Ίσως το πιο επικίνδυνο στις εθνικές και επαρχιακές οδούς, μετά τους μεθυσμένους ή νυσταγμένους οδηγούς, είναι τα μεγάλα ζώα που μπορούν να πεταχτούν ξαφνικά και ιδιαίτερα τα αγριογούρουνα · σπανιότερα οι αρκούδες. Το χτεσινό ατύχημα, με τρία οχήματα και αγέλη αγριογούρουνων, σε εθνική οδό κοντά στην Δοϊράνη με δύο νεκρούς και τέσσερεις τραυματίες το αποδεικνύει.
Το έχουμε αισθανθεί πρόσφατα στην Δράμα, όταν βγήκε κάπρος (μεγάλο αρσενικό αγριογούρουνο) στον δρόμο, κοντοστάθηκε για λίγο και έκανε μεταβολή. Αν τρέχαμε με 10 χλμ παραπάνω θα είχαμε σοβαρό ατύχημα.
Εννοείται ότι δεν πρέπει να τρέχει κανείς αμέριμνα πουθενά. Οι πληθυσμοί του αγριογούρουνου έχουν αυξηθεί στην Ελλάδα και σε πολλές άλλες χώρες της Ευρώπης. Μια ξαφνική εμφάνιση αγέλης που κινείται με ορμή κάθετα σε έναν δρόμο μπορεί να οδηγήσει σε εκτροπή το αυτοκίνητο.
Τι πρέπει λοιπόν να γίνει;
Α) Μείωση του πληθυσμού του αγριογούρουνου.
Αυτό μπορεί να γίνει με κυνήγι όπως ασκείται σήμερα με δικαίωμα να σκοτώνονται περισσότερα άτομα αγριογούρουνου, σε σχέση με παλιότερα που υπήρχε περιορισμός ανά ομάδα κυνηγών.
Μπορεί να γίνει επίσης με έλεγχο του πληθυσμού σε διάφορες περιοχές όπου τα Δασαρχεία ή οι Μονάδες Διαχείρισης Προστατευόμενων Περιοχών κρίνουν ότι ο πληθυσμός του αγριογούρουνου πρέπει να ελεγχθεί. Αυτή η πρόταση δυστυχώς δεν έχει ωριμάσει στην Ελλάδα.
Οι κυνηγετικοί σύλλογοι παλαιότερα αρνούνταν να συμμετάσχουν σε ειδικά αποσπάσματα σε ορισμένες περιοχές όπου κανονικά απαγορεύονταν το κυνήγι. Απαιτούσαν οριζόντια άρση της απαγόρευσης θήρας για όλα τα είδη, κάτι που θα δημιουργούσε πολύ μεγάλο πρόβλημα σε προστατευόμενα είδη.
Από την άλλη πλευρά, από τον περιβαλλοντικό χώρο και κυρίως από ακραίες φιλοζωικές ομάδες, υπήρξε απόλυτη άρνηση του προβλήματος. Έτσι δεν έγινε τίποτα. Σήμερα είναι καιρός να το ξαναδούμε με πιο ανοιχτή ματιά. Μέτρον άριστον.
Β) Αναπροσαρμογή του τρόπου σχεδιασμού των οδών λαμβάνοντας υπόψη τον κίνδυνο για την πανίδα και τους οδηγούς αλλά και την ανάγκη διέλευσης των ζώων εκατέρωθεν των δρόμων.
Οι δρόμοι έχουν κατακερματίσει το τοπίο και δημιουργούν πολύ συχνά σοβαρά προβλήματα στην πανίδα. Αυτό είναι γνωστό στην περίπτωση της αρκούδας στην Εγνατία οδό και στις καθέτους συνδεόμενες οδούς σε Ήπειρο και Μακεδονία. Δεκάδες αρκούδες έχουν σκοτωθεί μέχρι να αποφασισθεί να τοποθετηθεί επιτέλους μία αποτελεσματική περίφραξη.
Οι δρόμοι μπορεί να είναι πολύ σοβαρά εμπόδια και να επηρεάζουν πολύ αρνητικά τους πληθυσμούς πολλών ειδών: αρκούδα, λύκος, τσακάλι, ζαρκάδι κλπ. Καθώς ο βιότοπος τους σπάει σε κομμάτια και πολλά τμήματα γίνονται απρόσιτα. Σε ακραίες περιπτώσεις οι δρόμοι, όπως και τα επάλληλα φράγματα σε ποταμούς, μπορεί να αποτελέσουν ένα απόλυτο φραγμό που διαχωρίζει τους πληθυσμούς εκατέρωθεν. Για τον λόγο αυτό υπάρχει μια διεθνής τάση διασφάλισης της διαπερατότητας των οδών για την πανίδα, ταυτόχρονα με την λήψη μέτρων αποφυγής ατυχημάτων για τον άνθρωπο και τα ζώα.
Καθώς έχουμε ασχοληθεί πολύ συστηματικά με το ζήτημα της σχέσης δρόμων και άγριας ζωής, τόσο για τα μεγάλα θηλαστικά όσο και για τα πουλιά, διατυπώνουμε στη συνέχεια επιγραμματικά ορισμένες αρχές οι οποίες τείνουν να γίνουν κοινός τόπος διεθνώς:
Για την ασφάλεια της οδού είναι επιβεβλημένος ο έλεγχος της ταχύτητας και η διασφάλιση καλής ορατότητας.
Το άμεσο περιβάλλον της οδού πρέπει να είναι μάλλον εχθρικό για την πανίδα ώστε να μην συγκεντρώνονται εκεί ζώα: θηλαστικά, αμφίβια, ερπετά, πουλιά. Δεν θα πρέπει να αναπτύσσεται βλάστηση που συγκεντρώνει έντομα ή που παράγει καρπούς και συγκεντρώνει ζώα ή που μπορεί να αποτελεί χώρο απόκρυψης γι’ αυτά. Η θαμνώδης και η υψηλή ποώδης βλάστηση θα πρέπει να κόβεται σε απόσταση 1,5 μ. από το κράσπεδο της οδού δύο φορές τον χρόνο και μία φορά τον χρόνο σε εξωτερική ζώνη 1,5 μ. Με το τρόπο αυτό δεν θα συγκεντρώνονται ζώα και διασφαλίζεται η ορατότητα. Αν υπάρχει βλάστηση κοντά στην οδό αυτή θα πρέπει να βρίσκεται σε απόσταση μεγαλύτερη από 1,5 μ από το κράσπεδο της οδού και αυτή θα πρέπει να είναι ψηλή για να πετάνε πάνω από τα δένδρα τα πουλιά.
Θα πρέπει να διασφαλίζονται περάσματα για την πανίδα εκατέρωθεν της οδού. Αυτά μπορεί να είναι, εκτός από τις σήραγγες και τις κοιλαδογέφυρες, και μικρά υπόγεια περάσματα. Ο σχεδιασμός τους αλλά και η βλάστηση που περιβάλλει την οδό και οι περιφράξεις, θα πρέπει να οδηγούν τα ζώα προς αυτά τα περάσματα. Τα περάσματα πρέπει να σχεδιάζονται με προσοχή, από ειδικούς στην πανίδα και όχι μόνο από μηχανικούς.
Σε δρόμους μεγάλης κυκλοφορίας και σε περιαστικές οδούς όπως η περιφερειακή της Θεσσαλονίκης είναι επιβεβλημένο να τοποθετούνται περιφράξεις. Οι περιφράξεις πρέπει να είναι καλά σχεδιασμένες, ψηλές και με υπόγειο τμήμα για ζώα που σκάβουν. Οι πρόχειρες και χαμηλές που είχαν τοποθετηθεί αρχικά στην Εγνατία φάνηκαν αναποτελεσματικές σε αντίθεση με τις νέες. Πρέπει να έχουμε υπόψη ότι οι περιφράξεις αυτές είναι ακριβές και ότι δεν νοείται να τοποθετούνται σε οδούς μικρότερης κίνησης, ώστε να διέρχονται τα ζώα την νύχτα. Τοποθετούνται πάντα σε συνδυασμό με τα ειδικά περάσματα για τα ζώα.
Οι δρόμοι πρέπει να συντηρούνται συστηματικά και να πραγματοποιούνται ειδικές παρεμβάσεις μετά από αξιολόγηση της επικινδυνότητας και της χρήσης από τα ζώα.
Είναι καιρός η τροχαία, οι τεχνικές υπηρεσίες και οι μηχανικοί να λάβουν υπόψη και στην Ελλάδα τις αρχές αυτές που έχουν αναπτυχθεί τις τρεις τελευταίες δεκαετίες σε πολλές χώρες και μάλιστα αποτελούν αναγκαία προϋπόθεση για νέες οδούς στον αναπτυσσόμενο κόσμο.
Το κείμενο συνυπογράφουν οι Δημήτρης Γ. Μπούσμπουρας, βιολόγος και Λάζαρος Γεωργιάδης, βιολόγος