Για να προχωράς στην πυκνή βλάστηση της ζούγκλας υπάρχουν ειδικές λάμες που λέγοντα ματσέτε και με αυτές σκίζεις τα εμπόδια και ανοίγεις δρόμο. Στην ιεραρχημένη κοινωνία ή κοινότητα, για να πηγαίνεις μπροστά απλώς δεν πρέπει να μπαίνεις μπροστά σε κανέναν.
Πρέπει να παραμερίζεις, για να πορεύονται όσοι έχουν σχέδια ιδιοτελή ή άλλα συμφέροντα ρητά ή, συνήθως, αδιευκρίνιστα.
Έγραφε ο Μακρυγιάννης λίγα χρόνια μετά τον νικηφόρο εθνικό αγώνα ότι θα μας φάνε τα νιτερέσα και η ιδιοτέλεια και ….μας έφαγαν. Έφαγαν όμως τους «άλλους», όχι εκείνους που καλλιέργησαν με τρόπο επιτήδειο τις καριέρες τους και τα νιτερέσα τους, δηλαδή τα συμφέροντα τους.
Και ποια ήταν τα συμφέροντα τους; Τι σοβαρό διακυβευόταν και με μικροπρέπεια και μικροψυχία επέλεξαν το νιτερέσο τους και όχι πιο γενναιόδωρη στάση ζωής;
Αν αναφερόμαστε στην πολιτική εκπροσώπηση και διαχείριση, τότε το βασικό νιτερέσο ήταν να παραμείνουν στην εξουσία της διοίκησης τους.
Αν αναφερόμαστε στο Πανεπιστήμιο, τότε πρέπει να θυμηθούμε το εξαιρετικό μότο «Academic politics are so vicious precisely because the stakes are so small» (η πολιτική στα πανεπιστημιακά πράγματα είναι τόσο πολύ φαύλη ακριβώς επειδή οι διακυβεύσεις είναι ελάχιστες), το οποίο αποδίδεται μεν ευρέως στον Χένρι Κίσινγκερ (γεν. 1923), αλλά ο μεγάλος Χένρι πρέπει να το δανείστηκε από τον Αμερικανό φιλόσοφο Charles Frankel (1917-1979), που υπήρξε επίσης πολιτικός, αναπληρωτής ΥπΕξ της αμερικανικής προεδρίας (1965-7).
Το Πανεπιστήμιο μοιάζει να είναι χώρος διοικητικής οργάνωσης με δικλίδες διαφάνειας και διασφάλισης της δημοκρατίας και των θεσμών ελέγχου για την τήρηση όσων πρέπει, αλλά φαίνεται πως υπάρχουν και τεχνικές διάρρηξης των δικλίδων.
Οι πολιτικοί, νομίζω, πρέπει να μαθητεύουν και να διδάσκονται από τις επιτήδειες πανεπιστημιακές τεχνικές και μεθόδους ελιγμών.
Ας μην παραβλέπουμε, όμως, ότι αρκετοί πολιτικοί, χρόνια τώρα, προέρχονται από τον ακαδημαϊκό χώρο και κατά συνέπεια η μεταφορά τεχνογνωσίας μάλλον έχει επιτευχθεί αμφίδρομα.
Ας ξαναπάμε στα νιτερέσα, δηλαδή στα συμφέροντα.
Ένα από τα συμφέροντα του δημοσίου πανεπιστημίου είναι το αυτοδιοίκητον.
Στην υπηρεσία αυτού του μηχανισμού οι ακαδημαϊκοί μετατρέπονται σε οιονεί πολιτικούς, ορισμένοι πετυχημένοι, άλλοι όχι τόσο πετυχημένοι.
Οι πιο πετυχημένοι, νομίζω, με τη δέουσα κομματική συνήθως στήριξη εν συνεχεία ανέρχονται σε κυβερνητικά πόστα ή κατέρχονται εις τον πολιτικό στίβο.
Στην ακαδημαϊκή διοίκηση φαίνεται να κυριαρχεί το μότο του λιμπεραλισμού «laissez-faire», αφήνοντας τα πράγματα να κυλήσουν διοικητικά με την παγιωμένη στον χρόνο ρουτίνα (ή αδράνεια) του διοικητικού μηχανισμού, ο οποίος ασφαλώς και δεν ελέγχεται από τους προσωρινούς και εφήμερους ακαδημαϊκούς που ασκούν φιλόδοξη διοίκηση.
Εάν παρέμβουν για να ρυθμίσουν, να αξιολογήσουν, να κάνουν τη δουλειά τους και να λειτουργήσουν δεοντολογικά τυπικά, θα μπλέξουν, διότι γνωρίζουν a priori ή αντιλαμβάνονται γρήγορα ότι τα νιτερέσα έχουν πολλές ενσαρκώσεις και πολλούς πόλους, που δεν υποδέχονται ασμένως την παραμικρή διατάραξη.
Για να πηγαίνεις μπροστά δεν πρέπει να υποβάλεις έγγραφα για όσα ατάσθαλα διαπιστώνεις, διότι ενοχλείς και παρακωλύεις ακουσίως τον δρόμο κάποιου που θέλει να πάει μπροστά ή ακριβέστερο να καλλιεργήσει τα νιτερέσα του.
Το «πηγαίνω μπροστά» για κάθε χώρο χρειάζεται συζήτηση και αξιολόγηση, διότι περιβάλλεται από σχετικότητα.
Εννοούμε πηγαίνω «μπροστά», δηλαδή προοδεύω, ως επαγγελματίας, ως λειτουργός, ως πολιτικός, ως σύζυγος, ως γονιός ή απλώς ως καλός άνθρωπος;
Η πνευματική πρόοδος εκτιμάται σπανίως ή εν πάση περιπτώσει πρέπει να ανέλθεις σε επίπεδο Δαλάι Λάμα, ώστε να γίνεις κάπως αποδεκτός από το τεχνοκρατικό leadership που ασκούν όσοι προοδεύουν.
Είναι δύσκολο να πηγαίνεις μπροστά ως άνθρωπος ενάρετος, να προάγεις τα ηθικά χαρακτηριστικά σου, να μη χρειάζεσαι λάμα ματσέτε, για να σκίσεις τη ζούγκλα, ούτε να κοντοστέκεσαι με σκεπτικισμό καθώς προχωράς, ώστε να μη διασταυρωθείς με κάποιον άλλον, που πηγαίνει μπροστά coûte que coûte, δηλαδή με κάθε τίμημα.
Κάτσε στην άκρη, κάνε τσιγάρο που λένε, άσε τον κάθε αρχολίπαρο δούλο να «προοδεύει» και να νομίζει ότι τάχα νικάει. Όπως λέει ο φίλος μου ο Ματθαίος τι σημασία έχει αν κατακτήσεις τον κόσμο όλο και χάσεις την ψυχή σου;
***
Κώστας Θεολόγου
cstheol@mail.ntua.gr
O Κώστας Θεολόγου διδάσκει στο ΕΜΠ και στο ΕΑΠ