Αφορμή για το κείμενο αυτό αποτέλεσε το διεθνές Συνέδριο που διοργάνωσε στις 18-19 Μαΐου, 2023 η Ρουμανική Δεξαμενή Σκέψης The New Strategy Center στο Βουκουρέστι για την ασφάλεια στα Βαλκάνια και τη Μαύρη Θάλασσα καθώς και για την επόμενη μέρα του πολέμου στην Ουκρανία. Στο Συνέδριο αυτό υπήρχε επίσης ειδικό panel για τις προκλήσεις στην Ανατολική Μεσόγειο στο οποίο είχα προσκληθεί ως ένας εκ των ομιλητών. Δεν αποτέλεσε έκπληξη για μένα το γεγονός ότι παρευρέθηκε και ο Τούρκος Πρέσβης στο Βουκουρέστι καθώς και Τούρκοι ακαδημαϊκοί από τους οποίους δέχθηκα ερωτήσεις για τα θέματα που ανέπτυξα. Η Τουρκία κατανοεί τη σημασία τέτοιων δραστηριοτήτων και προσπαθεί να αξιοποιήσει τις δεξαμενές σκέψης σε όλα τα επίπεδα.
Στο Συνέδριο υπήρξε συμμετοχή από πολιτικούς, διπλωμάτες, στρατιωτικούς, ακαδημαϊκούς και δημοσιογράφους από πολλές χώρες. Σημειώνω επίσης ότι υπήρξαν και αρκετά panels που συνδιοργανώθηκαν από διάφορες δεξαμενές σκέψης σε συνεργασία με το The New Strategy Center. Τις εργασίες του Συνεδρίου άνοιξαν οι Πρωθυπουργοί της Ρουμανίας και Μολδαβίας. Το Συνέδριο διεξήχθη με τη συνεργασία του Ρουμανικού Υπουργείου Εξωτερικών και του Υπουργείου Άμυνας και με τη στήριξη του ΝΑΤΟ. Εκτός από τις επιμέρους αναλύσεις ήταν έκδηλη η προσπάθεια προώθησης συγκεκριμένων αφηγημάτων για τα τεκταινόμενα στην Ουκρανία καθώς και για την αρχιτεκτονική ασφάλειας την επόμενη μέρα του πολέμου.
Αξιολογώντας το εν λόγω Συνέδριο στη Ρουμανία καθώς και τη δράση διάφορων δεξαμενών σκέψης σε πολλές χώρες θα ήταν δύσκολο να μην προβώ σε συγκρίσεις με το τι γίνεται και δεν γίνεται στην Κύπρο. Δυστυχώς στην Κύπρο παρά τις πολυδιάστατες προκλήσεις που υφίστανται, η πολιτεία καθώς και ο επιχειρηματικός κόσμος παρέλειψαν να προχωρήσουν σε συγκεκριμένους τομείς με τα αυτονόητα. Η τεράστια αυτή έλλειψη δεν είναι αποτέλεσμα της μη ύπαρξης πόρων. Το ζήτημα είναι η ανεπαρκής κατανόηση της σημασίας και του ρόλου των δεξαμενών σκέψης. Και αυτό είναι το χειρότερο.
Η Κύπρος αντιμετωπίζει υπαρξιακά διλήμματα καθώς εδώ και 50 χρόνια η Τουρκία κατέχει το 37% του εδάφους της χώρας. Αξιολογώντας σήμερα την όλη κατάσταση διαπιστώνεται ότι η τουρκική πλευρά όχι μόνο εμβαθύνει τα κατοχικά δεδομένα αλλά και προωθεί αφηγήματα δια των οποίων επιχειρείται η απόδοση ευθυνών στην ελληνική πλευρά για την όλη κατάσταση. Δεν είναι υπερβολή να λεχθεί ότι η υφιστάμενη θλιβερή κατάσταση δεν είναι μόνο αποτέλεσμα του ανισοζυγίου δυνάμεων. Είναι επίσης αποτέλεσμα της απουσίας πειστικού αφηγήματος καθώς και της έλλειψης κατανόησης της σημασίας μιας στοχευμένης παρουσίας στη διεθνή αγορά διακίνησης ιδεών.
Πέραν του Κυπριακού υπάρχουν και άλλα ζητήματα που απασχολούν την πολιτεία, την κοινωνία και τους πολίτες. Είναι η οικονομία με την ευρεία έννοια του όρου, το στεγαστικό, το μεταναστευτικό, το δημογραφικό, τα θέματα περιβάλλοντος περιλαμβανομένης της κλιματικής αλλαγής, η παιδεία, η υγίεια και ούτω καθ΄ εξής. Και στους τομείς αυτούς χρειάζονται να γίνουν πολλά, καθώς υφίστανται προβλήματα και προκλήσεις. Αναμφίβολα, οι δεξαμενές σκέψεις με την επιστράτευση της επιστημονικής γνώσης μπορούν να προσφέρουν πολλά στα ζητήματα αυτά.
Δράττομαι της ευκαιρίας αυτής να αναφέρω ότι αυτή την περίοδο συμπληρώνονται 30 χρόνια από την ίδρυση του Κυπριακού Κέντρου Ευρωπαϊκών και Διεθνών Υποθέσεων. Η συμβολή του Κέντρου στον δημόσιο βίο όλα αυτά τα χρόνια ήταν πολυεπίπεδη. Μεταξύ άλλων, το Κέντρο πρωτοστάτησε, μεταξύ άλλων, και στα ακόλουθα:
Διοργάνωση Διεθνών Συνεδρίων
Συζητήσεις στρογγυλής τραπέζης
Εκδόσεις Βιβλίων και Κειμένων Πολιτικής
Κυκλοφορία ηλεκτρονικών περιοδικών
Κατάθεση εισηγήσεων για το Κυπριακό και άλλα συναφή ζητήματα
Κατάθεση εισηγήσεων για οικονομικά και κοινωνικά ζητήματα
Προώθηση συγκεκριμένου αφηγήματος για το Κυπριακό
Προώθηση της Κύπρου και της εικόνας της σε διάφορα επίπεδα
Ενημέρωση ξένων πολιτικών, διπλωματών, τεχνοκρατών, ακαδημαϊκών, δημοσιογράφων και φοιτητών για θέματα που αφορούν την Κύπρο και άλλα ζητήματα
Συνεργασία με ξένες δεξαμενές σκέψης
Το Κυπριακό Κέντρο Ευρωπαϊκών και Διεθνών Υποθέσεων έχει να επιδείξει ένα αξιόλογο έργο σε διάφορα επίπεδα. Όμως τα τελευταία χρόνια έχουν περιορισθεί σημαντικά οι πόροι του για οικονομικούς και άλλους λόγους.
Υπογραμμίζω ότι στην Κύπρο λειτουργούν σήμερα ξένα κέντρα ερευνών ή/και δεξαμενές σκέψης που χρηματοδοτούνται από άλλες χώρες. Στις πλείστες περιπτώσεις τα αφηγήματα και οι θέσεις που προβάλλονται δεν συνάδουν με τα καλώς νοούμενα συμφέροντα της Κυπριακής Δημοκρατίας. Δυστυχώς παρατηρείται επίσης μια προσπάθεια εξίσωσης της κατοχικής οντότητας με το νόμιμο κράτος. Δεν έχω καμιά αμφιβολία ότι αφηγήματα που εκπηγάζουν από ξένα κέντρα αποφάσεων επηρεάζουν το κυπριακό πολιτικό γίγνεσθαι. Πέραν τούτου είναι προφανής η σύγχυση που παρατηρείται τόσο στην Κύπρο όσο και στην Ελλάδα για τα ζητήματα που περιστρέφονται γύρω από το Κυπριακό καθώς και για άλλα συναφή θέματα.
Προφανώς θα έπρεπε να υπάρχει μια εθνική στρατηγική η οποία να περιελάμβανε μια πολυδιάστατη πολιτική αντιμετώπισης τέτοιων φαινομένων. Δυστυχώς όμως καμιά κυβέρνηση δεν έδωσε την απαιτούμενη σημασία σε αυτό τον τομέα. Αυτός ήταν ένας από τους λόγους της σταδιακής διάβρωσης της ηθικής υπεροχής της Κυπριακής Δημοκρατίας.
Μέχρι σήμερα δεν υπάρχει ολοκληρωμένη πολιτική ούτε ο αναμενόμενος προγραμματισμός. Στα τελευταία χρόνια όταν ήγειρα το θέμα αυτό η απάντηση ήταν/είναι ότι οι διαδικασίες της Ελεγκτικής Υπηρεσίας δημιουργούν προβλήματα. Θεωρώ ότι η προσέγγιση αυτή δεν είναι πειστική. Ούτως ή άλλως με τις υφιστάμενες διαδικασίες και πρακτικές δεν μπορεί μια δεξαμενή σκέψης να αναμένει κρατική στήριξη η οποία θα συμβάλει στον απαιτούμενο προγραμματισμό και στην αποτελεσματική της λειτουργία.
Υπογραμμίζω επίσης ότι η παρουσία δεξαμενών σκέψης για την ανάπτυξη της κριτικής σκέψης σε μια κοινωνία θεωρείται υψίστης σημασίας. Το ζήτημα αυτό θα πρέπει να αξιολογηθεί ως προτεραιότητα. Επιπρόσθετα, κατ΄ επανάληψιν έχει επισημανθεί ότι το κόστος της απουσίας της γνώσης στη διαδικασία λήψης αποφάσεων είναι τεράστιο. Ιδίως σήμερα που είμαστε σε μια apolitic εποχή της εικόνας και των εντυπώσεων οι δεξαμενές σκέψης αποτελούν επιτακτική αναγκαιότητα.
Επισημαίνω επίσης ότι κατά γενική ομολογία για χρόνια τώρα ασκείται κριτική στα κόμματα και στο ευρύτερο σύστημα ότι δεν παράγεται πολιτική. Η αρνητική αυτή κατάσταση σχετίζεται και με το γεγονός ότι ο τομέας των δεξαμενών σκέψης είναι υποβαθμισμένος. Έτσι σήμερα παρά τα πολλαπλά προβλήματα προτεραιότητα έχει η εικόνα και όχι η ουσία.
Είναι σημαντικό όπως η Κύπρος αρχίσει να λειτουργεί και σε αυτόν τον τομέα όπως τις προηγμένες χώρες. Το κράτος θα πρέπει να αξιολογήσει το ζήτημα αυτό ως προτεραιότητα. Αλλά και ο μη κρατικός τομέας, θα πρέπει να αγκαλιάσει τον θεσμό αυτό καθώς αποτελεί επιτακτική αναγκαιότητα και όχι πολυτέλεια. Δράττομαι της ευκαιρίας αυτής να υπογραμμίσω ότι τα πιο φημισμένα πανεπιστήμια διεθνώς συνδέονται ή/και συνεργάζονται με δεξαμενές σκέψης. Εν ολίγοις, η πολιτεία, η κοινωνία και ο επιχειρηματικός κόσμος καλούνται να στηρίξουν θεσμικά τον τομέα αυτό. Καταλήγοντας σε σχέση με το Κυπριακό Κέντρο Ευρωπαϊκών και Διεθνών Υποθέσεων θα έλεγα ότι και να μην υπήρχε θα έπρεπε να είχε δημιουργηθεί. Στόχος πρέπει να είναι η ουσιαστική αναβάθμιση της εικόνας της Κύπρου διεθνώς, η παραγωγή πολιτικής στο Κυπριακό και στα άλλα ζητήματα που είναι σημαντικά για την καθημερινότητα των πολιτών καθώς και η καλλιέργεια κριτικής σκέψης.
***
* Ο Καθηγητής Ανδρέας Θεοφάνους είναι Πρόεδρος του Κυπριακού Κέντρου Ευρωπαϊκών και Διεθνών Υποθέσεων καθώς και του Τμήματος Πολιτικών Επιστημών και Διακυβέρνησης του Πανεπιστημίου Λευκωσίας.