Το Ιράν έχει περάσει δεκαετίες υποστηρίζοντας ένοπλες ομάδες και μαχητές στον Λίβανο, τη Συρία, το Ιράκ, την Υεμένη και τα παλαιστινιακά εδάφη, επιτρέποντάς του να προβάλλει ισχύ και ενδεχομένως να αποτρέπει επιθέσεις από τις Ηνωμένες Πολιτείες ή το Ισραήλ, τους ορκισμένους εχθρούς της Ισλαμικής Επανάστασης του 1979.
Οι εντάσεις δεν ήταν ποτέ υψηλότερες από τον περασμένο μήνα, όταν το Ιράν υπό τον Ραΐσι και τον Ανώτατο Ηγέτη Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ εκτόξευσε εκατοντάδες drones και βαλλιστικούς πυραύλους με στόχο το Ισραήλ, ως απάντηση σε αεροπορική επιδρομή των Ισραηλινών που προηγήθηκε με στόχο το ιρανικό προξενείο στη Συρία, σκοτώνοντας δύο Ιρανούς στρατηγούς και πέντε αξιωματικούς.
Το Ισραήλ, με τη βοήθεια των Ηνωμένων Πολιτειών, της Βρετανίας, της Ιορδανίας και άλλων, αναχαίτισε σχεδόν όλους τους πυραύλους και τα drones που εκτόξευσε το Ιράν. Σε απάντηση, το Ισραήλ αντίστοιχα εξαπέλυσε το δικό του χτύπημα, εναντίον ενός συστήματος ραντάρ αεράμυνας στην ιρανική πόλη Ισφαχάν, χωρίς να προκληθούν θύματα αλλά στέλνοντας ένα σαφέστατο μήνυμα.
Τελ Αβίβ και Τεχεράνη διεξήγαγαν έναν σκιώδη πόλεμο μυστικών επιχειρήσεων και κυβερνοεπιθέσεων επί χρόνια, όμως η ανταλλαγή πυρών τον Απρίλιο του 2024 ήταν η πρώτη τους άμεση στρατιωτική εμπλοκή.
Ο συνεχιζόμενος πόλεμος μεταξύ Ισραήλ και Χαμάς έχει προσελκύσει την προσοχή και των συμμάχων του Ιράν, με κάθε επίθεση και αντεπίθεση να απειλεί να πυροδοτήσει έναν ευρύτερο πόλεμο.
Είναι ένα εύφλεκτο μείγμα που θα μπορούσε να πυροδοτηθεί ανά πάσα στιγμή, από απροσδόκητα γεγονότα, όπως το θανατηφόρο δυστύχημα της Κυριακής.
“Πρώτα από όλα πρέπει να εκδιώξουμε τους σφετεριστές, δεύτερον να τους κάνουμε να πληρώσουν το κόστος για όλες τις ζημιές που έχουν δημιουργήσει και τρίτον, πρέπει να προσαγάγουμε στη δικαιοσύνη τον καταπιεστή και τον σφετεριστή”
- Εμπραχίμ Ραϊσι για το Ισραήλ
Ορκισμένος εχθρός του Ισραήλ
Το Ισραήλ θεωρούσε εδώ και καιρό το Ιράν ως τη μεγαλύτερη απειλή, λόγω του αμφιλεγόμενου πυρηνικού προγράμματος της Τεχεράνης, των βαλλιστικών πυραύλων της και της υποστήριξής του Ιράν προς ένοπλες ομάδες που έχουν ορκιστεί ότι θα καταστρέψουν το Ισραήλ.
Το Ιράν θεωρεί τον εαυτό του ως τον κύριο προστάτη της παλαιστινιακής αντίστασης στην ισραηλινή κυριαρχία, και ανώτατοι αξιωματούχοι εδώ και χρόνια ζητούν να «σβηστεί» το Ισραήλ από τον χάρτη.
Ο Ραΐσι, ο οποίος ήταν σκληροπυρηνικός και πιθανός διάδοχος του Χαμενεΐ, επέκρινε το Ισραήλ τον περασμένο μήνα, λέγοντας ότι «το σιωνιστικό ισραηλινό καθεστώς καταπιέζει τον λαό της Παλαιστίνης εδώ και 75 χρόνια».
«Πρώτα από όλα πρέπει να εκδιώξουμε τους σφετεριστές, δεύτερον να τους κάνουμε να πληρώσουν το κόστος για όλες τις ζημιές που έχουν δημιουργήσει και τρίτον, πρέπει να προσαγάγουμε στη δικαιοσύνη τον καταπιεστή και τον σφετεριστή», είπε.
Το Ισραήλ πιστεύεται ότι έχει πραγματοποιήσει πολυάριθμες επιθέσεις όλα αυτά τα χρόνια με στόχο ανώτερους ιρανούς στρατιωτικούς και πυρηνικούς επιστήμονες.
Δεν υπάρχουν ενδείξεις ότι το Ισραήλ εμπλέκεται στη συντριβή του ελικοπτέρου της Κυριακής (όπου σκοτώθηκε ο Ραϊσι στις 19 Μαϊου 2024) και οι Ισραηλινοί αξιωματούχοι δεν έχουν σχολιάσει το συμβάν.
Οι αραβικές χώρες του Περσικού Κόλπου βλέπουν επίσης το Ιράν με καχυποψία, ως βασικό παράγοντα αποσταθεροποίησης στην περιοχή μετά την απόφαση των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων και του Μπαχρέιν να εξομαλύνουν τις σχέσεις με το Ισραήλ το 2020, και της Σαουδικής Αραβίας να εξετάσει μια τέτοια κίνηση, με στόχο τον περιορισμό των εντάσεων στη Μέση Ανατολή.
Πόλεμος...δι αντιπροσώπων, από τον Λίβανο ως την Υεμένη
Το Ιράν έχει παράσχει οικονομική και άλλη υποστήριξη όλα αυτά τα χρόνια στην παλαιστινιακή οργάνωση Χαμάς, η οποία ηγήθηκε της επίθεσης εναντίον του Ισραήλ στις 7 Οκτωβρίου 2023, πυροδοτώντας την σύγκρουση στη Γάζα, και στη μικρότερη αλλά πιο ριζοσπαστική Παλαιστινιακή οργάνωση της Ισλαμικής Τζιχάντ, που συμμετείχε επίσης στην αρχική επίθεση. Ωστόσο, δεν υπάρχουν στοιχεία ότι το Ιράν συμμετείχε άμεσα στην επιχείρηση.
Από την έναρξη του πολέμου, οι ηγέτες του Ιράν έχουν εκφράσει την αλληλεγγύη τους προς τους Παλαιστίνιους. Οι σύμμαχοί τους στην περιοχή έχουν προχωρήσει πολύ περισσότερο.
Η μαχητική ομάδα της Χεζμπολάχ του Λιβάνου, η πιο προηγμένη στρατιωτικά πληρεξούσιος του Ιράν, έχει διεξάγει μια σύγκρουση χαμηλής έντασης με το Ισραήλ από την έναρξη του πολέμου στη Γάζα. Οι δύο πλευρές ανταλλάσσουν χτυπήματα σε σχεδόν καθημερινή βάση, κατά μήκος των συνόρων Ισραήλ-Λιβάνου, αναγκάζοντας δεκάδες χιλιάδες ανθρώπους και από τις δύο πλευρές να εγκαταλείψουν την περιοχή.
Μέχρι στιγμής, ωστόσο, η σύγκρουση δεν έχει καταλήξει σε έναν πλήρη πόλεμο που θα ήταν καταστροφικός και για τις δύο χώρες.
Οι πολιτοφυλακές που υποστηρίζονται από το Ιράν στη Συρία και το Ιράκ εξαπέλυσαν επανειλημμένες επιθέσεις σε βάσεις των ΗΠΑ τους πρώτους μήνες του πολέμου, αλλά υποχώρησαν μετά τα αντίποινα των ΗΠΑ όταν μία επίθεση με drone σκότωσε τρεις Αμερικανούς στρατιώτες τον Ιανουάριο του 2024.
Οι αντάρτες Χούθι της Υεμένης, ένας άλλος σύμμαχος του Ιράν, έχουν επανειλημμένα βάλει στο στόχαστρο τη διεθνή ναυτιλία στο πλαίσιο αυτού που αποκαλούν «αποκλεισμό του Ισραήλ». Αυτά τα χτυπήματα, τα οποία συχνά στοχεύουν σε πλοία χωρίς εμφανείς δεσμούς με το Ισραήλ, έχουν επίσης προκαλέσει αντίποινα από τις ΗΠΑ.
Πέρα από τη Μέση Ανατολή
Η επιρροή του Ιράν εκτείνεται πέρα από τη Μέση Ανατολή και τον ανταγωνισμό του με το Ισραήλ.
Το Ισραήλ και οι δυτικές χώρες υποπτεύονται εδώ και καιρό ότι το Ιράν επιδιώκει να κατασκευάσει πυρηνικά όπλα με το πρόσχημα ενός ειρηνικού ατομικού προγράμματος.
Η αποχώρηση του τότε προέδρου Ντόναλντ Τραμπ από μια πυρηνική συμφωνία ορόσημο μεταξύ του Ιράν και των παγκόσμιων δυνάμεων το 2018, και η επιβολή συντριπτικών κυρώσεων, οδήγησαν το Ιράν να εγκαταλείψει σταδιακά όλα τα όρια που έθετε στο πρόγραμμά του στο πλαίσιο της συγκεκριμένης συμφωνίας.
Σήμερα, το Ιράν εμπλουτίζει ουράνιο σε καθαρότητα έως και 60% — κοντά στα επίπεδα όπλων (90%). Οι κάμερες παρακολούθησης που εγκαταστάθηκαν από την πυρηνική υπηρεσία του ΟΗΕ έχουν πάψει να λειτουργούν και το Ιράν απαγόρευσε την πρόσβαση σε ορισμένους από τους πιο έμπειρους επιθεωρητές της υπηρεσίας. Το Ιράν ανέκαθεν επέμενε ότι το πυρηνικό του πρόγραμμα δημιουργήθηκε για καθαρά ειρηνικούς σκοπούς, αλλά οι Ηνωμένες Πολιτείες και άλλοι πιστεύουν ότι διέθετε ενεργό πρόγραμμα πυρηνικών όπλων μέχρι το 2003.
Το Ισραήλ πιστεύεται ευρέως ότι είναι η μόνη δύναμη με πυρηνικά όπλα στη Μέση Ανατολή, αλλά ποτέ δεν αναγνώρισε ότι διαθέτει τέτοια όπλα.
Το Ιράν έχει επίσης αναδειχθεί ως βασικός σύμμαχος της Ρωσίας μετά την εισβολή της στην Ουκρανία και κατηγορείται ευρέως ότι προμήθευε εκρηκτικά - μη επανδρωμένα αεροσκάφη, που έχουν προκαλέσει καταστροφές σε πόλεις της Ουκρανίας. Ο ίδιος ο Ραΐσι αρνήθηκε τις κατηγορίες το περασμένο φθινόπωρο σε συνέντευξή του στο Associated Press, λέγοντας ότι το Ιράν δεν είχε προμηθεύσει τέτοια όπλα στην Ρωσία μετά το ξέσπασμα των εχθροπραξιών τον Φεβρουάριο του 2022.
Ιρανοί αξιωματούχοι έχουν κάνει αντιφατικά σχόλια για τα ίδια drones, ενώ Αμερικανοί και Ευρωπαίοι αξιωματούχοι λένε ότι ο τεράστιος αριθμός τέτοιων όπλων, που χρησιμοποιούνται στον πόλεμο στην Ουκρανία, δείχνει ότι η ροή στη διακίνησή τους έχει ενταθεί από την έναρξη του πολέμου.