Πριν αρκετές δεκαετίες, αλλά και σήμερα σε κάποιες γειτονιές, ο γυρολόγος ήταν το πρόσωπο που οι νοικοκυρές περίμεναν πως και πως. Ο κυρ Τάκης είχε τόση πραμάτεια στο κάρο του όση χωρούσε ασφυκτικά. Περνούσε από τα χωριά της περιοχής του και αποτελούσε την χρήσιμη και ευχάριστη αναμονή των νοικοκυρών. Τα χρήματα ήταν «λειψά» γι αυτό και η συναλλαγή ήταν ανταλλακτική. Οι νοικοκυρές, για κάποια χρόνια (δεκαετίες 1950, 1960…) έδιναν αυγά, πατάτες κρεμμύδια κ.α. και έπαιρναν υφάσματα τσίτια, γκαζόλαμπες, πιάτα εμαγιέ και διάφορα άλλα μικροπράγματα νοικοκυριού. Και όλοι ήταν ευχαριστημένοι. Με τον καιρό οι αγροτικές δουλειές απέδιδαν περισσότερο, τα νοικοκυριά μάζεψαν κάποιο κομπόδεμα, ο κυρ Τάκης αγόρασε αυτοκίνητο, ξέρετε από αυτά που οι πόρτες είναι συρόμενες στο πλάϊ και έτσι η πραμάτεια έγινε πολυποίκιλη και οι πωλήσεις ήταν πλέον έναντι χρημάτων.
Κάπως έτσι «δούλευε» η αγορά. Αργότερα δημιουργήθηκαν τα παζάρια. Οι έμποροι πραματευτάδες έστηναν τους πάγκους συνήθως κάθε Σάββατο, γνωστό το Σαββατιάτικο παζάρι Τσοτυλίου, όπου μαζεύονταν από τα γύρω χωριά για να κάνουν τις αγορές τους. Συνήθως οι άνθρωποι πήγαιναν εκεί με το «μλάρι» ή τον γαϊδαράκο. Δεν υπήρχε μέσο συγκοινωνίας για τα χωριά. Κάποτε εμφανίστηκε και αυτό, η μετακίνηση έγινε ευκολότερη όπως και η σύνδεση με την αγορά των κοντινών κωμοπόλεων και σταδιακά των πρωτευουσών των νομών.
Το χονδρεμπόριο τροφίμων, υφασμάτων, γεωργικών ειδών κ.α. όπως και οι λαϊκές υπαίθριες ή ημιυπαίθριες αγορές που κάλυπταν τις ανάγκες των νοικοκυριών, άρχισαν να πολλαπλασιάζονται και να ανθούν. Η καθημερινότητα σταδιακά διαφοροποιήθηκε, τα νοικοκυριά βελτίωσαν το επίπεδο της ζωής τους, η αγορά μεγάλωνε.
Κάποια «στιγμή» εμφανίστηκαν τα φιγουρίνια (μία μορφή Tele-) των εκατοντάδων σελίδων, με τις λεπτομερείς πληροφορίες των διαθέσιμων προϊόντων τα οποία εξέδιδαν πολυκαταστήματα του εξωτερικού. Το ιλουστρασιόν χαρτί ήταν η μικρή αρχή που έδωσε τη θέση του τα τελευταία χρόνια στο «γυαλί».
Και κάπως έτσι μπήκε «βίαια» στη ζωή μας το ηλεκτρονικό «Tele-». Κάποτε το γνωρίζαμε ως πρώτο συνθετικό της τηλεόρασης και του τηλεφώνου. Σήμερα βρίσκεται «σε κάθε μας βήμα» στην παγκόσμια τηλε-αγορά (πως αλλιώς άλλωστε) του αχανούς κυβερνοχώρου στην οποία πλέον μπορείς να δεις και να διαλέξεις ό,τι «τραβά η ψυχή σου» λεφτά νάχεις. Μερικά κλικ και αρχίζει η αναμονή του courier ή του drone. Κάπως έτσι όμως άρχισε και η αντίστροφη μέτρηση. Οι ρυθμοί της ζωής διαφοροποιήθηκαν. Γίναμε απαιτητικοί ή όχι, το γεγονός είναι ότι πλέον η ταχύτητα εξελίχθηκε σε ανάγκη στην καθημερινότητα και έγινε αυτοκόλλητη της. Τηλε-παραγγελίες, Τηλε-αγορές, Τηλε-πωλήσεις, Τηλε-παρουσιάσεις, Τηλε-σχέσεις… Απέραντος ο Τηλεχώρος.
Ιστορικές φυσιογνωμίες πολυκαταστημάτων αλλά και μικρότερες επιχειρήσεις, αρχίζουν να κατεβάζουν «κεπέγκια» στρεφόμενα κάποια από αυτά στο ηλεκτρονικό εμπόριο. Χιλιάδες εργαζόμενοι απολύονται με ό,τι αυτό συνεπάγεται.
Η αγορά είναι τόπος προσφοράς, ζήτησης, συναλλαγής. Όμως είναι και κάτι πολύ περισσότερο: είναι ένας τόπος συνάντησης όλων των γενεών. Ένας τόπος όπου κυριαρχούν συναισθήματα χαράς, ανεμελιάς, διασκέδασης.
Η επίσκεψη στις ηλεκτρονικές αγορές του κόσμου δεν μπορεί να συγκριθεί με την αντίστοιχη στις «συμβατικές» αγορές της γειτονιάς, του κέντρου των πόλεων ή των φαντασμαγορικών malls.
Και επειδή οι γιορτινές μέρες είναι ακόμη φρέσκες στη μνήμη μας, θυμήθηκα ένα ταξίδι στη Βόννη τον καιρό της δραχμής και του μάρκου.
Ήταν χριστουγεννιάτικες ημέρες, με αρκετό κρύο και με εκείνο το ανεπαίσθητο χιόνι να σου χαϊδεύει το πρόσωπο. Βόλτα στην αγορά της πόλης με τις βιτρίνες των καταστημάτων να είναι στολισμένες με ιστορίες παραμυθιών. Έβλεπες τα παιδικά μουτράκια κολλημένα στο τζάμι να χαίρονται τους παιδικούς τους ήρωες. Έβλεπες κόσμο, πολύ κόσμο ντυμένο με ζεστά ρούχα, καπέλα και σκουφάκια (εδώ συνηθίζεται το ελαφρύ ντύσιμο μέσα στο καταχείμωνο) να βολτάρει απολαμβάνοντας τις λαχταριστές μυρωδιές και τις γεύσεις από τις μυρωδάτες βάφλες, τα λουκάνικα, το μπακαλιάρο με το κόκκινο λάχανο, το ζεστό ψωμί. το ζεστό κρασί.
Δεν είναι μόνο όμως οι ημέρες των Χριστουγέννων. Είναι όλες οι ημέρες του χρόνου που χαρίζουν την όμορφη διάθεση στον υποψήφιο καταναλωτή.
Μικρά ή μεγάλα καταστήματα έχουν την δική τους χάρη. Την «προσωπική», στα οικογενειακά κυρίως καταστήματα της γειτονιάς όπου θα ανταλλάξεις και καμιά κουβέντα που λένε για τα απλά και καθημερινά θέματα, την «ουδέτερη» αλλά «φιλική» στα καταστήματα του κέντρου της πόλης και την απρόσωπη, αλλά εξ ίσου «εξυπηρετική» όταν διασχίζεις την μεγάλη πόρτα του πολυκαταστήματος. Εκεί όπου, με το πρώτο βήμα, νοιώθεις τη μυρωδιά των αρωμάτων να διαχέεται παντού. Και μετά «χάνεσαι» σε εκείνα τα υπέροχα μικρά γυναικεία αξεσουάρ που λαμπυρίζουν και στα χρώματα που αντανακλούν την πρόκληση να πλησιάσεις, να αγγίξεις, να δοκιμάσεις, να αγοράσεις ή να προσπεράσεις αναζητώντας κάτι διαφορετικό! Για τους άνδρες και τα παιδιά οι προτιμήσεις είναι διαφορετικές αλλά τα συναισθήματα χαράς σε όλους τα ίδια.
Οι ηλεκτρικές σκάλες σε καλούν να αλλάζεις ορόφους για να απολαμβάνεις (και να πληρώνεις μη ξεχνάμε) δεκάδες είδη για όλα τα βαλάντια.
Ρούχα, παπούτσια, κασκόλ, γάντια, τσάντες, φωτογραφικές μηχανές, laptops, κινητά, είδη οικιακής χρήσης και ό,τι άλλο χρήσιμο ή διακοσμητικό μπορείς να φανταστείς.. Ο αέρας μοσχοβολά καινούργιο! Και φεύγοντας αυτός ο αέρας σε συνοδεύει γιατί έχει τρυπώσει στις τσάντες με τα ψώνια που κρατάς φεύγοντας. Και αν δεν αγόρασες κάτι χόρτασε η ψυχή όμορφες εικόνες. Μήπως λοιπόν δεν καθιερώθηκε τυχαία η συμβολή του shopping therapy στην ψυχική διάθεση; Και μη μου πείτε ότι αφορά μόνο το γυναικείο φύλο!
Τι νοιώθεις από όλα αυτά καθώς περιηγείσαι στην οθόνη του κινητού ή του υπολογιστή για να αναζητήσεις αυτό που χρειάζεσαι και να το παραγγείλεις; Ποιες είναι οι αναμνήσεις που απέκτησες από αυτή την αγορά;
Και ναι το ηλεκτρονικό εμπόριο έγινε ανάγκη, δεν αντιλέγω, λόγω της ευκολίας που προσφέρει από και προς τις αγορές του πλανήτη. Πολλές φορές είναι επιβεβλημένο λόγω απόστασης, τιμής, συνθηκών κλπ. Όμως εξελίσσεται σε κανόνα και έτσι δημιουργεί μία «τεμπελιά» με την απομόνωση ως παρεπόμενο. Ναι, την κοινωνική απομόνωση, στερώντας σε από αμέτρητα συναισθήματα τα οποία σε πλημμυρίζουν καθώς περιδιαβαίνεις την αγορά, αναμιγνύεσαι με το πλήθος, ακούς τα ανθρώπινα τιτιβίσματα, συμμετέχεις σε μία γιορτινή ατμόσφαιρα. Γιατί αυτό είναι η αγορά, είναι γιορτή και μία διέξοδος διασκέδασης για πολύ κόσμο ιδιαίτερα σε μεγάλες χώρες όπου πληθώρα καταστημάτων δημιούργησαν τα malls ή τα outlet villages τα οποία περιλαμβάνουν και εστιατόρια, κινηματογράφους κλπ
Και εγώ πρόσφατα παρήγγειλα (ένεκα του κοροναϊού) βιβλία. Αν οι συνθήκες ήταν διαφορετικές θα προτιμούσα να πάω στο βιβλιοπωλείο, να χαρώ εκείνη τη μοναδική χρωματική και σχεδιαστική πανδαισία των εκατοντάδων βιβλίων, να περιεργαστώ τίτλους, να ξεφυλλίσω κάποια από αυτά, να χαζέψω τα είδη ζωγραφικής, τη γραφική ύλη, τα ημερολόγια του 2021 και τόσα άλλα και να νοιώσω εκείνη την υπέροχη μυρωδιά που φέρνει στο νου τα παιδικά χρόνια της γομολάστιχας και της ξύστρας. Μου άρεσε η ευκολία της παράδοσης των βιβλίων στο σπίτι κυρίως διότι τα χρειαζόμουν. Όμως ως εκεί το συναίσθημα. Τίποτε περισσότερο.
Εξ ανάγκης λοιπόν το ηλεκτρονικό εμπόριο καθιερώνεται με ταχείς ρυθμούς. Το «Tele-» γίνεται συνήθεια και νέος τρόπος ζωής, τεχνητός, με κυρίαρχο στοιχείο το κλικ.
Οι επιπτώσεις θα φανούν με τα χρόνια. Η απομάκρυνση της κοινωνικής επαφής έχει ήδη αρχίσει να διαφαίνεται.
Σκέφτομαι και αναρωτιέμαι για τη συνέχεια. Προσπαθώ να συγκρίνω (ανέφικτο ουσιαστικά αφού η γνώση δεν είναι ολοκληρωμένη) το μακρινό πριν, το λίγο πριν, το σήμερα, το μετά. Η ζυγαριά της καθημερινότητας καθώς φαίνεται κυρίως γέρνει προς τη μία πλευρά με το ηλεκτρονικό εμπόριο να ισορροπεί με το βαρύτερο ζύγι.
Χαίρομαι που ζω σε μία περιοχή όπου ακόμη κυκλοφορούν πλανόδιοι «μαγαζάτορες» που κορνάρουν καθώς πλησιάζουν στη γειτονιά. Που διαλαλούν την πραμάτεια τους, που βγαίνουν οι γειτόνισσες να ψωνίσουν, που «σπρώχνονται» ποια θα προλάβει να διαλέξει τα καλύτερα λαχανικά από την καρότσα του κυρ Θωμά.
Τι σας λέω θα μου πείτε. Σε ποια εποχή ζούμε;
Ζούμε σε μία ξέφρενη τεχνολογικά εποχή όπου οι ανθρωπόμορφες ή «ζωόμορφες» μηχανές προοδευτικά κατακλύζουν τον κόσμο και η αίσθηση της ανθρώπινης επαφής «ξεθωριάζει» καθημερινά. Πρόσφατα σε ένα ταξίδι μου στις ΗΠΑ, είδα την αντικατάσταση του ανθρώπου, από ρομπότ, σε δουλειά ελεγκτή μέσα σε γνωστό σούπερ μάρκετ. Μόνο η σκέψη ότι κάτι τέτοιο μπορεί να γίνει ρουτίνα, είναι αρκετό να προκαλέσει σύγκρυο στον καθένα μας.
Στη συνέχεια της διαδρομής δεν είμαι σίγουρη ποιος θα έχει το «επάνω χέρι»: η χαμένη εποχή της απλής φυσιολογικής ζωής ή η τεχνητή της απομόνωσης του ανθρώπου; Σίγουρα όποια ισορροπία βρει η φύση, θα αφήσει αρκετές νοσταλγίες να μας συνοδεύουν στο ταξίδι της ζωής μας. Εμείς από την πλευρά μας, θα πρέπει κάθε μέρα να γινόμαστε ωριμότεροι και σοφότεροι για το νόημα, τη φιλοσοφία και την αξία της ζωής. Η πανδημία της COVID-19 ίσως είναι μία καλή αφορμή να μας προβληματίσει σωστά και να μας φέρει σε καλύτερη θέση να αντιμετωπίσουμε τις όποιες κοινωνικές «μεταλλάξεις» θα ακολουθήσουν.