Σε τμήματα της περιοχής Τιγκράι της Αιθιοπίας, οι άνθρωποι τρώνε μόνο πράσινα φύλλα. Σε ένα κέντρο υγείας την περασμένη εβδομάδα, μια μητέρα και το νεογέννητό της που ζύγιζε μόλις 800 γραμμάρια, πέθαναν από την πείνα. Ο λιμός πλέον φέρνει θανάτους σε κάθε περιοχή από τις περισσότερες από 20 όπου εργάζεται μια ομάδα ανθρωπιστικής βοήθειας.
Εδώ και μήνες, τα Ηνωμένα Έθνη έχουν προειδοποιήσει για λιμό σε αυτή την ταλαιπωρημένη γωνιά της βόρειας Αιθιοπίας, κάνοντας λόγο για τη χειρότερη κρίση πείνας στον κόσμο εδώ και μια δεκαετία. Τώρα, εσωτερικά έγγραφα και μαρτυρίες αποκαλύπτουν τους πρώτους θανάτους από πείνα, από τότε που η κυβέρνηση της Αιθιοπίας επέβαλε τον Ιούνιο αυτό που ο ΟΗΕ αποκαλεί «de facto αποκλεισμό της ανθρωπιστικής βοήθειας».
Ο λιμός είναι το τελευταίο τραγικό κεφάλαιο αυτών των ταλαιπωρημένων ανθρώπων, που βιώνουν μια σύγκρουση που τα έχει όλα: έχουν σφαγιαστεί, έχουν βιαστεί ομαδικά, έχουν εκδιωχθεί. Μήνες αφότου οι καλλιέργειές τους κάηκαν και οι κοινότητες έχασαν ότι είχαν και δεν είχαν, ένα νέο είδος θανάτου έχει αρχίσει.
«Σκοτώνετε ανθρώπους», θυμάται να λέει στο υπουργείο Υγείας ο Χαϊέλομ Κεμπεντέ, πρώην διευθυντής του εμβληματικού νοσοκομείου Αουντέρ Ριφέραλ στο Τιγκράι. «Η απάντηση ήταν: ”Ναι, εντάξει, θα το διαβιβάσουμε στον πρωθυπουργό”. Τι μπορώ να κάνω; Απλά κλαίω».
Μοιράστηκε με το Associated Press φωτογραφίες μερικών από τα 50 παιδιά που βρίσκονται σε κρίσιμη κατάσταση λόγω υποσιτισμού, οι πρώτες τέτοιες εικόνες που έρχονται στο φως από το Τιγκράι εδώ και μήνες. Σε μία από αυτές, ένα μικρό παιδί με μάτια που μοιάζουν τρομαγμένα, κοιτάζει κατευθείαν στον φακό, με ένα σωλήνα σίτισης στη μύτη του και ένα φυλαχτό στον λαιμό του.
Τα φάρμακα έχουν σχεδόν εξαντληθεί και το προσωπικό του νοσοκομείου δεν έχει πληρωθεί από τον Ιούνιο, λέει. Και η κατάσταση είναι συχνά χειρότερη για τα υπόλοιπα 6 εκατομμύρια κατοίκους του Τιγκράι.
“«Σκοτώνετε ανθρώπους», είπα στο υπουργείο Υγείας. Η απάντηση ήταν: «Ναι, εντάξει, θα το διαβιβάσουμε στον πρωθυπουργό». Τι μπορώ να κάνω; Απλά κλαίω.”
- Χαϊέλομ Κεμπεντέ, πρώην διευθυντής του νοσοκομείου στο Τιγκράι
Ο αποκλεισμός και η πείνα που τον συνοδεύει σηματοδοτούν μια νέα φάση στον 10μηνο πόλεμο μεταξύ των δυνάμεων του Τιγκράι και της κυβέρνησης της Αιθιοπίας, μαζί με τους συμμάχους της. Τώρα οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν εκδώσει τελεσίγραφο: Πάρτε μέτρα για να σταματήσουν οι μάχες και να αφήσετε τη ανθρωπιστική βοήθεια να πηγαίνει ελεύθερα στον κόσμο, αλλιώς ένα νέο κύμα κυρώσεων θα μπορούσε να έρθει μέσα σε λίγες εβδομάδες.
Πως ξεκίνησαν όλα
Ο πόλεμος ξεκίνησε ως πολιτική διαμάχη μεταξύ του πρωθυπουργού Άμπιι Αχμέτ (που βραβεύτηκε μάλιστα με το Νόμπελ Ειρήνης το 2019), και των Τιγκράι που κυριαρχούσαν για χρόνια, στην περίοδο της καταπιεστικής εθνικής κυβέρνησης της Αιθιοπίας. Από τον Νοέμβριο, σύμφωνα με μαρτυρίες, οι αιθιοπικές δυνάμεις και εκείνες από τη γειτονική Ερυθραία λεηλάτησαν καλλιέργειες που έτρεφαν τον πληθυσμό και κατέστρεψαν κέντρα υγείας.
Τον Ιούνιο, οι μαχητές των Τιγκράι ανακατέλαβαν την περιοχή και η κυβέρνηση της Αιθιοπίας κήρυξε κατάπαυση του πυρός, επικαλούμενη ανθρωπιστικούς λόγους. Αντ′ αυτού, η κυβέρνηση απέκλεισε την περιοχή περισσότερο από ποτέ, φοβούμενη ότι θα φτάσει βοήθεια στις δυνάμεις των Τιγκράι.
Περισσότεροι από 350.000 τόνοι επισιτιστικής βοήθειας βρίσκονται στην Αιθιοπία, αλλά πολύ λίγοι από αυτούς μπορούν να φτάσουν στο Τιγκράι . Η κυβέρνηση είναι τόσο επιφυλακτική που στα μέλη σε ανθρωπιστικές οργανώσεις που επιβιβάζονται στις ελάχιστες πτήσεις προς την περιοχή, έχει δοθεί μια ασυνήθιστη λίστα αντικειμένων που δεν μπορούν να μεταφέρουν: οδοντικό νήμα. ανοιχτήρια κονσέρβας, πολυβιταμίνες, φάρμακα, ακόμη αν είναι για προσωπική χρήση.
Κρύβοντας την κρίση από τον υπόλοιπο πλανήτη
Η λίστα, που περιήλθε στην κατοχή του AP, απαγορεύει επίσης οποιοδήποτε μέσο θα μπορούσε να τεκμηριώσει της ανθρωπιστική κρίσης, συμπεριλαμβανομένων σκληρών δίσκων και στικάκια. Φωτογραφίες και βίντεο από το Τιγκράι έχουν εξαφανιστεί από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης από τον Ιούνιο, καθώς οι εργαζόμενοι σε ανθρωπιστικές οργανώσεις και άλλοι, που ερευνώνται συνεχώς από τις αρχές, φοβούνται ότι θα συλληφθούν αν φέρουν κινητά ή ανάλογες συσκευές. Το Τιγκράι έχει επιστρέψει στο σκοτάδι, χωρίς τηλεπικοινωνίες, χωρίς διαδίκτυο, χωρίς τραπεζικές υπηρεσίες και με πολύ λίγη βοήθεια.
Οι αρνητές του λιμού
Ο πρωθυπουργός της Αιθιοπίας και άλλοι ανώτεροι αξιωματούχοι έχουν αρνηθεί ότι υπάρχει λιμός στο Τιγκράι . Η κυβέρνηση κατηγόρησε τις δυνάμεις του Τιγκράι και την ανασφάλεια που υπάρχει στην περιοχή, για τα προβλήματα που έχουν με την παράδοση της βοήθειας. Έχει επίσης κατηγορήσει τις ανθρωπιστικές οργανώσεις ότι υποστηρίζουν -ακόμη και ότι εξοπλίζουν- τους μαχητές του Τιγκράι.
Η εκπρόσωπος του πρωθυπουργού, δεν είπε πότε η κυβέρνηση θα επιτρέψει την παροχή βασικών υπηρεσιών στην περιοχή. Η κυβέρνηση «έχει ανοίξει την πρόσβαση στις διαδρομές βοήθειας μειώνοντας τον αριθμό των σημείων ελέγχου από επτά σε δύο και δημιουργώντας αερογέφυρες για τις ανθρωπιστικές πτήσεις», ανέφερε η ίδια σε ανακοίνωσή της. Όμως, οι ιατρικές προμήθειες στην πρώτη πτήση με αερογέφυρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης αφαιρέθηκαν κατά τη διάρκεια κυβερνητικού ελέγχου και τέτοιες πτήσεις δεν μπορούν να μεταφέρουν την αναγκαία επισιτιστική βοήθεια μεγάλης κλίμακας.
Στον πιο εκτενή απολογισμό μέχρι στιγμής για το τίμημα του αποκλεισμού, ένας εργαζόμενος σε ανθρωπιστική οργάνωση δήλωσε στο AP ότι θάνατοι από πείνα αναφέρονται όλες από τις 20 περιοχές του Τιγκράι όπου δραστηριοποιείται μια ομάδα βοήθειας. Η ομάδα είχε ξεμείνει από τρόφιμα και καύσιμα. Ο εργαζόμενος, όπως και άλλοι, μίλησε υπό τον όρο της ανωνυμίας για τον φόβο αντιποίνων.
«Επί του παρόντος, υπάρχουν τραγικές μαρτυρίες που έρχονται από κάθε γωνιά», έγραψε η ομάδα βοήθειας σε έναν δωρητή τον Αύγουστο, σύμφωνα με έγγραφα που μοιράστηκε με το AP. «Αν δεν βρεθεί επείγουσα λύση, θα χάσουμε πολλούς ανθρώπους λόγω της πείνας».
Τον Απρίλιο, πριν ακόμη επιβληθεί ο σημερινός αποκλεισμός, η ίδια ομάδα έγραψε στον δωρητή ότι «οι αναφορές για υποσιτισμό είναι ανεξέλεγκτες» και ότι 22 άνθρωποι σε μια περιοχή είχαν πεθάνει από την πείνα.
Το χρώμα του δέρματος αλλάξει από τον λιμό
«Το χρώμα του δέρματος των ανθρώπων είχε αρχίσει να αλλάζει λόγω της πείνας -έμοιαζαν αδυνατισμένοι με προεξέχοντα σκελετικά οστά», έγραψε η ομάδα βοήθειας.
Τον Αύγουστο, ένας άλλος υπάλληλος επισκέφθηκε μια κοινότητα στο κεντρικό Τιγκράι και έγραψε ότι ο αριθμός των ανθρώπων που κινδύνευαν να πεθάνουν από την πείνα «αυξανόταν εκθετικά» τόσο στις αγροτικές όσο και στις αστικές περιοχές. Σε ορισμένες περιπτώσεις, «τρώνε μόνο πράσινα φύλλα για μέρες».
Ο εργαζόμενος μετέφερε τη συνομιλία του με μια μητέρα που είπε ότι η οικογένειά της ζούσε με δανεικά τρόφιμα από τον Ιούνιο. Τον τελευταίο μήνα έτρωγαν μόνο ψωμί με αλάτι. Ανησυχούσε ότι χωρίς επισιτιστική βοήθεια τις επόμενες ημέρες θα πέθαιναν.
«Τελικά, σταματήσαμε να τη ρωτάμε γιατί δεν αντέχαμε να ακούμε άλλα τραγικά νέα», έγραψε ο υπάλληλος. «Ο διαχειριστής της (υποδιοίκησης) μας είπε επίσης ότι υπάρχουν πολλές οικογένειες που ζουν σε παρόμοιες συνθήκες».
Τουλάχιστον 150 άνθρωποι πέθαναν από την πείνα τον Αύγουστο, μεταξύ άλλων σε καταυλισμούς για εκτοπισμένους, όπως ισχυρίστηκε το Γραφείο Εξωτερικών Υποθέσεων του Τιγκράι. Ο Διεθνής Οργανισμός Μετανάστευσης, η υπηρεσία του ΟΗΕ που υποστηρίζει τους καταυλισμούς, δήλωσε: «Δυστυχώς δεν είμαστε σε θέση να μιλήσουμε για το θέμα αυτό».
Ορισμένες τουαλέτες στους πολυσύχναστους καταυλισμούς ξεχειλίζουν, επειδή δεν υπάρχουν χρήματα για να πληρώσουν για τον καθαρισμό τους, αφήνοντας χιλιάδες ανθρώπους ευάλωτους σε επιδημίες, δήλωσε ένας εργαζόμενος που επισκέφθηκε τους καταυλισμούς. Εκεί που έτρωγαν τρία γεύματα την ημέρα τώρα τρώνε μόνο ένα. Οι κάτοικοι των καταυλισμών βασίζονται στη φιλανθρωπία των κοινοτήτων υποδοχής που συχνά δυσκολεύονται να τραφούν οι ίδιοι.
«Εχουν καταφέρει να τα βγάλουν πέρα, αλλά με δυσκολία», δήλωσε ο εργαζόμενος σε υπηρεσία βοήθειας. «Χειρότερα από απλά επιβίωση, ας το θέσουμε έτσι».
Οι ειδικοί σε θέματα επισιτιστικής ασφάλειας υπολόγισαν πριν από μήνες ότι 400.000 άνθρωποι στο Τιγκράι αντιμετωπίζουν συνθήκες λιμού. Αλλά ο αποκλεισμός σημαίνει ότι οι ειδικοί δεν μπορούν να συλλέξουν τα απαραίτητα στοιχεία για να προβούν σε επίσημη δήλωση περί λιμού.
Μια τέτοια ενέργεια (η επίσημη ανακήρυξη κατάστασης επισιτιστικής κρίσης) θα ήταν βαθύτατα ενοχλητική για την Αιθιοπία, η οποία τη δεκαετία του 1980 τράβηξε την προσοχή του κόσμου με έναν τόσο σοβαρό λιμό, ο οποίος οφειλόταν επίσης σε συγκρούσεις και κυβερνητική αμέλεια, που προκάλεσε τον θάνατο περίπου 1 εκατομμυρίου ανθρώπων. Έκτοτε, η δεύτερη πολυπληθέστερη χώρα της Αφρικής είχε γίνει ένα success story, καθώς έβγαλε εκατομμύρια ανθρώπους από την ακραία φτώχεια και έγινε μια από τις ταχύτερα αναπτυσσόμενες οικονομίες του κόσμου.
Τώρα ο πόλεμος ξεφουσκώνει την οικονομία και τα στομάχια. Τα ποσοστά υποσιτισμού είναι κοντά στο 30% για τα παιδιά κάτω των 5 ετών, ανέφερε την Τετάρτη το Παγκόσμιο Επισιτιστικό Πρόγραμμα του ΟΗΕ, και κοντά στο 80% για τις έγκυες και θηλάζουσες γυναίκες.
Καθώς ο πόλεμος εξαπλώνεται, μπορεί να εξαπλωθεί και ο λιμός. Οι δυνάμεις του Τιγκράι έχουν εισέλθει στις γειτονικές περιοχές της Αμχάρα και του Αφάρ τις τελευταίες εβδομάδες και ορισμένοι κάτοικοι τις κατηγορούν ότι προβαίνουν σε πράξεις αντιποίνων, συμπεριλαμβανομένου του κλεισίματος των οδών ανεφοδιασμού. Οι δυνάμεις του Τιγκράι το αρνούνται, λέγοντας ότι σκοπός τους είναι να πιέσουν την κυβέρνηση της Αιθιοπίας να άρει τον αποκλεισμό.
Το Γραφείο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ λέει ότι έχουν διαπραχθεί καταχρήσεις από όλες τις πλευρές, αν και μέχρι σήμερα οι μαρτυρίες δείχνουν ότι οι πιο εκτεταμένες φρικαλεότητες έχουν διαπραχθεί εναντίον των αμάχων του Τιγκράι.
Η βοήθεια είναι μικρή. Ο ΟΗΕ λέει ότι τουλάχιστον 100 φορτηγά με τρόφιμα και άλλες προμήθειες πρέπει να φτάνουν στο Τιγκράι κάθε μέρα για να καλύψουν τις ανάγκες του πληθυσμού. Αλλά μέχρι τις 8 Σεπτεμβρίου, λιγότερα από 500 είχαν φθάσει συνολικά από τον Ιούλιο στον μοναδικό προσβάσιμο δρόμο προς την περιοχή. Δεν έχουν παραδοθεί ιατρικές προμήθειες ή καύσιμα στο Τιγκράι εδώ και περισσότερο από ένα μήνα, λένε οι ΗΠΑ, κατηγορώντας γι′ αυτό την «κυβερνητική παρενόχληση» και τις αποφάσεις, όχι τις μάχες.
Στα μέσα Σεπτεμβρίου ο ΟΗΕ εξέδωσε την πρώτη έκθεση του είδους της που δείχνει με κόκκινο χρώμα τον αριθμό των ημερών που απομένουν μέχρι να εξαντληθούν τα μετρητά ή τα καύσιμα για βασικές ανθρωπιστικές εργασίες, όπως η θεραπεία των πιο σοβαρά υποσιτισμένων του Τιγκράι. Συχνά, ο αριθμός αυτός ήταν μηδέν.
Ορισμένα φορτηγά που μετέφεραν βοήθεια δέχθηκαν επιθέσεις και οι οδηγοί απειλήθηκαν. Τον Αύγουστο, μια ομάδα του ΟΗΕ που προσπαθούσε να παραλάβει προσωπικό από το Τιγκράι, ακινητοποιήθηκε από ένοπλους αστυνομικούς, οι οποίοι «διέταξαν τους οδηγούς να υπερβούν σημαντικά τα όρια ταχύτητας, ενώ τους έβριζαν, τους παρενοχλούσαν και τους απειλούσαν λεκτικά», αναφέρεται σε έκθεση του ΟΗΕ.
Σημαντικές διεθνείς ΜΚΟ, όπως οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα και το Νορβηγικό Συμβούλιο Προσφύγων, έχουν αναστείλει τις δραστηριότητές τους, κατηγορούμενες για διασπορά «παραπληροφόρησης» σχετικά με τον πόλεμο. Τουλάχιστον 24εργαζόμενοι σε ανθρωπιστικές οργανώσεις έχουν σκοτωθεί, ορισμένοι κατά τη διανομή τροφίμων. Ορισμένοι αναγκάζονται να μοιράζουν τα δικά τους τρόφιμα.
«Είναι μια καθημερινή πραγματικότητα να βλέπουμε ανθρώπινη εξαθλίωση και πείνα», έγραψε ο επίσκοπος του Αντιγκράτ, Αμπουν Τεσφασελασί, σε επιστολή του στις 3 Σεπτεμβρίου, την οποία μοιράστηκε με το AP, απευθύνοντας έκκληση προς τους εταίρους στο εξωτερικό για βοήθεια και προειδοποιώντας για την επερχόμενη καταστροφή.
Η ανάγκη για τρόφιμα θα συνεχιστεί και το επόμενο έτος, λέει ο ΟΗΕ, επειδή οι περιορισμένες καλλιέργειες που φυτεύτηκαν εν μέσω των μαχών είναι πιθανό να αποδώσουν μόνο το ένα τέταρτο της συνήθους συγκομιδής.
Όσο ζοφερές και αν είναι, οι αναφορές για θανάτους από ασιτία αφορούν μόνο τις περιοχές του Τιγκράι που μπορούν να προσεγγιστούν. Ένας εργαζόμενος στην ανθρωπιστική οργάνωση του Τιγκράι επισήμανε ότι οι περισσότεροι άνθρωποι ζουν ή βρίσκουν καταφύγιο σε απομακρυσμένα μέρη, όπως απόκρημνα βουνά. Άλλοι βρίσκονται σε δυσπρόσιτες περιοχές που συνορεύουν με την εχθρική Ερυθραία ή στο δυτικό Τιγκράι, που ελέγχεται τώρα από τις αρχές της περιοχής Αμχάρα και εμποδίζουν το δρόμο προς το γειτονικό Σουδάν, μια πιθανή διαδρομή για την παράδοση βοήθειας.
Καθώς τα τρόφιμα και τα μέσα για την ανεύρεσή τους εξαντλούνται, ο εργαζόμενος στην ανθρωπιστική οργάνωση δήλωσε: «Είμαι βέβαιος ότι οι άνθρωποι που πεθαίνουν από αυτή την ανθρωπογενή πείνα είναι πολύ περισσότεροι».