Ο θρύλος της Αργοναυτικής Εκστρατείας τα έχει κυριολεκτικά όλα: Ένα νεαρό, δυναμικό πρίγκηπα ο οποίος αγωνίζεται να αποδείξει πως είναι άξιος να αναλάβει τον θρόνο του πατέρα του, μυθικά τέρατα, την «αφρόκρεμα» των ηρώων της αρχαίας Ελλάδας όλων μαζί σε μια παράτολμη αποστολή, μάχες, μαγεία, παρεμβάσεις θεών, ένα θρυλικό πλοίο το όνομα του οποίου έγινε συνώνυμο της περιπέτειας, αλλά και έρωτες και αιθέριες παρουσίες. Ο Ιάσωνας, η Μήδεια, το Χρυσόμαλλο Δέρας και οι Αργοναύτες πέρασαν στην αιωνιότητα κυρίως μέσα από τα «Αργοναυτικά» του Απολλωνίου του Ροδίου, εμπνέοντας βιβλία, κόμικ, ταινίες, σειρές, βιντεοπαιχνίδια, αλλά και επιτραπέζια παιχνίδια- και αυτό είναι απόλυτα κατανοητό, καθώς δύσκολα μπορεί να βρει κάποιος τέτοιων «χολιγουντιανών» προδιαγραφών θρύλο στην παγκόσμια μυθολογία (ούτε λίγο ούτε πολύ, μιλάμε για το αρχαιοελληνικό μυθολογικό αντίστοιχο των «Expendables»!).
Ο θρύλος (ιστορία;) των Αργοναυτών χάνεται σε βάθος χιλιετιών, με τη δράση να τοποθετείται πριν τον Τρωικό Πόλεμο (κατά τον 13ο π.Χ αιώνα), και την πλοκή και τις περιπέτειες του πληρώματος της «Αργούς» να θεωρείται ότι έχουν αλλάξει με το πέρασμα των αιώνων. Οι πρώτες αναφορές σε αυτήν προέρχονται από την ευρύτερη εποχή του Ομήρου (9ος με 8ο π.Χ αιώνα), και, πέραν της περιπέτειας, όπως και στην περίπτωση της Ιλιάδας και της Οδύσσειας, πέρα από το μυθικό/ επικό και περιπετειώδες στοιχείο, η εξιστόρηση της Αργοναυτικής Εκστρατείας παρέχει πολύτιμες πληροφορίες σχετικά με τις κοινωνίες της Εποχής του Χαλκού, αλλά και την εξέλιξη του πολιτισμού στην περιοχή κατά τη συγκεκριμένη περίοδο. Συγκεκριμένα, θεωρείται ότι ο θρύλος της Αργοναυτικής Εκστρατείας παρέχει μια πολύ καλή ματιά σε μια εποχή επέκτασης και αποικισμού του Ευξείνου Πόντου (της σημερινής Μαύρης Θάλασσας) από τους αρχαίους Έλληνες- μια εποχή τόλμης και περιπέτειας.
Η εποχή του αποικισμού...
Αν και προφανώς είναι τολμηρή η υπόθεση ότι η Αργώ υπήρξε πραγματικά και ότι ήταν το πρώτο μεγάλο πλοίο που κατασκευάστηκε, δεν θα ήταν υπερβολικό να θεωρήσει κανείς πως ο θρύλος της Αργοναυτικής Εκστρατείας αντικατοπτρίζει τα πρώτα ταξίδια μεγάλων αποστάσεων της αρχαίας ελληνικής ιστορίας- μια «μεταφορά»/ «απόδοση» των πρώτων εγχειρημάτων και αποστολών εξερεύνησης και αποικισμού στον Εύξεινο Πόντο. Η ίδια η Κολχίδα ήταν αρχαίο βασίλειο στην περιοχή της δυτικής Γεωργίας, με μεγάλες και συχνές επαφές με τον ελληνικό κόσμο. Ιστορικά, μόλις οι αρχαίοι Έλληνες απέκτησαν εμπειρία όσον αφορά στα ταξίδια στον Εύξεινο Πόντο, άρχισε μια μακρά περίοδος αποικισμού, που κράτησε αιώνες (αν και δεν έχει διαπιστωθεί ακόμα με ακρίβεια πότε κατέφθασαν πρώτα στην περιοχή). Το πέρασμα τις Αργούς από τις Συμπληγάδες και μόνο, μπορεί να θεωρηθεί ως το συμβολικό «άνοιγμα» του Ευξείνου Πόντου στους Έλληνες.
Η ιστορία των Αργοναυτών δείχνει να «συνδέεται» με την ίδρυση ιστορικών οικισμών στην πορεία της Αργούς, ακόμα και αν δεν μπορούμε να γνωρίζουμε εάν ο θρύλος προσαρμόστηκε στα δεδομένα της ύπαρξής τους ή αν ο θρύλος βασίζεται σε ιστορικά γεγονότα που οδήγησαν στην ίδρυσή τους. Ωστόσο, τα αρχαιολογικά ευρήματα που δείχνουν να «συγγενεύουν» με τον θρύλο δεν είναι λίγα: Αρχαιολογικές έρευνες το 1947 στο Βάνι της Γεωργίας έχουν αποδώσει πολύτιμα ευρήματα, που υποδεικνύουν έναν ιδιαίτερα σημαντικό οικισμό/ πόλη- κοντά στην οποία το 1876 είχαν βρεθεί θησαυροί με χρυσό, κάτι που αυξάνει τις πιθανότητες να ήταν η περιοχή που «γέννησε» την Κολχίδα της Αργοναυτικής Εκστρατείας και τον θρύλο του Χρυσόμαλλου Δέρατος. Όσον αφορά στο Βάνι ειδικότερα, οι ανασκαφές εκεί έδειξαν ότι μεταξύ του 600 και του 400 π.Χ ήταν μια ιδιαίτερα σημαντική πόλη στην περιοχή. Την περίοδο εκείνη θεωρείται πως ο θρύλος της Αργοναυτικής Εκστρατείας πήρε σε γενικές γραμμές τη μορφή με την οποία έφτασε μέχρι τις μέρες μας – και, εφόσον μιλάμε για μια περίοδο αρκετά πιο μετά από την Εποχή των Ηρώων (Εποχή του Χαλκού) όπου τοποθετείται η δράση της Αργοναυτικής Εκστρατείας, είναι σχετικά ασφαλές να συμπεράνει κανείς πως κάποια τμήματα του μύθου έχουν να κάνουν περισσότερο με την Εποχή του Σιδήρου. Παράλληλα, αξίζει να σημειωθεί πως το όλο μοτίβο του ήρωα που δέχεται τη βοήθεια μιας γοητευτικής γυναίκας για να ολοκληρώσει την επική του αποστολή (εκτός του ότι φτάνει μέχρι τη σημερινή περίοδο- φανταστείτε χολιγουντιανές ταινίες δράσης!), συναντάται και σε κείμενα των Χετταίων σε πλάκες (χρονολογούνται στον 14ο αιώνα) που βρέθηκαν στην κεντρική Ανατολία- οπότε μπορεί να γίνει η υπόθεση ότι είτε υπήρχαν κοινές ρίζες, είτε βάση της Αργοναυτικής Εκστρατείας αποτέλεσε κάποιος άλλος, παλαιότερος μύθος.
Ακόμη, αξίζει να σημειωθεί πως, πίσω στον Ελλαδικό χώρο και το Αιγαίο, η Ανάφη υποτίθεται ότι πήρε το όνομά της από τους Αργοναύτες, οι οποίοι κατέφυγαν σε αυτήν εν μέσω καταιγίδας, αφού τους καθοδήγησε εκεί με το φως τους ο Απόλλωνας: Η Ανάφη (εκ του «αναφαίνω») εμφανίστηκε μπροστά τους – και οι Αργοναύτες έχτισαν εκεί βωμό προς τιμή του θεού του φωτός. Παράλληλα, ο περιηγητής και γεωγράφος Παυσανίας (2ος αιώνας μ.Χ) αναφέρει την ύπαρξη βωμού στα δολοφονημένα από τη μάνα τους παιδιά της Μήδειας και του Ιάσωνα στην Κόρινθο, κοντά σε ναό της Ήρας. Τη δεκαετία του 1930, βρετανική ανασκαφή έφερε στο φως ναό του 8ου π.Χ αιώνα στην Ήρα, ο οποίος υποτίθεται πως ήταν αφιερωμένος σε αυτήν από τη Μήδεια, κοντά σε ένα μαντείο όπου απευθύνονταν γυναίκες επί σειρά αιώνων- και τίθεται προφανώς το ερώτημα, όχι τόσο αν υπάρχει όντως ιστορική βάση στον θρύλο, αλλά πόσο μεγάλη είναι αυτή.
...και το Χρυσόμαλλο Δέρας
Κλείνοντας, δεν γίνεται να μην γίνει αναφορά στο απόλυτο τρόπαιο που βρίσκεται στο επίκεντρο του θρύλου: Το Χρυσόμαλλο Δέρας, το τομάρι του φτερωτού κριαριού που έστειλε η Νεφέλη για να σώσει τον γιο της Φρίξο, και την αδελφή του, Έλλη, όταν ο πατέρας τους, Αθάμας, αποφάσισε να τα θυσιάσει. Ο Αθάμας οδηγήθηκε σε αυτή την απόφαση λόγω της ζήλιας και των μηχανορραφιών της δεύτερης συζύγου του, Ινώς, η οποία δωροδόκησε τους απεσταλμένους που είχε στείλει ο Αθάμας στο μαντείο των Δελφών για να πάρει απάντηση για τον λόγο που δεν είχε αποδώσει η σπορά του σιταριού- τους οποίους σπόρους είχε βάλει κρυφά να ψήσουν, ώστε να μην φυτρώσουν, η Ινώ. Κατά την απόδραση και την πτήση η Έλλη έπεσε στη θάλασσα, εξ ου και ο Ελλήσποντος- και ο Φρίξος κατέφυγε στην Κολχίδα και στον βασιλιά Αιήτη, προς τιμή του οποίου (εφόσον τον υποδέχτηκε και τον πάντρεψε με την κόρη του, Χαλκιόπη) θυσίασε το κριάρι και δώρισε το δέρμα του στον βασιλιά.
Αναλόγως με την προσέγγιση, μπορεί να θεωρηθεί ότι το Χρυσόμαλλο Δέρας αποτελεί σύμβολο βασιλικής εξουσίας, σύμβολο «αλχημικών» πρακτικών, σύμβολο τεχνολογίας, σύμβολο προχωρημένης βιοτεχνίας και ούτω καθεξής. Ωστόσο, αξίζει να σημειωθεί πως σχετικά πρόσφατη (2014) έρευνα επιστημόνων από τη Γεωργία απέδωσε κάποια ενδιαφέροντα αποτελέσματα- τα οποία συνάδουν με θεωρίες που είχε παρουσιάσει το 2012 ο Μάρκος Βαξεβανόπουλος, υποψήφιος διδάκτωρ Γεωλογίας.
Σύμφωνα με τον θρύλο, η Κολχίδα ήταν μια χώρα πλούσια σε χρυσό, τον οποίο (ψήγματα) μάζευαν από τα ποτάμια. Η συλλογή του γινόταν με ειδικά ξύλινα μέσα και προβιές, που στήνονταν στα ποτάμια, για να «πιάνουν» τα ψήγματα χρυσού που παρέσυραν τα νερά. Όπως αναφέρεται στο paper της γεωργιανής έρευνας, «σύγχρονες γεωλογικές έρευνες που πραγματοποιήσαμε στην περιοχή Σβανέτι έδειξε ότι αυτή η περιοχή είναι η περιοχή του αρχαίου βασιλείου της Κολχίδας, όπου ήταν δυνατόν να συλλέξει κανείς πολύ χρυσό από τα ποτάμια, χρησιμοποιώντας μεθόδους μοναδικές σε αυτή την περιοχή...συγκρίνοντας τα γεωλογικά δεδομένα, τα αντικείμενα, τους μύθους και τις ιστορικές πηγές, συμμεριζόμαστε την άποψη του Ρωμαίου ιστορικού, Αππιανού του Αλεξανδρινού, (90-170 μ.Χ), και θεωρούμε ότι ο μύθος της Αργοναυτικής Εκστρατείας για την απόκτηση του Χρυσόμαλλου Δέρατος στο βασίλειο της Κολχίδας ήταν ένα πραγματικό γεγονός, και ότι ο βασικός στόχος αυτής της αποστολής ήταν η απόκτηση χρυσού και της τεχνικής απόληψης χρυσού μέσω προβιών («δέρας»)...το φαινόμενο του “Χρυσόμαλλου Δέρατος”, σύμφωνα με την έρευνά μας, συνδέεται με την τεχνική απόληψης ψηγμάτων χρυσού με προβιές. Το τελικό αποτέλεσμα αυτής της τεχνικής εξόρυξης ψηγμάτων χρυσού ήταν μια “χρυσή” προβιά, δημιουργώντας τον θρύλο του “Χρυσόμαλλου Δέρατος” στον πολιτισμένο κόσμο».
Η άποψη αυτή είναι σύμφωνη με τη θεωρία/ ερμηνεία του κ. Βαξεβανόπουλου, κατά την οποία η απόληψη χρυσού στην περιοχή της Κολχίδας (Γεωργία), ιδιαίτερα στον ποταμό Φάσι, γινόταν με προβιές, κυρίως προβάτων, τις οποίες βουτούσαν οι μεταλλευτές μέσα στο ποτάμι, όπου και εγκλωβίζονταν τα ψήγματα του χρυσού. Στη συνέχεια οι προβιές στέγνωναν και τινάζονταν για να συλλεχθεί ο χρυσός ή καίγονταν για να αποληφθούν οι σβώλοι του χρυσού. Όπως είχε αναφέρει ο κ. Βαξεβανόπουλος, σε διάλεξή του στο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Βόλου, με την πάροδο του χρόνου και την εξέλιξη των τεχνικών, οι προβιές τοποθετούνταν σε σταθερά ξύλινα ρείθρα μέσα στην κοίτη του ποταμού. Σημειώνεται ότι οι κάτοικοι της Ιωλκού, από όπου ξεκίνησε ο Ιάσονας, είχαν γνώσεις μεταλλευτικής και μεταλλουργίας, καθώς στην περιοχή του Πηλίου έχουν βρεθεί μεταλλοφόρες περιοχές, με έντονη την παρουσία ορυκτών του σιδήρου, του μολύβδου και του χαλκού. Ως εκ τούτου, μπορεί ο πραγματικός λόγος της όποιας Αργοναυτικής Εκστρατείας και των αντίστοιχων αποστολών να είχε να κάνει με την εξάντληση των τοπικών κοιτασμάτων και την αναζήτηση νέων πηγών χαλκού και χρυσού- οδηγώντας στον θρύλο ο οποίος επέζησε μέχρι τις ημέρες μας.
Δείτε την Πέμπτη 19 Μαΐου στις 21:00 στο OTE History στον ΟΤΕ TV: «Τα χνάρια των Αργοναυτών». Η Τραπεζούντα αποτέλεσε την πρωτεύουσα των Ελλήνων στην Ανατολή για πάνω από δυο χιλιετίες. Το ντοκιμαντέρ καταγράφει την άνοδο και την πτώση του πολιτισμού των Ελλήνων του Πόντου, που κατέληξε στον μεγάλο διωγμό, στην αυγή του 20ού αιώνα.