Την στιγμή που όλο και περισσότερες πόλεις της Ουκρανίας πολιορκούνται από ρωσικές επιθέσεις, αυξάνεται η ανησυχία για εκατομμύρια αμάχους που προσπαθούν να ξεφύγουν από τα πυρά.
Η Ρωσία είχε ανακοινώσει τη δημιουργία ασφαλών ανθρωπιστικών διαδρόμων για να επιτραπεί στους αμάχους να φύγουν, αλλά το πλάνο δεν πήγε όπως θα έπρεπε. Σε δεύτερο χρόνο, η Ρωσία ανακοίνωσε ανθρωπιστικούς διαδρόμους προς τη Ρωσία και τη σύμμαχό της Λευκορωσία, προκαλώντας έντονη κριτική από την Ουκρανία και άλλες χώρες. Ακόμα και μετά από αυτήν την ανακοίνωση, η Ρωσία συνέχισε να επιτίθεται σε ορισμένες πόλεις με ρουκέτες.
Τέτοιες τακτικές ήταν κοινές κατά τη διάρκεια του πολέμου στη Συρία μετά την είσοδο της Μόσχας στον πόλεμο το 2015, για να στηρίξει τις δυνάμεις του προέδρου Άσαντ.
Τι είναι οι ανθρωπιστικοί διάδρομοι;
Ανθρωπιστικοί διάδρομοι δημιουργούνται όταν ένας πληθυσμός παγιδεύεται σε εμπόλεμη ζώνη, ιδιαίτερα όταν μια πόλη ή κωμόπολη βρίσκεται υπό πολιορκία. Ο σκοπός είναι να διακοπούν οι εχθροπραξίες για ορισμένο χρονικό διάστημα, έτσι ώστε να επιτραπεί στους αμάχους που πρέπει να φύγουν να το κάνουν κατά μήκος καθορισμένων διαδρομών ή για να επιτραπεί η είσοδος επείγουσας ανθρωπιστικής βοήθειας για τους αμάχους που παραμένουν.
Ο όρος αναφέρθηκε για πρώτη φορά κατά τη διάρκεια του πολέμου της Βοσνίας τη δεκαετία του 1990, όταν ο ΟΗΕ δημιούργησε «ασφαλείς περιοχές» για τους αμάχους. Αλλά η απόπειρα θεωρήθηκε αποτυχημένη, καθώς τα Ηνωμένα Έθνη δεν μπόρεσαν να προστατεύσουν τις ζώνες όταν δέχθηκαν επίθεση.
Ανθρωπιστικοί διάδρομοι είχαν επίσης αναζητηθεί στον πόλεμο στην Αιθιοπία, όπου εκατομμύρια άνθρωποι στην περιοχή Τιγκρέι βρέθηκαν υπό κυβερνητικό αποκλεισμό για μήνες.
Πως χρησιμοποιήθηκαν στη Συρία;
Κατά τη διάρκεια του συριακού εμφυλίου πολέμου, Ρώσοι και Σύριοι στρατιώτες ακολούθησαν μια στρατηγική συστηματικής πολιορκίας πόλεων, κωμοπόλεων και περιοχών που ελέγχονταν από την αντιπολίτευση, μερικές φορές για μήνες ή και χρόνια. Οι πολιορκίες είχαν προκαλέσει απώλειες στους πληθυσμούς, με αεροπορικές επιδρομές, πυροβολικό και ρουκέτες να επιτίθενται με ρουκέτες κατοικημένες περιοχές, νοσοκομεία και υποδομές.
Τελικά σε κάθε περίπτωση, οι Ρώσοι και οι Σύριοι πρόσφεραν ανθρωπιστικούς διαδρόμους, λέγοντας στους αμάχους και ακόμη και σε ορισμένους μαχητές ότι μπορούσαν να φύγουν. Στη συνέχεια, οι περισσότεροι κατευθύνθηκαν προς τη βορειοδυτική επαρχία Ιντλίμπ, η οποία παραμένει μέχρι σήμερα ο τελευταίος σταθμός που ελέγχεται από την αντιπολίτευση στη Συρία.
Τότε είχαν δημιουργηθεί ανθρωπιστικοί διάδρομοι για τις πολιορκημένες περιοχές γύρω από τη Δαμασκό και τμήματα των πόλεων Χομς και Χάμα. Ο πιο μεγάλος και διάσημος ήταν για ο διάδρομος το ανατολικό Χαλέπι στα τέλη του 2016.
Ήταν ασφαλείς;
Ρωσικές και οι Συριακές δυνάμεις κατηγορήθηκαν αμφότερες ότι παραβίασαν τις εκεχειρίες για τους ανθρωπιστικούς διαδρόμους με συνεχείς βομβαρδισμούς των πολιορκημένων πόλεων.
«Όταν μιλούσαν για αυτούς τους ανθρωπιστικούς διαδρόμους ή τις εκεχειρίες, δεν τους πιστέψαμε ποτέ. Πώς μπορείς να εμπιστευτείς κάποιον που σε βομβαρδίζει όλη την ώρα;» λέει η Άλφα Χασέμ, μια 40χρονη ακτιβίστρια που επέζησε από την πολιορκία του Χαλεπίου και τώρα κατοικεί στο Λονδίνο.
Θυμήθηκε πώς κατά τη διάρκεια μιας ανθρωπιστικής εκεχειρίας του διαδρόμου στις 14 Δεκεμβρίου 2016, το σπίτι όπου βρισκόταν καταφύγιο με την οικογένειά της χτυπήθηκε από εμπρηστικές βόμβες.
Υπήρξαν επίσης περιπτώσεις αμάχων ή μαχητών που κρατήθηκαν αιχμάλωτοι από τις συριακές δυνάμεις καθώς προσπάθησαν να περάσουν από τους ανθρωπιστικούς διαδρόμους παρά τις υποσχέσεις για ασφαλή διέλευση. Σε ορισμένες περιπτώσεις, μαχητές της αντιπολίτευσης άνοιξαν πυρ σε διαδρόμους, είτε για να εμποδίσουν τους ανθρώπους να φύγουν είτε για να πυροδοτήσουν συγκρούσεις.
Ωστόσο, δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι χρησιμοποίησαν τους διαδρόμους για να βγουν από τις ζώνες μάχης. Αυτοί αποτελούν το μεγαλύτερο μέρος των 3 εκατομμυρίων ανθρώπων που συνωστίζονται στην επαρχία Ιντλίμπ, η οποία είναι περικυκλωμένη από συριακές δυνάμεις και εξακολουθεί να πλήττεται από ρωσικές αεροπορικές επιδρομές.
«Μετά από τέσσερα χρόνια κάτω από τις βόμβες, μας ανάγκασαν να φύγουμε», λέει ο Χασέμ. «Δεν μας έσωσαν. Μας έβαλαν σε μια άλλη περιοχή με βόμβες, την Ιντλίμπ».
Ήταν, τελικά, αποτελεσματικοί οι διάδρομοι;
Τελικά, ήταν αποτελεσματικοί στην επίτευξη των στόχων της Ρωσίας και της συριακής κυβέρνησης: Να ανακτήσουν τον έλεγχο των περιοχών της αντιπολίτευσης.
Οι επικριτές λένε ότι η Ρωσία και η Δαμασκός ωφελήθηκαν και με άλλο τρόπο πραγματοποιώντας μαζικές δημογραφικές αλλαγές, απομακρύνοντας μεγάλους πληθυσμούς της αντιπολίτευσης, πολλοί από τους οποίους δεν μπόρεσαν να επιστρέψουν στα σπίτια τους.
Ομάδες ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ανθρωπιστικές υπηρεσίες επισημαίνουν ότι σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο, πρέπει να καταβάλλεται κάθε προσπάθεια για να διασφαλιστεί η ασφάλεια των αμάχων, ανεξάρτητα από το πού βρίσκονται.
Η τακτική της πολιορκίας και του ανθρωπιστικού διαδρόμου, λένε, δίνει ουσιαστικά στους κατοίκους τη βάναυση επιλογή μεταξύ του να πέσουν στα χέρια των εχθρών τους ή να πεθάνουν κάτω από βομβαρδισμούς.
Λένε ότι η προσφορά δίνει επίσης μια ψευδαίσθηση νομιμότητας στη μαζική σφαγή αμάχων που παραμένουν πίσω όταν η πολιορκία ξαναρχίσει σε πλήρη ισχύ.
«Είναι σαν να μπορεί η Ρωσία να δημιουργήσει έναν ανθρωπιστικό διάδρομο για δύο ημέρες και μετά να πει, «Λοιπόν, κάναμε τη δουλειά μας, τώρα μπορούμε να καταστρέψουμε τα πάντα», δήλωσε η Σάρα Καγιάλι, ερευνήτρια για τη Συρία για το Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.