Καθώς οι απαιτήσεις των σύγχρονων οικονομιών/κοινωνιών για ένα όλο και περισσότερο τεχνικά και θεωρητικά εκπαιδευμένο ανθρώπινο δυναμικό αυξάνονται, αποκτά ιδιαίτερο ενδιαφέρον η παρακολούθηση των τάσεων που διαμορφώνονται κατά την κρίσιμη μετα-λυκειακή περίοδο. Η πρόωρη εγκατάλειψη της εκπαίδευσης/κατάρτισης, όπως και η απόσυρση νέων ανθρώπων τόσο από την εκπαίδευση όσο και από την απασχόληση, αποτελούν φαινόμενα που τείνουν να εντείνονται σε περιόδους οικονομικής κρίσης, με δυσμενείς επιπτώσεις που μετατίθενται στο μέλλον, τόσο σε προσωπικό όσο και συλλογικό επίπεδο.
Πριν από την έναρξη της κρίσης, το ποσοστό των νέων ηλικίας 15-24 στην Ελλάδα που βρισκόταν εκτός απασχόλησης, κατάρτισης και εκπαίδευσης στην Ελλάδα (δείκτης NEET1) ήταν στα ίδια περίπου επίπεδα με αυτά του μέσου όρου της Ευρωπαϊκής Ένωσης (12,4% το 2009).
Ωστόσο, με το ξέσπασμα της κρίσης, το ποσοστό αυτό εκτινάχθηκε, για να φτάσει στο μέγιστο σημείο το 2013 (20,4%).
Έκτοτε ο δείκτης NEET για ηλικίες 15-24 παρουσιάζει έντονη πτωτική τάση, από 19,1% το 2014 σε 12,5% το 2019 (πτώση 6,6 ποσοστιαίων μονάδων), συγκλίνοντας για πρώτη φορά με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο (10,2%).
Ο ίδιος δείκτης, το 2020 παρουσιάζει αντιστροφή τάσης και αύξηση στην Ελλάδα ανερχόμενος σε 13,2%, αποκλίνοντας από τον ευρωπαϊκό που σημείωσε μείωση το 2020 και ανήλθε σε 9,9%.
Αξίζει να τονιστεί η έντονη πτωτική τάση του δείκτη πρόωρης εγκατάλειψης της εκπαίδευσης/κατάρτισης στις γυναίκες τα τελευταία έτη στη χώρα μας, πράγμα που επιβεβαιώνει τις προσπάθειες για ισότιμη πρόσβαση στην εκπαίδευση και στην εργασία.
Διάγραμμα: Νέοι ηλικίας 15-24 που βρίσκονται εκτός απασχόλησης, εκπαίδευσης, κατάρτισης (NEET)
Αξίζει να σημειωθεί ότι και το ποσοστό των ατόμων 18-24 ετών που εγκαταλείπουν πρόωρα την εκπαίδευση και την κατάρτιση σημειώνει επίσης έντονη πτωτική τάση τα τελευταία έτη από περίπου 10% το 2013 σε 3,8% το 2020.
Πολιτικές που συνέβαλαν στα παραπάνω ήταν η προαγωγή και αναβάθμιση της εργασίας των νέων μέσω της προστασίας των συλλογικών συμβάσεων εργασίας και των εργασιακών δικαιωμάτων, η πάταξη της εργασιακής αυθαιρεσίας (ΣΕΠΕ), η καταπολέμηση της ανεργίας, η άμεση καταπολέμηση περιστατικών βίας και ρατσισμού, η ανάπτυξη της κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας και οι δράσεις στήριξης της νεανικής επιχειρηματικότητας.
Επίσης, οι προσπάθειες για ίση πρόσβαση όλων στην εκπαίδευση και την εργασία, ανεξαρτήτως ταυτότητας φύλου, σεξουαλικού προσανατολισμού, εθνικότητας ή αναπηρίας, η καταπολέμηση των κοινωνικών και περιφερειακών ανισοτήτων, που συνεχίζουν να αποτελούν σημαντικό πρόβλημα για την Ελλάδα, η στήριξη του δημόσιου συστήματος εκπαίδευσης και, γενικότερα, η ενίσχυση του κοινωνικού κράτους μέσω μίας σειράς παρεμβάσεων και νομοθετήσεων με γνώμονα το παιδί και τους νέους από το 2015 έως το 2019.
Λαμβάνοντας υπόψη τους παραπάνω δείκτες, οφείλουμε να επισημάνουμε ότι μια σειρά πρόσφατων πολιτικών πρωτοβουλιών θέτουν επιπρόσθετα εμπόδια στην πρόσβαση στην εκπαίδευση, όπως η κατάργηση της ελεύθερης πρόσβασης σε πανεπιστήμια με το απολυτήριο λυκείου («πράσινες σχολές») μέσω της επαναφοράς της Ελάχιστης Βάσης Εισαγωγής, που δίνει το δικαίωμα στα ιδρύματα να αποφασίζουν ad hoc για ακόμα υψηλότερη βάση, απειλώντας να οδηγήσει τα Περιφερειακά Πανεπιστήμια σε συρρίκνωση.
Επίσης, καταργήθηκαν τα διετή τμήματα των ΕΠΑΛ στα ΑΕΙ, τα οποία θεράπευαν την ανάγκη της εξειδίκευσης των μετα-λυκειακών ειδικοτήτων των ΕΠΑΛ, αναπτύσσοντας θεματικές που εκμεταλλεύονταν τα συγκριτικά πλεονεκτήματα των περιοχών στις οποίες ιδρύθηκαν (π.χ. οινολογίας-αμπελουργίας, σε συνεργασία με τη Γεωπονική Σχολή του ΠΔΜ στη Φλώρινα).
Παράλληλα, περιορίζεται ο αριθμός των εισακτέων σε δημόσια πανεπιστήμια, αναστέλλεται η λειτουργία 38 νέων Τμημάτων σε 11 ΑΕΙ και εξισώνονται επαγγελματικά τα πτυχία των κολεγίων με εκείνα των ελληνικών ΑΕΙ.
Αυτές οι εξελίξεις οδηγούν περίπου 30.000 υποψηφίους εκτός δημόσιας τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, ποσοστό 37,3% του συνόλου των υποψηφίων (έναν στους τρεις), με το περισσότερους εξ αυτών να προέρχονται από Εσπερινά και Επαγγελματικά Λύκεια2.
***
* Το κείμενο αποτελεί επιμελημένο απόσπασμα από το Δελτίο Κοινωνικών Εξελίξεων 2021 του Ινστιτούτου Εναλλακτικών Πολιτικών ΕΝΑ που θα κυκλοφορήσει τις επόμενες ημέρες και θα είναι διαθέσιμο στο www.enainstitute.org [Υπεύθυνη έκδοσης Δελτίου Ειρήνη-Ακριβή Νταή]
1 Not in Education, Employment, or Training (Εκτός Εκπαίδευσης, Απασχόλησης, Κατάρτισης)