Όταν ο Αρχιμήδης, αντιλαμβανόμενος την πρακτική αξία των μοχλών, ζήτησε ένα μέρος να σταθεί για να κινήσει τη Γη, είναι βέβαιο πως κατανόησε ότι καθετί που είναι ικανό να ενισχύσει και να πολλαπλασιάσει μια δύναμη μπορεί γίνει το εργαλείο διαφοροποίησης, εξέλιξης αλλά και νίκης. Ο μοχλός του Αρχιμήδη ως έννοια έχει μετασχηματιστεί στην εποχή μας από ένα απλό εργαλείο υποβοήθησης των ενεργειών του ανθρώπου σε μια ολόκληρη επιστήμη που ενισχύει οτιδήποτε μπορεί να δημιουργήσει πλούτο και οικονομικό όφελος. Η προτίμηση, η αναζήτηση, η ιδιαιτερότητα, η διαφορετικότητα, κάθε πράγμα μικρό ή μεγάλο που κάνει τον πολίτη να ξεχωρίζει από τον διπλανό του καταγράφεται, αναλύεται και στη συνέχεια αποτελεί μέγεθος εκμετάλλευσης και προϊόν προς πώληση! Με όχημα την τεχνολογία, η οποία κυριαρχεί στην καθημερινότητα κι από αναλογική έχει μετασχηματιστεί πλέον σε ψηφιακή καθιστώντας κάθε μας κίνηση ανιχνεύσιμη, η ζωή μας πια μπορεί να αναχθεί σε ψηφία, σε μηδενικά και άσσους που φιλτράρονται σε πραγματικό χρόνο από τα ολοκληρωμένα κυκλώματα του πυριτίου. Μοιάζει το σήμερα σαν ένας πίνακας ζωγραφικής που κάποιος το έχει μετατρέψει σε ψηφιδωτό και οι πινελιές της συνείδησής μας έγιναν μετρήσιμες ψηφίδες στον καμβά που κρατά στα χέρια του όποιος προσφέρει προς χρήση την τεχνολογία. Στο σημείο αυτό δεν πρέπει να παραλείψουμε το γεγονός πως συνήθως το δόλωμα για δεν είναι άλλο από τη δωρεάν(;) παροχή και χρήση μιας σειράς υπηρεσιών!
Πόσο «δωρεάν» είναι όμως αυτές οι υπηρεσίες; Χάλκινα καλώδια μεταφοράς ενέργειας, ορατά μεν αλλά αδιόρατα στη συνείδηση καθόσον έχουν γίνει μέρος της καθημερινότητάς μας, και συνάμα τα αόρατα σήματα του τηλεπικοινωνιακού ιστού και του διαδικτύου αποτελούν στην εποχή μας ένα νέο πεδίο προσοδοφόρας οικονομικής δραστηριότητας για οργανισμούς και εταιρείες. Το σκηνικό αυτό αποτελεί ταυτόχρονα και το σύγχρονο δεσμώτη του ανθρώπου ο οποίος, μοιραία ίσως, δεν μπορεί να αποφύγει τις παγίδες που κρύβονται στις ευκολίες που του παρέχει η τεχνολογία. Τούτο τον αιώνα, το πολυτιμότερο ίσως αγαθό δεν είναι πια κάτι χειροπιαστό, δεν είναι το χρυσάφι ούτε η ιδιοκτησία της γης, αλλά η πληροφορία και η διαχείρισή της. Ο πολιτισμός της οικονομίας και της ανάπτυξης πέρασε από το παραδοσιακό σεντούκι στο τραπεζικό σύστημα κι από εκεί όλα δείχνουν πως τη σκυτάλη για το μέλλον την έχει πάρει η τεχνολογία και η διαδικασία αλίευσης, αποθήκευσης και διαχείρισης της πληροφορίας. Αυτό το τελευταίο, η πληροφορία, μπορεί μεν να είναι άυλο αλλά δεν είναι καθόλου απροσδιόριστο, είναι σαφώς καθορισμένο, ποσοτικά μετρήσιμο και ποιοτικά αξιοποιήσιμο, είναι οι συνήθειές μας, είναι οι προτιμήσεις μας, είναι τα σχέδιά μας για το αύριο, είναι ακόμα και τα όνειρά μας που καταχωρούνται σε βάσεις δεδομένων και πωλούνται ως προϊόν σε κάθε ενδιαφερόμενο επιχειρηματία!
Είναι γεγονός αδιαμφισβήτητο πως πλέον η καθημερινότητά μας, από τις απλές μέχρι τα πιο σύνθετες και σοβαρές ενέργειές μας, είναι αλληλένδετη με το διαδίκτυο, την επικοινωνία και την ενέργεια. Η κοινωνική αλληλεπίδραση από τα στέκια και τις παρέες έχει μεταφερθεί στις οθόνες των υπολογιστών και των κινητών τηλεφώνων, μια σειρά ενεργειών προς κρατικές και δημόσιες υπηρεσίες γίνεται ηλεκτρονικά, οι χάρτινες εφημερίδες αντικαταστάθηκαν από τις ιστοσελίδες ακόμα και οι αγορές έχουν μεταπηδήσει με μεγάλη επιτυχία στο χώρο του διαδικτύου όπου η αγοραπωλησία και η ανταλλαγή οικονομικών αγαθών έχει αποκτήσει πια δυαδική μορφή κι ενεργείται με το πάτημα φανταχτερών κουμπιών που μας προτρέπουν να αγοράσουμε ολοένα και περισσότερα. Πίσω όμως από όλα αυτά υπάρχει κάτι που μέχρι σήμερα λίγο απασχολούσε τις κοινωνίες, πίσω από κάθε κλικ, πίσω από κάθε αναζήτηση, πίσω από κάθε ενέργεια στον κόσμο του διαδικτύου γίνεται καταγραφή κι επεξεργασία των προσωπικών μας προτιμήσεων οι οποίες μετατρέπονται σε πολύτιμα προς πώληση δεδομένα! Οι διαχειριστές του διαδικτύου γνωρίζουν πια για τον μέσο πολίτη περισσότερα από όσα ενδεχομένως γνωρίζει ο ίδιος για τον εαυτό του. Κι όλο αυτό γίνεται τις περισσότερες φορές χωρίς τη συνειδητή συγκατάθεσή μας.
Κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει πως οι εφαρμογές της τεχνολογίας έχουν βοηθήσει τον ανθρώπινο πολιτισμό να κάνει άλματα προς τα εμπρός, τηλεπικοινωνίες, ιατρική, τέχνες ακόμα και η καθημερινότητά μας γίνεται ολοένα και καλύτερη. Η τεχνολογία όμως εξελίσσεται άναρχα εκμεταλλευόμενη το κενό που δημιουργεί η έλλειψη ενός ηθικού πλαισίου που θα την καθοδηγεί. Προς επίρρωση του σκεπτικού μας θα μπορούσαμε να αναφέρουμε την πρόσφατη θέσπιση στο χώρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης του Γενικού Κανονισμού Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων (GDPR), ο οποίος αποτελεί μια -κατά τη γνώμη μας αναποτελεσματική- προσπάθεια για να διασφαλιστεί ο Ευρωπαίος πολίτης από την ανεξέλεγκτη συλλογή και χρήση των προσωπικών του δεδομένων. Ο Κανονισμός αυτός έρχεται ως φάρμακο για να θεραπεύσει την ασθένεια και όχι ως πρόληψη της παθογένειας! Το κενό στην ηθική της τεχνολογίας αποτελεί ίσως ένα από τα μεγαλύτερα ζητήματα της εποχής μας και στο οποίο θα πρέπει να δοθεί πολύ μεγάλη βαρύτητα όχι από τους πολιτικούς, διότι οι τελευταίοι είναι υποχρεωμένοι στη λήψη των αποφάσεών τους να λαμβάνουν υπ’ όψη και τους όρους της οικονομίας, αλλά από τους ανθρώπους του πνεύματος. Ακούγεται ίσως γραφική η προσέγγισή μας, αλλά ένα νέο φιλοσοφικό ρεύμα που θα αγκαλιάσει και ταυτόχρονα θα υποδείξει το σωστό δρόμο για την εξέλιξη, τις δυνατότητες αλλά και τη χρήση της τεχνολογίας, είναι απολύτως απαραίτητο. Δεν μπορεί ο άνθρωπος να είναι έρμαιο μιας τεχνοκρατικής αντίληψης που παράγει κέρδος, το αντίθετο θα πρέπει να ισχύει, κάθε όφελος θα πρέπει να είναι απόρροια μιας ανθρωποκεντρικής δημοκρατίας στην τεχνολογία. Μιας φιλοσοφικής αντίληψης που θα γίνει κτήμα στη συνείδηση των πολιτών και των κοινωνιών και θα επικρατήσει επειδή θα θέσει εκ νέου τον άνθρωπο στο κέντρο και όχι επειδή θα επιβληθεί δια νόμου! Δεν πρέπει να ξεχνάμε άλλωστε πως κάτι τέτοιο θα ήταν εξαιρετικά δύσκολο -αν όχι αδύνατο- επειδή η παγκοσμιοποίηση φέρνει μαζί της πληθώρα ανομοιογενών νομικών πλαισίων, γεγονός που από μόνο του καθιστά ουτοπική κάθε συζήτηση για να υπάρξει μια ενιαία στάση σε ολόκληρο τον πλανήτη σχετική με το εν λόγω ζήτημα. Άλλωστε, η ηθική δεν μπορεί ούτε να περιγραφεί σε νόμους του αστικού δικαίου ούτε βεβαίως να γίνει αλγόριθμος, απλώς γιατί απαιτεί μια συνείδηση για αναπτυχθεί, να εφαρμοστεί αλλά και να ανθίσει!
Όταν σε τούτη τη χώρα, χιλιάδες χρόνια πριν, προέκυψε η ανάγκη για να θεσμοθετηθούν κανόνες στην κοινωνία που θα καθόριζαν τη συμπεριφορά των πολιτών με τρόπο κοινά αποδεκτό διασαφηνίζοντας τι είναι το καλό και τι το κακό, γεννήθηκε η φιλοσοφία και τέθηκαν οι βάσεις για τις ανθρωπιστικές επιστήμες. Με βάση τη φιλοσοφία και το διαχωρισμό που αυτή έθεσε ξεχωρίζοντας το θεμιτό από το αθέμιτο ανδρώθηκε ο πολιτισμός που ως κύριο γνώρισμά του ήταν η έντονη ανθρωποκεντρική του θεώρηση. Στις μέρες μας αυτό μοιάζει να έχει εκλείψει, τα μεγέθη πια αποτιμώνται με όρους οικονομίας, απόδοσης, επένδυσης και κέρδους που γεμίζει τα ταμειακά αποθέματα και τα φουσκώνει σαν τον εγωισμό των golden boys και των CEO που ατενίζουν τον ορίζοντα μέσα από γυάλινα γραφεία σε ορόφους πολύ πάνω από το έδαφος και την πραγματικότητα των κοινωνιών. Ο κόσμος μας, γιατί όχι η Ελλάδα που, όπως προείπαμε, είχε στο παρελθόν δώσει τις βασικές κατευθύνσεις για την εξέλιξη των κοινωνιών, θεωρούμε πως έχει ωριμάσει κι έχει φτάσει στο σημείο εκείνο που πρέπει να χαράξει νέους δρόμους ηθικής για να συνδράμει στον εξορθολογισμό της χρήσης της τεχνολογίας. Οφείλουμε να δημιουργήσουμε κανόνες που θα διασαφηνίζουν τι είναι θεμιτό και τι όχι, να δημιουργήσουμε ένα νέο φιλοσοφικό ρεύμα που θα καθοδηγήσει την τεχνολογία και ταυτόχρονα θα προστατεύσει την ατομικότητα των πολιτών. Θα πρέπει να αναρωτηθούμε αν είναι σήμερα η εξασφάλιση της ιδιωτικότητας και της διαφορετικότητας κάτι δεδομένο κι αν η απάντηση σε τούτο το ερώτημα δεν είναι θετική, τότε η υποχρέωσή μας έναντι των επερχόμενων γενεών αλλά και του ίδιου μας του εαυτού είναι μεγάλη και πρέπει να αναλάβουμε δράση. Η αλλαγή δε θα επέρθει μόνο μέσα από κανονιστικές πράξεις και νόμους, αλλά από τον ίδιο τον άνθρωπο, από τη φιλοσοφία και τη στάση της ζωής του…
«...έτσι γίνεται και θα γίνεται πάντοτε όσο μένει ίδιο το φυσικό των ανθρώπων.»
Θουκυδίδης