Καρφίτσα δεν έπεφτε στο χώρο της ιστορικής βιβλιοθήκης του Ιδρύματος Αικατερίνης Λασκαρίδη το βράδυ της Τρίτης. Ενα κοινό διαφορετικών ηλικιών αλλά με την ίδια προσήλωση κι ενδιαφέρον βρέθηκε απέναντι από το πάνελ των ομιλητών που πήραν τη θέση τους με φόντο αυτή τη χαρακτηριστική ασπρόμαυρη φωτογραφία του αιώνιου εφήβου με την πίπα και το γλυκό μειδίαμα: του Αντώνη Σαμαράκη.
Η πρώτη εκδήλωση του Έτους Αντώνη Σαμαράκη - γιατί περί αυτής ο λόγος - είχε, αν μη τι άλλο, δημοσιογραφικό ενδιαφέρον. Κι αυτό διότι όσοι μίλησαν σ′ αυτό το πρελούδιο μιας χρονιάς πολύ πλούσιας σε εκδηλώσεις που σηματοδοτεί τα 100 χρόνια από τη γέννηση του κορυφαίου λογοτέχνη του 20ου αιώνα, μίλησαν από πρώτο χέρι για «τον Αντώνη της καρδιάς» τους. Ανέσυραν προσωπικές μνήμες και μαρτυρίες, θυμήθηκαν στιγμές κι ατάκες, μοιράστηκαν εμπειρίες κι εικόνες.
Παρουσία της υπουργού Πολιτισμού και Αθλητισμού, Λίνας Μενδώνη, για τη ζωή και το έργο του Αντώνη Σαμαράκη μίλησαν, η Διευθύντρια του Ιδρύματος, Καλή Κυπαρίσση, η Ζυράννα Ζατέλη, ο Γιάννης Ξανθούλης, ο Περικλής Παγκράτης, η Σίσσυ Παπαθανασίου, η Έλλη Στάη, ο Τηλέμαχος Χυτήρης και ο πρώην Πρόεδρος της Βουλής, Απόστολος Κακλαμάνης.
Δεν ήταν, όμως, παρά μόνο οι παρεμβάσεις μαθητών και φοιτητών που έκλεισαν τη βραδιά θυμίζοντας πως ένας λογοτέχνης έχει πράξει σωστά το έργο του όταν έχει κατορθώσει να μιλήσει στη ψυχή των γενεών που ακολουθούν:
Τα δρώμενα των μαθητών και φοιτητών για τον αιώνιο έφηβο
«Εικονικό βίωμα και σχολική λογοτεχνία: Αντώνης Σαμαράκης, Το ποτάμι», από τους μαθητές του Πρότυπου Γενικού Λυκείου της Ιωνιδείου Σχολής Πειραιά, Βασιλική Ξυμιαλή και Χάρη Παπαδάκη. Η σχολική ερμηνευτική ανάγνωση ενός κορυφαίου διηγήματος, όπως είναι Το ποτάμι του Α. Σαμαράκη, αποτέλεσε μεταξύ άλλων, μια απόπειρα βιωματικής πρόσληψης της λογοτεχνικής δημιουργίας. Η απόπειρα αυτή δεν είναι πάντα δυνατόν να αποδοθεί με τον λόγο. Σε αυτήν την παρουσίαση οι ίδιοι οι μαθητές ανέδειξαν εικονικά και όχι λεκτικά τη «δική τους» πρόσληψη, ενεργοποιώντας το πλέον απαραίτητο αναγνωστικό εφόδιο, τη φαντασία. Υπεύθυνος ήταν ο καθηγητής της Ιωνιδείου Σχολής Βασίλειος Μπακούρος.
«Το Λάθος ανάμεσα στο θέατρο και τον κινηματογράφο»: Θεατρικό δρώμενο, σε διασκευή και καλλιτεχνική επιμέλεια Κλειούς Φανουράκη, επίκουρης καθηγήτριας Τμήματος Θεατρικών Σπουδών ΕΚΠΑ, με τη δημιουργική συμμετοχή των μεταπτυχιακών φοιτητών και φοιτητριών του Τμήματος, Αλέξανδρου Λυκούρα, Ευγενίας Μαραγκού, Νικολέττας Μαρκοπούλου, Γεωργίας Μπάλλα, Τατιάνας Ξανθοπούλου, Όλγας Παπαχρυσοστόμου, Ουρανίας Φουρλάνου, Στέλλας Χατζημιχελάκη.
Ο χαιρετισμός της Υπουργού Πολιτισμού και Αθλητισμού:
Ο Αντώνης Σαμαράκης σημάδεψε με την προσωπικότητα και τον λόγο του μια ολόκληρη εποχή. Βαθιά ανθρωπιστής ως συγγραφέας, έγινε με το έργο του η έκφραση μιας κραυγής διαμαρτυρίας και διεκδίκησης της ελευθερίας.
Στα κείμενά του, που πάντοτε χαρακτηρίζονταν από νεανική ορμή και διάθεση, καταγγέλλει την αλλοτρίωση και την καταδυνάστευση του ανθρώπου από κάθε είδους εξουσιαστική αρχή. Αρνείται κάθε συμβιβασμό, εναντιώνεται στην ψευδή ευτυχία των μαζών που έρχεται πάντα μαζί με τον μεγάλο φόβο, ακυρώνοντας την ελπίδα. Το μόνο που είχε σημασία για εκείνον είναι η ελευθερία να ζει κανείς αληθινά. Ο Αντώνης Σαμαράκης μόνο έτσι έζησε.
Μέσα από το έργο του, μίλησε για την ανημποριά του απλού ανθρώπου απέναντι στον ολοκληρωτισμό, για την απώλεια ιδανικών, τη διαφθορά στο δημόσιο βίο και την αποξένωση του ατόμου σε μία αδιάφορη, καταναλωτική κοινωνία. Αναφέρθηκε ακόμη και στην πυρηνική απειλή.
Οι ήρωές του υπερβαίνουν την απλοϊκότητα της καθημερινότητάς τους. Συλλαμβάνουν το πραγματικό πρόβλημα της ζωής. Αν και ο ίδιος δεν το ομολόγησε ποτέ όσο ζούσε, σήμερα γνωρίζουμε ότι πίσω από τους ήρωες των βιβλίων του, τους μοναχικούς, ανένταχτους ανθρώπους, που προσπαθούν να επιβιώσουν χωρίς να συμβιβαστούν, ήταν ο ίδιος. Έλεγε συχνά «θα ήθελα να πουν κάποτε για μένα ότι προσπάθησα».
Σήμερα, εδώ, όλοι μπορούμε να τον επιβεβαιώσουμε. Ο Σαμαράκης, όχι μόνο προσπάθησε, αλλά πήγε κόντρα στο ρεύμα της εποχής, αφήνοντας μια σπουδαία παρακαταθήκη. Δεν είναι τυχαίο ότι αγαπήθηκε τόσο πολύ και από τόσους πολλούς. Το σημαντικό λογοτεχνικό του έργο μεταφράστηκε σε 33 γλώσσες, σε 114 ξένες εκδόσεις. Υμνήθηκε εξίσου από την κριτική και το αναγνωστικό κοινό. Τιμήθηκε στην πατρίδα του και στο εξωτερικό. Ανακηρύχθηκε Επίτιμος Δημότης από περίπου 40 πόλεις της Ελλάδας. Είναι ένα ρεκόρ μοναδικό, που δύσκολα θα ξεπεραστεί.
Ο Αντώνης Σαμαράκης εκπροσώπησε την Ελλάδα σε διασκέψεις της UNESCO και έγινε γνωστός ως υπερασπιστής των δικαιωμάτων των παιδιών. Στην Ελλάδα πρωτοστάτησε στη δημιουργία του θεσμού της «Βουλής των Εφήβων», όπου έφηβοι από ολόκληρη τη χώρα ασκούνται στον κοινοβουλευτικό διάλογο για μία ημέρα. Με τη ζωντάνια που τον διέκρινε, κατάφερε να μπει στις καρδιές των 16αρηδων. Να τους εμπνεύσει. Να τους κάνει ενεργούς πολίτες. «Η εφηβεία δεν είναι βιολογική ηλικία, αλλά κατάσταση πνευματική και τρόπος ζωής», έλεγε με το χαρακτηριστικό σαρκαστικό του χιούμορ.
Ο Σαμαράκης θα παραμείνει στις καρδιές μας ως ο αιώνιος έφηβος, που διακήρυξε όσο κανείς το αδιαπραγμάτευτο αίτημα για ελπίδα, πίστη κι αγάπη για τον άνθρωπο. Αίτημα που παραμένει μέχρι σήμερα επίκαιρο. Η διεκδίκηση της αλληλεγγύης, της κοινωνικής συνείδησης και της ανθρωπιάς είναι χρέος και ευθύνη όλων μας.
Το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού, με την κήρυξη του έτους Σαμαράκη, και με τις εκδηλώσεις που το συνοδεύουν σε όλη τη διάρκεια της χρονιάς, αποτίει έναν ελάχιστο φόρο τιμής, στον αγαπημένο συγγραφέα, τον αγαπητό άνθρωπο. Είναι μια υπενθύμιση ότι το έργο του είναι διαχρονικό και ότι ο ίδιος μένει πάντα μαζί μας.
Η εκδήλωση τελούσε υπό την αιγίδα του Υπουργείου Πολιτισμού κι Αθλητισμού – Γενική Διεύθυνση Σύγχρονου Πολιτισμού, Διεύθυνση Γραμμάτων.