Την περασμένη Παρασκευή η Τερέζα Μέι ανακοίνωσε ότι η Βρετανία σκοπεύει να ζητήσει περίοδο μετάβασης δύο ετών για την ολοκλήρωση του Brexit. Τα δύο επιπλέον χρόνια θα αρχίσουν να μετράνε αντίστροφα στις 29 Μαρτίου του 2019, καταληκτική ημερομηνία των διαπραγματεύσεων που προβλέπει το άρθρο 50. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι το 2021, πέντε χρόνια μετά το δημοψήφισμα της 23ης Ιουνίου του 2016, το Ηνωμένο Βασίλειο δεν θα έχει υλοποιήσει την εντολή του εκλογικού σώματος.
Η Τερέζα Μέι βρίσκεται πλέον σε μία παράδοξη θέση. Από τη μία πλευρά, έχει η ίδια πιέσει χρονικά τις καταστάσεις με την ενεργοποίηση του άρθρου 50 -«το ρολόι μετράει αντίστροφα», όπως διαρκώς επαναλαμβάνει ο Μισέλ Μπαρνιέ. Από την άλλη, η πρωθυπουργός προσπαθεί να κερδίσει χρόνο, χωρίς όμως πλέον τα πράγματα να εξαρτώνται από την ίδια. Αντιθέτως, κανένα από τα σενάρια δεν είναι ευνοϊκό για το Ηνωμένο Βασίλειο.
Σενάριο 1: Περίοδος μετάβασης μετά το τέλος των διαπραγματεύσεων
Αυτή είναι πλέον η επίσημη θέση της κυβέρνησης. Η Βρετανία θα αποχωρήσει από την ΕΕ στις 29 Μαρτίου 2019, μόλις δηλαδή εκπνεύσει η διορία που προβλέπει το άρθρο 50 για τις διαπραγματεύσεις. Η Μέι ζητάει τώρα μία περίοδο προσαρμογής δύο χρόνων, ώστε η μετάβαση στο νέο καθεστώς να είναι ομαλή.
Όμως, η περίοδος μετάβασης έπεται της εξόδου, και όχι το αντίστροφο. Το Ηνωμένο Βασίλειο δεν θα είναι μέλος της ΕΕ στις 30 Μαρτίου του 2019, και επομένως θα μπορεί μόνο να συμμορφώνεται με τους ευρωπαϊκούς κανόνες, και όχι να τους καθορίζει (αγγλιστί: rule- taker και όχι rule-maker).
Έτσι, για παράδειγμα, η εξαγγελία της Μέι ότι οι Ευρωπαίοι υπήκοοι θα εγγράφονται σε ειδικούς καταλόγους μετά το 2019, δεν μπορεί να ισχύσει. Εφόσον η ελεύθερη κυκλοφορία προσώπων, υπηρεσιών, εμπορευμάτων, και κεφαλαίων εξακολουθήσει, οι όροι θα αποφασιστούν από την ΕΕ, και όχι το Ηνωμένο Βασίλειο. Αυτό ακριβώς έσπευσε να επισημάνει στη Μέι, λίγες μόλις ώρες μετά την ομιλία της, και ο Γκι Φερχόφσταντ, διαπραγματευτής εκ μέρους του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου.
Σενάριο 2: Παράταση των διαπραγματεύσεων
Το άρθρο 50 προβλέπει ότι οι διαπραγματεύσεις πρέπει να ολοκληρωθούν εντός δύο ετών, εκτός αν συμφωνηθεί παράταση ανάμεσα στα δύο μέρη. Κανείς από τη βρετανική κυβέρνηση δεν υπαινίσσεται κάτι τέτοιο, αλλά αν τελικά θελήσουν παράταση, θα πρέπει να εξασφαλίσουν τη συναίνεση των όλων των υπολοίπων.
Η καθυστέρηση ενεργοποίησης του άρθρου 50 από τους Βρετανούς (εννιά μήνες μετά το δημοψήφισμα), οι τρεις επιπλέον χαμένοι μήνες λόγω της προκήρυξης των εκλογών από τη Μέι, αλλά κυρίως η αοριστολογία τους στις διαπραγματεύσεις, έχουν διαμορφώσει αρνητικό κλίμα στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Ο ίδιος ο συντάκτης του άρθρου 50, Λόρδος Κερ, σε πρόσφατη τοποθέτησή του στην Ένωση Ευρωπαίων Δημοσιογράφων, υποστήριξε ότι οι Βρετανοί θα εξασφαλίσουν την παράταση, μόνο αν την επικαλεστούν προκειμένου να συμβουλευθούν εκ νέου τον λαό. Με άλλα λόγια αν προκηρύξουν και πάλι δημοψήφισμα, ώστε να κριθούν οι όροι της νέας συμφωνίας, εφόσον αυτή υπάρξει.
Σενάριο 3: Επιστροφή μετά την έξοδο
Το άρθρο 50 αναφέρει ότι εφόσον μία χώρα φύγει, δεν μπορεί να χρησιμοποιήσει την ίδια πόρτα για να επιστρέψει. Αντιθέτως, θα πρέπει να βρεθεί και πάλι στην κύρια είσοδο. Αν δηλαδή το Ηνωμένο Βασίλειο αποφασίσει να επιστρέψει, θα πρέπει να επαναδιαπραγματευτεί τη συμμετοχή του στην Ένωση, εκ του μηδενός, ως νέο υποψήφιο μέλος.
Σε μία τέτοια περίπτωση, η διαπραγμάτευση θα είναι πολύ σύντομη, αφού η νομοθεσία της Βρετανίας είναι εναρμονισμένη με την ευρωπαϊκή, μετά από 43 χρόνια συνύπαρξης. Το Ηνωμένο Βασίλειο όμως δεν θα μπορέσει να εξασφαλίσει εκ νέου το ειδικό καθεστώς συμμετοχής το οποίο πέτυχε σε ανύποπτο χρόνο. Για παράδειγμα, οι Βρετανοί κατ' εξαίρεση, λαμβάνουν επιστροφή χρημάτων από τις συνεισφορές τους στην ΕΕ. Πρόκειται για συμφωνία που πέτυχε η Θάτσερ το 1984, στηριζόμενη στην τότε προβληματική κατάσταση της βρετανικής οικονομίας. Είναι βέβαιο πως οι ευρωπαϊκές χώρες, ειδικά οι πιο αδύναμες οικονομικά, δεν θα συναινούσαν εκ νέου σε ένα παρωχημένο προνομιακό καθεστώς για τους Βρετανούς.
Σενάριο 4: Ανάκληση του άρθρου 50
Η ακύρωση του Brexit χωρίς στο μεσοδιάστημα να έχει αλλάξει τίποτε για τη Μεγάλη Βρετανία μπορεί να συμβεί μόνο με έναν τρόπο: να πάρει πίσω την ενεργοποίηση του άρθρου 50.
Εδώ όμως οι απόψεις των νομικών διίστανται. Κάποιοι υποστηρίζουν ότι εφόσον οι Βρετανοί ενεργοποίησαν το άρθρο 50, δεν μπορούν πλέον να το απενεργοποιήσουν. Σύμφωνα με τον Κερ, το άρθρο 50 συνιστά ειδοποίηση της πρόθεσης ενός μέλους να αποχωρήσει από την ΕΕ, και όχι ανακοίνωση της αποχώρησης. Το Ηνωμένο Βασίλειο δηλαδή, μπορεί να αλλάξει γνώμη, και να πάρει πίσω την επιστολή που έστειλε στους Ευρωπαίους. Θεωρητικά μάλιστα, προκειμένου να κερδίζει χρόνο, μπορεί να γνωστοποιεί την πρόθεσή του και στη συνέχεια να την αναιρεί, όσες φορές το επιθυμεί. Κάτι τέτοιο όμως, εκτός από την ανυποληψία στην οποία θα οδηγούσε το Ηνωμένο Βασίλειο, θα ήταν σαφής παραβίαση του πνεύματος του άρθρου 50.
Η διαπραγματευτική θέση των Βρετανών είναι πολύ δύσκολη. Οι διακυμάνσεις της βρετανικής στάσης από τη στομφώδη, επιθετική ρητορική στα ανοίγματα φιλίας, είναι μία ακόμη ένδειξη ότι η κυβέρνηση πιέζεται χρονικά, ενώ μάλιστα οι συγκρούσεις στο εσωτερικό της για τη μορφή του Brexit εντείνονται.