Λίγο περισσότερα από 100 χρόνια πριν, η λεγόμενη ισπανική γρίπη προκάλεσε το θάνατο άνω των 50 εκατομμυρίων ανθρώπων. Πρόκειται για μία από τις πιο σφοδρές πανδημίες στην ιστορία της ανθρωπότητας. Εκδηλώθηκε στο βόρειο ημισφαίριο την άνοιξη του 1918 και εξαπλώθηκε σε όλο τον πλανήτη μέσα στην επόμενη τριετία. Η συντριπτική πλειοψηφία των θανάτων καταγράφηκε σε 13 εβδομάδες από το Σεπτέμβριο μέχρι και το Δεκέμβριο εκείνου του έτους και προκλήθηκε από βακτηριακή πνευμονία, μία επιπλοκή της υποκείμενης γρίπης των ασθενών.
Αν και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας έχει αποφύγει μέχρι στιγμής να χαρακτηρίσει επίσημα τη νόσο Covid-19 ως πανδημία, η εξάπλωση του ιού SARS-CoV-2 λαμβάνει πλέον διεθνή διάσταση. Ασφαλώς, η ανθρωπότητα διαθέτει πολύ περισσότερα και πιο αποτελεσματικά εργαλεία για την αντιμετώπιση μίας πανδημίας και των συνεπειών της, σε σχέση με το 1918. Γνωρίζουμε πολύ περισσότερα για τη βιολογία των ιών και για το λόγο αυτό ένα εμβόλιο θα μπορούσε να τεθεί σε κλινικές δοκιμές ήδη από τον προσεχή Απρίλιο. Διαθέτουμε αντιϊκά φάρμακα για τη θεραπεία των μολυσμένων ατόμων και αντιβιοτικά για τη θεραπεία βακτηριακών επιπλοκών. Πρόκειται για φάρμακα που ασφαλώς δεν είχαν ανακαλυφθεί το 1918, όταν ακόμη η επιστημονική κοινότητα ήταν διχασμένη σχετικά με το αν η νόσος προκαλείται από βακτήριο ή ιό.
Οι πανδημίες τείνουν να αναπτύσσονται εκθετικά μέχρι την κορύφωση και στη συνέχεια τον (αυτό)περιορισμό τους, ακόμη και χωρίς την παρέμβαση του ανθρώπου. Η ίδια διαδρομή ακολουθήθηκε και το 1918. Δεν θα συμβεί όμως το ίδιο απαραίτητα και σήμερα. Ήδη, οι κινεζικές αρχές ανακοίνωσαν την προηγούμενη εβδομάδα, ότι η επίπτωση της επιδημίας στη χώρα παρουσιάζει πτωτική τάση από το τέλος Ιανουαρίου.
Εφόσον τα δεδομένα αυτά ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα, επιβεβαιώνεται η αποτελεσματικότητα των υγειονομικών, προληπτικών και περιοριστικών μέτρων για την αναχαίτιση της νόσου. Ακόμη και αν μετατραπεί σε πανδημία, οι συνέπειες της θα είναι τελικά πιο περιορισμένες. Εξάλλου, ο χρόνος συνιστά έναν από τους πιο κρίσιμους δείκτες για την εξάπλωση, καθώς η επιβράδυνση διασφαλίζει τη δυνατότητα παρέμβασης σε περιοχές και ομάδες του πληθυσμού που δεν έχουν πληγεί.
Ωστόσο, παρά τη σημαντική πρόοδο που έχει συντελεστεί μέσα στον αιώνα που μεσολάβησε, σε ορισμένα σημεία παραμένουμε πιο τρωτοί σε σχέση με το παρελθόν. Η εξέλιξη της τεχνολογίας δεν επιτρέπει μόνο στον άνθρωπο να ταξιδεύει γρήγορα, αλλά και σε έναν ιό.
Όμως, ακόμη πιο γρηγορά μπορούν πλέον να ταξιδέψουν τα λεγόμενα «fake news», οι ψευδείς ειδήσεις, η συνωμοσιολογία και η παραπληροφόρηση.
Το 1918, η λογοκρισία που είχε επιβληθεί κατά τη διάρκεια του πολέμου εμπόδισε τις προσπάθειες για περιορισμό της γρίπης. Όταν η επιδημία έγινε γνωστή από τις εφημερίδες της ουδέτερης στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο Ισπανίας, ήταν πλέον αργά για οποιοδήποτε μέτρο αναχαίτισης. Στη σημερινή εποχή μπορεί να μην βιώνουμε τη λογοκρισία ενός πολέμου, αλλά καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε την πρόκληση και τις συνέπειες των fake news, καθώς η κλίμακα και η ταχύτητα μετάδοσής τους συνιστούν έναν εξέχοντα κίνδυνο για τη δημόσια υγεία.
Οι ιοί όπως ο SARS-CoV-2 έχουν όλα τα απαραίτητα χαρακτηριστικά για να καταστούν ιδανική πρώτη ύλη για την ανάπτυξη και διάδοση ψευδών ειδήσεων. Είναι αόρατοι με το γυμνό μάτι, η κατανόηση της βιολογίας τους απαιτεί ειδικές γνώσεις, απειλούν την υγεία του ανθρώπου και επομένως είναι φορτισμένοι με φοβικά ένστικτα. Αν προσθέσουμε και την παράμετρο της γεωπολιτικής, έχουμε το τέλειο μίγμα συνομωσίας.
Παρά τα εκτεταμένα μέτρα αναχαίτισης που έχουν λάβει, οι ιστότοποι κοινωνικής δικτύωσης, όπως το Facebook, το Twitter, το YouTube και το TikTok, δεν έχουν καταφέρει να αποτρέψουν τη φιλοξενία πληθώρας ψευδών ειδήσεων και παραπλανητικών δημοσιεύσεων σχετικά με το νέο ιό, όπως ότι:
Η κυβέρνηση των Η.Π.Α. έχει δημιουργήσει και έχει κατοχυρώσει με δίπλωμα ευρεσιτεχνίας ένα εμβόλιο για το συγκεκριμένο κορονοϊό πριν από μία δεκαετία.
Ο ιός έχει δημιουργηθεί in vitro ως ένα βιολογικό όπλο.
Στην πόλη Wuhan οι νεκροί από την επιδημία είναι χιλιάδες και για το λόγο αυτό θάβονται σε ομαδικούς τάφους.
Η λήψη βιταμίνης C ή λαδιού ρυζιού αποτρέπει την αναπαραγωγή του ιού.
Και αν οι παραπάνω ισχυρισμοί μάς προκαλούν ένα ελαφρύ ειρωνικό μειδίαμα, η εξάπλωσή τους δεν είναι καθόλου αθώα. Αντίθετα, ενδέχεται να αποδειχθεί εξίσου επικίνδυνη με τον ίδιο τον ιό. Γιατί μπορεί η ανθρωπότητα να διαθέτει πλέον πολύ περισσότερα και πιο αποτελεσματικά εργαλεία ελέγχου μίας πανδημίας σε σχέση με το 1918 και την ισπανική γρίπη, δεν έχουμε όμως ακόμη καταφέρει να περιορίσουμε δραστικά τη διάδοση των ψευδών ειδήσεων που υπονομεύουν την αποτελεσματικότητα των παρεμβάσεων δημόσιας υγείας. Για το λόγο αυτό, άλλωστε ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας υποχρεώθηκε να κωδικοποιήσει και να δημοσιεύσει μία σειρά από μύθους για τη μετάδοση, τη θεραπεία και την πρόληψη της νόσου Covid-19.
Στις εβδομάδες που θα ακολουθήσουν, ας έχουμε τουλάχιστον για σύμμαχό μας την ψυχραιμία και την αλήθεια.