Τον τελευταίο καιρό, τα βλέμματα όλων είναι στραμμένα στην Ανατολική Μεσόγειο και τις προκλητικές ενέργειες της Τουρκίας στην περιοχή. Η αποστολή του τουρκικού πλωτού γεωτρύπανου, Fatih, εντός της κυπριακής ΑΟΖ για τη διενέργεια παράνομων γεωτρήσεων αποτελεί την κορωνίδα τους, αυξάνοντας κατά πολύ την ένταση. Η κίνηση αυτή εντάσσεται στο γενικότερο πλαίσιο της πολιτικής της Άγκυρας, η οποία επιδιώκει να αναχθεί σε περιφερειακή υπερδύναμη ακολουθώντας αναθεωρητική πολιτική κι επιζητώντας την ανατροπή του status quo προς όφελός της καθώς και να αποκτήσει σημαίνοντα ρόλο στην εξερεύνηση κι εκμετάλλευση των πλούσιων ενεργειακών πόρων της περιοχής1.
Εντούτοις, αυτή η πολιτική δεν είναι καινοφανής. Φαίνεται, μάλιστα, ότι η τουρκική ηγεσία έχει μελετήσει σε βάθος τη στρατηγική της Κίνας στη Νότια Σινική Θάλασσα με αποτέλεσμα η τελευταία να προσιδιάζει αρκετά με την τουρκική πολιτική στην Ανατολική Μεσόγειο. Οι κυριότερες ομοιότητες που εντοπίζονται είναι οι εξής:
Αναθεωρητική πολιτική κι ηγεμονικές τάσεις
Κίνα και Τουρκία διακατέχονται από ηγεμονικές τάσεις σε περιοχές υψηλής γεωστρατηγικής αξίας. Το μεν Πεκίνο, επιδιώκει την ηγεμονία στη Νότια Σινική Θάλασσα διεκδικώντας το 90% της, με αρκετούς να κάνουν λόγο για προσπάθεια μετατροπής της σε κινεζική λίμνη. Έχει υιοθετήσει τη λεγόμενη πολιτική “9 dash line” και διεκδικεί νησιωτικά συμπλέγματα που ανήκουν σε όμορες χώρες, τα οποία διατείνεται ότι αποτελούν μέρος των ιστορικών εδαφών και της ΑΟΖ του. Κατέθεσε, μάλιστα, χάρτη στη Διεθνή Επιτροπή για τα όρια της Αιγιαλίτιδας Ζώνης με τις διεκδικήσεις του.
Η δε Άγκυρα, στα πλαίσια του νεω-οθωμανισμού επιδιώκει σθεναρώς την αναθεώρηση της Συνθήκης της Λωζάννης και την αλλαγή του status quo στο Αιγαίο προς όφελός της ώστε να καταστεί περιφερειακή δύναμη. Με το επιχείρημα ότι διαθέτει τη μεγαλύτερη ακτογραμμή στην περιοχή, επιθυμεί την επικυριαρχία στην Ανατολική Μεσόγειο. Αμφισβητεί το 70% της ΑΟΖ της Κύπρου και διεκδικεί το 25% της ελληνικής ΑΟΖ. Τις προθέσεις αυτές κάνει σαφείς με δηλώσεις αξιωματούχων και την κατάθεση χαρτών στον ΟΗΕ και διεθνείς οργανισμούς που συνοδεύονται από σχετική επιχειρηματολογία.
Η Τουρκία θέλει να εμπεδώσει την κυριαρχία της στο θαλάσσιο χώρο μεταξύ 28ου και 32ου μεσημβρινού στην Ανατολική Μεσόγειο. Ποντάρει σε ένα γενικό «γκριζάρισμα» του Αιγαίου ανατολικά του 25ου μεσημβρινού, δηλαδή στη διαμόρφωση τής αίσθησης ενός αμφισβητούμενου καθεστώτος κυριαρχίας σε όλη τη γραμμή μεταξύ των ελληνικών νησιών και των τουρκικών παραλίων, θεωρώντας συν τοις άλλοις ότι η Ελλάδα κατέχει παρανόμως’ τουρκικά’ νησιά.
Είναι αποφασισμένη να δημιουργήσει τετελεσμένα σε διάφορα πεδία ανταγωνισμού με την Ελλάδα, να εγκαθιδρύσει de facto έλεγχο σε θαλάσσιο κι εναέριο χώρο και να προσθέτει ζητήματα στην ατζέντα των πιθανών διαπραγματεύσεων, εγείροντας θέματα εκ του μη όντος, ώστε να σύρει την Αθήνα στο διαπραγματευτικό τραπέζι και να αποκομίσει όσο το δυνατόν περισσότερα οφέλη.
Επιλεκτική χρήση του Διεθνούς Δικαίου
Ενώ η Κίνα έχει κυρώσει τη Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας του 1982 (UNCLOS),γενική θέση της είναι ότι τα κράτη δεν είναι υποχρεωμένα να συμμορφώνονται με λανθασμένες αποφάσεις διεθνών δικαστηρίων διότι, έτσι, υπονομεύεται η διεθνής τάξη δικαίου. Γι’ αυτό το λόγο, παρόλο που οι Φιλιππίνες προσέφυγαν στο Διεθνές Διαιτητικό Δικαστήριο της Χάγης για τις μεταξύ τους διαφορές και δικαιώθηκαν το 2016, το Πεκίνο αρνήθηκε τη δικαιοδοσία του δικαστήριου και κατ’ επέκταση να εφαρμόσει την απόφαση. Επίσης, προσπαθεί να εμποδίσει τα άλλα κράτη να κάνουν έρευνες και να εκμεταλλευτούν τους ενεργειακούς τους πόρους βάσει των δικαιωμάτων τους που απορρέουν από το Διεθνές Δίκαιο..
Οι κινήσεις της Τουρκίας μαρτυρούν ότι και στην περίπτωσή της μιλάμε για μια à la carte χρήση του Διεθνούς Δικαίου. Ενώ δεν έχει κυρώσει τη Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας κι απαιτεί από την Ελλάδα, που την έχει κυρώσει, να έχει στα νησιά της χωρικά ύδατα 6 ν μ. κι όχι 12 όπως προβλέπει η Σύμβαση, η ίδια έχει επεκτείνει τα χωρικά της ύδατα στη Μαύρη θάλασσα και τη Μεσόγειο στα 12 ν.μ.. Επίσης δεν αναγνωρίζει ότι τα νησιά έχουν ΑΟΖ και προτείνει την οριοθέτηση ΑΟΖ μεταξύ Ελλάδας-Τουρκίας με βάση τη μέση γραμμή από τα απώτατα ηπειρωτικά όρια των χωρών. Η Τουρκία λέει ότι οι συνθήκες που έχει υπογράψει η Κύπρος με άλλες χώρες δεν τη δεσμεύουν κι ότι οι κανόνες του ΔΔ σχετικώς με την υφαλοκρηπίδα δεν έχουν ακόμη ολοκληρωθεί με δίκαιο τρόπο.
Στρατιωτικοποίηση της περιοχής, ενίσχυση στρατιωτικών δυνάμεων κι αύξηση στρατιωτικών ασκήσεων
Η Κίνα έχει στρατιωτικοποιήσει την περιοχή της Νότιας Σινικής Θάλασσας, δημιουργώντας μια σειρά αλληλένδετων στρατιωτικών εγκαταστάσεων στην περιοχή, επεκτείνοντας τις υποδομές στα διαφιλονικούμενα νησιωτικά συμπλέγματα και δημιουργώντας τεχνητά νησιά. Διαθέτει κι εξακολουθεί να κατασκευάζει στρατιωτικό εξοπλισμό νέας τεχνολογίας ενώ έχει αυξήσει τις θαλάσσιες κι εναέριες περιπολίες καθώς και τις ναυτικές ασκήσεις.
Η Τουρκία έχει επιδοθεί σε μια κούρσα εξοπλιστικών προγραμμάτων προκειμένου να κάνει προβολή ισχύος, όπως το πρόγραμμα Milgem, στα πλαίσια του οποίου έχουν ήδη κατασκευαστεί 4 νέα πολεμικά πλοία που έχουν κάνει την εμφάνισή τους στην Ανατολική Μεσόγειο. Επίσης, έχουν ενταθεί οι στρατιωτικές ασκήσεις π.χ. Γαλάζια Πατρίδα, Θαλασσόλυκος. Ο Τύπος έχει μπει στο παιχνίδι των προκλήσεων δημοσιεύοντας προπαγανδιστικά άρθρα2 όπου γίνεται λόγος για απόλυτο έλεγχο του Αιγαίου και της Ανατολικής Μεσογείου από την Τουρκία μέσω της απόκτησης κι εγκατάστασης του ρωσικού αντιπυραυλικού συστήματος S-400. Επίσης, η Άγκυρα στοχεύει στη στρατιωτικοποίηση της έντασης στην Ανατολική Μεσόγειο αλλά η Κύπρος εμμένει στη διπλωματία και τη δημιουργία οικονομικών συμφερόντων.
Προσπάθεια απόκτησης ισχυρού ρόλου στο ενεργειακό παιχνίδι
Λόγω και των διαρκώς αυξανόμενων ενεργειακών αναγκών του, το Πεκίνο προσπαθεί να εμποδίσει τα άλλα κράτη να κάνουν έρευνες και να εκμεταλλευτούν τους φυσικούς πόρους της ΝΣΘ3 προκρίνοντας τη λύση της συνεκμετάλλευσης και τη συμμετοχή αποκλειστικά κινεζικών εταιριών. Επίσης, αρκετές φορές έχει παρεμποδίσει τις έρευνες δυτικών εταιριών στην ΑΟΖ των γειτόνων της4.
Η Τουρκία θέλει να συμπεριληφθεί σε όλα τα ενεργειακά σχέδια στην Ανατολική Μεσόγειο ώστε να καλύψει τις ενεργειακές της ανάγκες, να μειώσει την εξάρτησή της από τη Μόσχα και να καταστεί διαμετακομιστικός κόμβος μεταφοράς ενεργειακών πόρων προς την Ευρώπη. Διαθέτει 4 νέα γεωτρύπανα κι έχει κάνει επενδύσεις συνολικού ύψους $1 δις για την απόκτηση ερευνητικού εξοπλισμού, γεγονός που καταδεικνύει ότι επιθυμεί πάση θυσία να εξασφαλίσει μεγάλο μέρος των ενεργειακών κοιτασμάτων της Ανατολικής Μεσογείου.
Η Τουρκία αντιτίθεται σθεναρά στις κυπριακές έρευνες με 2 βασικές πολιτικές θέσεις, τα δικαιώματα που πηγάζουν γι’ αυτήν από την υφαλοκρηπίδα της και την προστασία των δικαιωμάτων των Τουρκοκυπρίων όσον αφορά στο μερίδιό τους σε όλους τους πόρους του νησιού5. Ισχυρίζεται ότι αρκετά οικόπεδα που έχει οριοθετήσει η Κύπρος τέμνονται της υφαλοκρηπίδας της και δε θα επιτρέψει την εκμετάλλευση πόρων ωσότου το νησί επανενωθεί και τα κέρδη μοιραστούν ισομερώς μεταξύ Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων. Τούρκοι αξιωματούχοι διαμηνύουν σε όλους τους τόνους και με κάθε ευκαιρία ότι θα αποτρέψουν μονομερείς ενέργειες από τους αντιπάλους τους προειδοποιώντας ότι θα κάνουν χρήση ακόμη κι επιθετικών μέσων, κάτι που συνέβη το Φεβρουάριο του 2018, όταν τουρκικά πολεμικά πλοία εμπόδισαν το γεωτρύπανο της ιταλικής ΕΝΙ να διεξαγάγει έρευνες στο οικόπεδο 3 της κυπριακής ΑΟΖ.
Προώθηση επίλυσης διαφορών σε διμερές επίπεδο
Πάγια θέση του Πεκίνου είναι ότι οι όποιες διαφορές για τη ΝΣΘ δεν πρέπει να ανακόπτουν την καλή συνεργασία των χωρών. Προς τούτο, προωθεί διαπραγματεύσεις σε διμερές επίπεδο με παροχή οικονομικών κινήτρων. Η συμπερίληψη στα σχέδια του Νέου Δρόμου του Μεταξιού (BRI project) αποτελεί ισχυρό δέλεαρ για τα κράτη της περιοχής καθώς προσφέρει ευκαιρίες οικονομικών συνεργειών, ανάπτυξης των υποδομών και του εμπορίου.
Την πολιτική προσέγγισης σε διμερές επίπεδο ακολουθεί και η Άγκυρα. Το 2017 είχαν υπάρξει συζητήσεις Τουρκίας-Ισραήλ για την προοπτική δημιουργίας αγωγού που πλέον έχει εγκαταλειφθεί ενώ είχε προσπαθήσει να προχωρήσει σε διμερή οριοθέτηση ΑΟΖ με την Αίγυπτο-όταν ακόμη υπήρχαν δίαυλοι επικοινωνίας- και τη Λιβύη που θα παρέκαμπταν την Ελλάδα.
Οι δυο χώρες θεωρούν ότι με αυτή την τακτική δύνανται να αποκομίσουν περισσότερα οφέλη απ’ ό,τι σε μια πoλυμερή διαπραγμάτευση, εκμεταλλευόμενες και τις όποιες αδυναμίες του συνομιλητή τους. Οι αντίπαλοί τους, ωστόσο, προκρίνουν την επίλυση των ζητημάτων σε περιφερειακό ή διεθνές επίπεδο π.χ. μέσω ASEAN οι ασιατικές χώρες, μέσω ΕΕ, East Med Forum, τριγωνικών σχηματισμών η Ελλάδα κι η Κύπρος.
Κλείνοντας, πρέπει να σημειωθεί ότι παρά τις ομοιότητες, δε μιλάμε για ταυτόσημες περιπτώσεις. Η Κίνα είναι μια παγκόσμια υπερδύναμη που χάρη, κυρίως, στις τεράστιες οικονομικές δυνατότητές της είναι σε θέση να επιβάλλει τις απόψεις της στην περιοχή της ΝΣΘ και να αψηφά τις όποιες διεθνείς αντιδράσεις. Αντιθέτως, η Τουρκία είναι μια ισχυρή σχετικά χώρα αλλά δεν μπορεί να προωθεί τα σχέδιά της με επιτυχία χωρίς τη στήριξη δυτικών δυνάμεων όπως καταδεικνύει η ιστορία.
1 Τα αποθέματα Ανατολικής Μεσογείου θα μπορούσαν να φτάσουν τα 125 τρις κυβικά πόδια Nektaria Stamouli, “Israel, Greece and Cyprus Back East Med Pipeline”, Wall Street Journal, 20 December 2018. [Online at: https://www.wsj.com/amp/articles/israel-greece-and-cyprus-back-eastmed-gas-pipeline-1154330357 ]
2 Π.χ. “Why Turkey’s purchase of Russia’s S-400 missiles sent the West into a frenzy”, Yeni Safak, 6/5/2019. [Online at: https://m.yenisafak.com/en/world/why-turkeys-purchase-of-russias-s-400-missiles-sent-the-west-into-a-frenzy-3480515 ]
3 125 δις βαρέλια πετρελαίου και 500 tcf φυσικού αερίου, σύμφωνα με την κινεζική CNOOC, Tim Daiss, “How Oil Drives The South China Sea Conflict”, Oil Price, 14 March 2018. [Online at:https://oilprice.com/Energy/Energy-General/How-Oil-Drives-The-South-China-Sea-Conflict.html ]
4 Π.χ. James Pearson & Henning Gloystein, “Vietnam halts South China Sea oil drilling project under pressure from Beijing”, Reuters, 22 March 2018. [Online at: https://www.reuters.com/article/amp/idUSKBN1GZ0JN ]
5 Ministry of Foreign Affairs, “No 26,5, 4 October 2018, Press Release Regarding the Decision of the Greek Cypriot Administration to Invite International Companies for Offshore Hydrocarbon Exploration within So-called License Area Number 7”. [Online at: http”//www.mfa.gov.tr/no_-265_-gkry-nin-sozde-ruhsat-sahasi-icin-uluslararasi-sirketlere-daveti-hk_en.en.mfa ]