Απέχουμε πλέον τρεις μήνες από τις εκλογές της «πολιτικής αλλαγής» που επανέφεραν στην εξουσία, με απόλυτη πλειοψηφία, μετά από σχεδόν επτά χρόνια, το κόμμα της Νέας Δημοκρατίας. Η ήττα του ΣΥΡΙΖΑ αλλά και του ΚΙΝΑΛ, που απέτυχε να καταδείξει μια σαφή πολιτική γραμμή, εισήγαγε την κεντροαριστερά σε περίοδο εσωτερικών ζυμώσεων και ανακατατάξεων.
Η αξιωματική αντιπολίτευση αλλά και το ΚΙΝΑΛ, διανύουν πλέον μια περίοδο όπου προσπαθούν να ξαναβρούν βηματισμό και να διαμορφώσουν ένα πειστικό αφήγημα με ορίζοντα τις επόμενες εκλογές, όποτε κι αν έρθουν. Πολύ κρίσιμο ρόλο προκειμένου να εξωτερικευθεί και να αναδειχθεί το νέο αφήγημά τους, διαδραματίζει φυσικά η επιχείρηση αναμόρφωσης της οπτικής ταυτότητάς τους. Δύο από τις αφίσες που παρουσιάστηκαν, στα πλαίσια αυτής της επιχείρησης, δίνουν την αφορμή για το σημερινό σημείωμα.
Ήταν Πέμπτη 12 Σεπτεμβρίου όταν είδαμε το ΚΙΝΑΛ (με αφορμή το νέο «αναπτυξιακό» νομοσχέδιο της κυβέρνησης) να ξεσηκώνει θόρυβο με την ανάρτηση μιας αφίσας στα social media, της οποίας οι σχεδιαστικές καταβολές θύμισαν κάτι από τη …Σοβιετική Ένωση: απεικόνιζε σε μαύρο στυλιζαρισμένο σχέδιο, ένα εργοστάσιο του οποίου το υψηλότερο φουγάρο έχει τη μορφή υψωμένης γροθιάς. Τη σύνθεση συμπλήρωνε το κατακόκκινο φόντο, και ένα σύνθημα («Η Κυβέρνηση θα μας βρει απέναντι μέσα και έξω από την Βουλή!») που δεν συμβάδιζε σε δυναμισμό με την εικόνα της γροθιάς – αντίθετα, ίσως ήταν το πιο αδύναμο στοιχείο της όλης δημιουργίας.
Μετά τις σκωπτικές αντιδράσεις και τα καυστικά σχόλια περί «αριστερισμού» του ΚΙΝΑΛ, η αφίσα κατέβηκε εσπευσμένα και αντικαταστάθηκε με μια άλλη, πολύ πιο «στρογγυλεμένη» (διάβαζε: αδιάφορη) υλοποίηση. Στη θέση του κόκκινου φόντου επιλέχθηκε το πράσινο (για ευνόητους λόγους) ενώ το εργοστάσιο - γροθιά αφαιρέθηκε για να μπει ένα …πόντιουμ. Το σύνθημα παρέμεινε ως είχε.
Λίγες ημέρες μετά (στις 27 Σεπτεμβρίου) η νεολαία ΣΥΡΙΖΑ εγκαινίασε το φεστιβάλ ΣΠΟΥΤΝΙΚ για τέταρτη συνεχόμενη χρονιά, με βασικές θεματικές το περιβάλλον, το οποίο απειλείται πιο πολύ από ποτέ, και τον πλανήτη που καταστρέφεται. Οι δράσεις του ομότιτλου περιοδικού που εκδίδεται από τον ίδιο φορέα, πραγματοποιούνται μέσω διαδικτύου, ενώ οι νέες τεχνολογίες γενικότερα προβλήθηκαν ιδιαίτερα μέσα από το φεστιβάλ. Ωστόσο, ένα από τα μέσα που επιλέχτηκαν για να διαφημιστεί αυτό, ήταν η (απολύτως παραδοσιακή…) αφισοκόλληση! Η πρωτεύουσα γέμισε αφίσες, κάνοντας αρκετούς (ασχέτως κινήτρων) να απορούν για το κατά πόσο «πράσινη» είναι όντως η νέα πολιτική ατζέντα του ΣΥΡΙΖΑ. Αυτό είναι το ένα κομμάτι της συζήτησης. Το άλλο αφορά την ίδια την αφίσα και το περιεχόμενό της. Απεικόνιζε το πρόσωπο του αδιαμφισβήτητου ηγέτη της κεντροαριστεράς στην Ελλάδα, Αλέξη Τσίπρα, σε έντονους κόκκινους τόνους. Η τεχνοτροπία, μάλιστα, θυμίζει έντονα εκείνη την «αδικημένη» αφίσα του ΚΙΝΑΛ, μισό μήνα νωρίτερα.
Μήπως, ξαφνικά, ο σχεδιασμός της ελληνικής πολιτικής αφίσας θυμάται και αναβιώνει την ιδιαίτερη τεχνική των σοβιετικών αφισών; Μάλλον ναι - και νομίζω όχι τυχαία!
Καταρχάς, ένα φεστιβάλ με ξεκάθαρα πολιτικό στίγμα, που φέρει μάλιστα την ονομασία του πρώτου τεχνητού δορυφόρου που κατασκευάστηκε από τη Σοβιετική Ένωση, είναι αναμένομενο να δημιουργεί αφίσες που να αναπαριστούν το ιδιαίτερο ύφος εκείνης της περιόδου. Ωστόσο, η τεχνοτροπία αυτή θυμίζει και μια άλλη διάσημη αφίσα, που δημιουργήθηκε στις …ΗΠΑ!
Πριν τις προεδρικές εκλογές του 2008, ο σχεδιαστής της αφίσας (που εξελίχτηκε σε σύμβολο) με τίτλο «HOPE», Shepard Fairey, είχε τολμήσει να σχεδιάσει το πορτρέτο του Μπάρακ Ομπάμα με την χαρακτηριστική τεχνοτροπία stencil.
Το πρόσωπο του Αλέξη Τσίπρα στην πρόσφατη αφίσα του, αποτυπώνεται με την ίδια σχεδόν τεχνοτροπία. Το ίδιο συμβαίνει και με το εργοστάσιο -γροθιά στην αφίσα του ΚΙΝΑΛ!
Οι ομοιότητες, μάλιστα, ειδικά της αφίσας της νεολαίας του ΣΥΡΙΖΑ με τις αντίστοιχες του σοβιετικού καθεστώτος, δεν τελειώνουν μονάχα στην τεχνική δημιουργίας τους. Όλοι θυμόμαστε πως τα πρόσωπα του Στάλιν και του Λένιν αναδείχτηκαν ως σύμβολα, σήματα – κατατεθέντα του κομμουνισμού. Ο ΣΥΡΙΖΑ τού σήμερα μπορεί να προβάλλει τον ανοιχτό χαρακτήρα ενός κόμματος που (επιθυμεί να) τους χωρά όλους, ωστόσο είναι προφανές ότι (με αφετηρία ήδη το 2012) σε κάθε νέα καμπάνια του, το πρόσωπο του Αλέξη Τσίπρα αποκτά ολοένα και πιο πρωταγωνιστικό ρόλο. Ας θυμηθούμε απλώς τις προεκλογικές περιόδους του 2019, όταν η λαϊκή αποδοχή προς το κόμμα είχε εμφανώς πληγεί και οι πιθανότητες να παραμείνει στην εξουσία φάνταζαν ελάχιστες: ο τότε πρωθυπουργός ήταν το (μόνο!) πρόσωπο που προβαλλόταν ασταμάτητα σε διαφημιστικά σποτ και αφίσες. Αν η συγκεκριμένη αφίσα, που εξετάζεται εδώ, αποτελεί ασφαλή ένδειξη, φαίνεται πως μετεκλογικά, η τακτική αυτή όχι μόνο δεν εγκαταλείπεται, αλλά αντίθετα ενισχύεται.
Μένοντας στο περιεχόμενό της, ας σημειωθεί ακόμα πως η στυλιζαρισμένη τεχνική της απεικόνισης του προσώπου του, έχει και μια άλλη παράμετρο: τη φωτογραφική. Για τη λήψη υιοθετήθηκε μια τεχνική που ονομάζεται «split lighting», η οποία έχει στόχο αυτό ακριβώς που υποδηλώνει το όνομά της - χωρίζει το πρόσωπο ακριβώς στη μέση⸱ η μία πλευρά είναι στο φως και η άλλη στη σκιά. Η τεχνική αυτή χρησιμοποιείται συχνότατα για τη δημιουργία δραματικών πορτρέτων. Επιπλέον θεωρείται πως προσδίδει αρρενωπότητα (masculinity) και ως εκ τούτου είναι συνήθως πιο πρόσφορη για πορτρέτα ανδρών παρά γυναικών.
Φαίνεται, λοιπόν, πως η ανάδειξη του Αλέξη Τσίπρα σε ηγετική μορφή της κεντροαριστεράς και (ιδανικά) σε βασικό – καθοριστικό σύμβολο μιας νέας και αναδυόμενης ευρύτερης ριζοσπαστικής παράταξης, επιχειρείται (άρα: επιθυμείται!) και μέσα από τα οπτικά μέσα που προβάλλει το ίδιο το κόμμα του.
Συμπερασματικά: το ΚΙΝΑΛ επειδή λοιδορήθηκε (κακώς κατά τη γνώμη μου) για την επιλογή του να επιδείξει ένα «αντιστασιακό» ύφος, χρησιμοποιώντας σύμβολα που ανήκουν ιστορικά και νοηματικά στην αριστερά, την εγκατέλειψε σχεδόν αυθημερόν. Αντίθετα, ο ΣΥΡΙΖΑ φαίνεται πως θα συνεχίσει να βαδίζει, όλο και τολμηρότερα, προς το σχεδιαστικό δρόμο που χάραξαν οι σοβιετικοί πατέρες. Το μέλλον και ο λαός θα καταδείξουν τη σοφία των εκατέρωθεν παραπάνω επιλογών.
ΥΓ: …όσο για το ίδιο το μέσο της αφίσας; Είτε στην έντυπη είτε στην ψηφιακή του μορφή, καταδεικνύει (και) μέσα από τις δύο πρόσφατες υλοποιήσεις που παρουσιάστηκαν παραπάνω, πως παραμένει όχι μόνο επίκαιρο αλλά και κυριαρχικό, με άμεση επίδραση στο μεγάλο κοινό, είτε στο δρόμο είτε στο διαδίκτυο.