Η Εμιλι Χόλενμπεκ ζούσε με μια βαθιά, επαναλαμβανόμενη κατάθλιψη, την οποία παρομοίαζε με μια μαύρη τρύπα, όπου η βαρύτητά της ήταν τόσο ισχυρή και τα άκρα της τόσο βαριά που με δυσκολία μπορούσε καν να κινηθεί. Ήξερε ότι η ασθένεια θα μπορούσε να τη σκοτώσει καθώς και οι δύο γονείς της είχαν αφαιρέσει τη ζωή τους.
Ήταν πρόθυμη να δοκιμάσει κάτι ακραίο: να της εμφυτεύσουν ηλεκτρόδια στον εγκέφαλο στο πλαίσιο μιας πειραματικής θεραπείας.
Οι ερευνητές λένε ότι η θεραπεία - που ονομάζεται βαθιά εγκεφαλική διέγερση ή DBS - θα μπορέσει να βοηθήσει πολλούς από τα σχεδόν 3 εκατομμύρια Αμερικανούς όπως η Εμιλι που πάσχουν από κατάθλιψη που αντιστέκεται σε άλλες μορφές θεραπείας. Είναι εγκεκριμένη για παθήσεις όπως η νόσος του Πάρκινσον και η επιληψία και πολλοί γιατροί και ασθενείς ελπίζουν ότι σύντομα θα γίνει ευρύτερα διαθέσιμη για την κατάθλιψη.
Η θεραπεία δίνει στους ασθενείς στοχευμένα ηλεκτρικά ερεθίσματα, κάτι σαν βηματοδότης για τον εγκέφαλο. Ένας αυξανόμενος όγκος πρόσφατων ερευνών είναι ελπιδοφόρος, με περισσότερες να βρίσκονται σε εξέλιξη.
Εν τω μεταξύ, ο Οργανισμός Τροφίμων και Φαρμάκων των ΗΠΑ (FDA) συμφώνησε να επιταχύνει την επανεξέταση του αιτήματος των Abbott Laboratories για τη χρήση των συσκευών DBS για θεραπεία στη χρόνια κατάθλιψη.
«Στην αρχή έμεινα άναυδη, επειδή το όλο εγχείρημα μοιάζει τόσο έντονο. Είναι σαν να πρόκειται για χειρουργική επέμβαση στον εγκέφαλο. Έχεις καλώδια ενσωματωμένα στον εγκέφαλό σου», δήλωσε η Χόλενμπεκ, η οποία συμμετέχει σε συνεχιζόμενη έρευνα στο ιατρικό κέντρο της Νέας Υόρκης, Mount Sinai West. «Ομως ένιωθα επίσης ότι σε εκείνο το σημείο είχα δοκιμάσει τα πάντα και αναζητούσα απεγνωσμένα μια απάντηση».
«Τίποτα άλλο δεν είχε αποτέλεσμα»
Η Χόλενμπεκ υπέφερε από συμπτώματα κατάθλιψης απ′ όταν ήταν παιδί και μεγάλωνε σε συνθήκες φτώχειας και περιστασιακά ήταν άστεγη. Αλλά η πρώτη της μεγάλη κρίση συνέβη στο κολέγιο, μετά την αυτοκτονία του πατέρα της το 2009. Μια άλλη συνέβη κατά τη διάρκεια της θητείας της σ′ ένα διδιακτικό πρόγραμμα, αφήνοντάς την σχεδόν ακινητοποιημένη και ανησυχώντας ότι θα έχανε τη δουλειά της και πως θα βυθιζόταν ξανά στη φτώχεια. Κατέληξε στο νοσοκομείο. Για λίγο καιρό ανταποκρινόταν στα φάρμακα και στην συνέχεια υποτροπιάζε εκ νέου.
Κατάφερε να αποκτήσει διδακτορικό στην ψυχολογία, ακόμη και αφού έχασε τη μητέρα της στο τελευταίο έτος της μεταπτυχιακής της σχολής. Αλλά η μαύρη τρύπα πάντα επέστρεφε για να την τραβήξει μέσα της. Κατά καιρούς, είπε, σκεφτόταν να βάλει τέλος στη ζωή της.
Είπε ότι είχε εξαντλήσει όλες τις επιλογές, συμπεριλαμβανομένης της ηλεκτροσπασμοθεραπείας, όταν ένας γιατρός της μίλησε για τη DBS πριν από τρία χρόνια. «Τίποτα άλλο δεν είχε αποτέλεσμα», είπε. Έγινε μία από τις λίγες εκατοντάδες εθελόντριες που έλαβαν θεραπεία με DBS για την κατάθλιψη.
Η Χόλενμπεκ υποβλήθηκε σε χειρουργική επέμβαση στον εγκέφαλο ενώ ήταν σε καταστολή αλλά έχοντας τις αισθήσεις της. Ο Δρ. Μπράιαν Κόπελ, ο οποίος διευθύνει το Κέντρο Νευροδιαμόρφωσης του Mount Sinai, τοποθέτησε λεπτά μεταλλικά ηλεκτρόδια σε μια περιοχή του εγκεφάλου της που ονομάζεται πρόσθιος υπογενετικός φλοιός του προσαγωγίου, ο οποίος ρυθμίζει την συναισθηματική συμπεριφορά και εμπλέκεται στα συναισθήματα θλίψης.
Τα ηλεκτρόδια συνδέονται με ένα εσωτερικό καλώδιο με μια συσκευή που τοποθετείται κάτω από το δέρμα στο στήθος της, η οποία ελέγχει την ποσότητα της ηλεκτρικής διέγερσης και παρέχει σταθερούς παλμούς χαμηλής τάσης. Η Χόλενμπεκ το αποκαλεί «συνεχές Prozac».
Οι γιατροί λένε ότι η διέγερση βοηθάει επειδή ο ηλεκτρισμός μιλάει τη γλώσσα του εγκεφάλου. Οι νευρώνες επικοινωνούν χρησιμοποιώντας ηλεκτρικά και χημικά σήματα.
Στους φυσιολογικούς εγκεφάλους, είπε ο Κόπελ, η ηλεκτρική δραστηριότητα αντηχεί ανεμπόδιστα σε όλες τις περιοχές, σε ένα είδος χορού. Στην κατάθλιψη, οι χορευτές κολλάνε στο συναισθηματικό κύκλωμα του εγκεφάλου. Το DBS φαίνεται να «ξεκολλάει το κύκλωμα», είπε, επιτρέποντας στον εγκέφαλο να κάνει ό,τι θα έκανε κανονικά.
Η Χόλενμπεκ είπε ότι το αποτέλεσμα ήταν σχεδόν άμεσο.
« Από την πρώτη ημέρα μετά την επέμβαση, άρχισε να αισθάνεται μια άρση αυτής της αρνητικής διάθεσης, αυτής της βαρύτητας», δήλωσε ο ψυχίατρός της, Δρ. Μαρτέν Φιχεέ. «Τη θυμάμαι να μου λέει ότι μπόρεσε να απολαύσει βιετναμέζικο φαγητό για πρώτη φορά μετά από χρόνια και να γευτεί πραγματικά το φαγητό. Άρχισε να διακοσμεί το σπίτι της, το οποίο ήταν εντελώς άδειο από τότε που μετακόμισε στη Νέα Υόρκη».
Για την Χόλενμπεκ, η πιο σημαντική αλλαγή ήταν ότι βρήκε ξανά την ευχαρίστηση στη μουσική.
«Όταν είχα κατάθλιψη, δεν μπορούσα να ακούσω μουσική. Επαιζε και αισθανόμουν σαν να άκουγα στατικό σήμα στο ραδιόφωνο«, είπε. «Στη συνέχεια, μια ηλιόλουστη μέρα του καλοκαιριού, περπατούσα στο δρόμο και άκουγα ένα τραγούδι. Απλά ένιωσα αυτή τη ζωντάνια, αυτό το ”Ω, θέλω να περπατάω περισσότερο, θέλω να πηγαίνω και να κάνω πράγματα!”. Και συνειδητοποίησα ότι βελτιώνομαι». Το μόνο που εύχεται είναι να υπήρχε η θεραπεία νωρίτερα και για τους γονείς της.
Το ιστορικό της θεραπείας
Ο δρόμος προς αυτή τη θεραπεία εκτείνεται δύο δεκαετίες πίσω, όταν η νευρολόγος Δρ. Χέλεν Μέιμπεργκ ξεκίνησε τις πρώτες υποσχόμενες έρευνες.
Ακολούθησαν όμως αναποδιές. Μεγάλες μελέτες που ξεκίνησαν πριν από δώδεκα και πλέον χρόνια δεν έδειξαν σημαντική διαφορά στα ποσοστά ανταπόκρισης στις ομάδες που έλαβαν θεραπεία και στις ομάδες που δεν έλαβαν θεραπεία. Η Δρ Κάθριν Σκάνγκος, ψυχίατρος στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας στο Σαν Φρανσίσκο, που επίσης ερευνά το DBS και την κατάθλιψη, ανέφερε δύο λόγους: Η θεραπεία δεν ήταν εξατομικευμένη και οι ερευνητές εξέτασαν τα αποτελέσματα σε διάστημα λίγων εβδομάδων.
Κάποιες μεταγενέστερες έρευνες έδειξαν ότι οι ασθενείς με κατάθλιψη είχαν σταθερή, μακροπρόθεσμη ανακούφιση από το DBS, όταν παρατηρήθηκαν επί χρόνια. Συνολικά, σε διάφορους εγκεφαλικούς στόχους, το DBS για την κατάθλιψη σχετίζεται με μέσο ποσοστό ανταπόκρισης 60%, σύμφωνα με μία μελέτη του 2022.
Οι θεραπείες που δοκιμάζονται από διάφορες ομάδες είναι πολύ πιο προσαρμοσμένες στα άτομα σήμερα. Η ομάδα του Mount Sinai είναι μία από τις πιο εξέχουσες που ερευνούν το DBS για την κατάθλιψη στις Η.Π.Α. Εκεί, ένας ειδικός νευροαπεικόνισης χρησιμοποιεί εικόνες του εγκεφάλου για να εντοπίσει το ακριβές σημείο στο οποίο ο Κόπελ θα τοποθετήσει ηλεκτρόδια.
«Έχουμε ένα πρότυπο, ένα σχέδιο για το πού ακριβώς θα στοχεύσουμε», δήλωσε ο Mέιμπεργκ, πρωτοπόρος στην έρευνα DBS και ιδρυτικός διευθυντής του The Nash Family Center for Advanced Circuit Therapeutics στο Mount Sinai. «Ο εγκέφαλος του καθενός είναι λίγο διαφορετικός, όπως τα μάτια των ανθρώπων απέχουν λίγο περισσότερο μεταξύ τους ή η μύτη είναι λίγο μεγαλύτερη ή μικρότερη».
Άλλες ερευνητικές ομάδες προσαρμόζουν επίσης τη θεραπεία στους ασθενείς, αν και οι μέθοδοί τους είναι ελαφρώς διαφορετικές. Η Σκάνγκος και οι συνάδελφοί της μελετούν διάφορους στόχους στον εγκέφαλο και παρέχουν διέγερση μόνο όταν χρειάζεται για σοβαρά συμπτώματα. Η ίδια δήλωσε ότι η καλύτερη θεραπεία μπορεί τελικά να είναι ένας συνδυασμός προσεγγίσεων.
Καθώς οι ομάδες συνεχίζουν να εργάζονται, η Abbott δρομολογεί μια μεγάλη κλινική δοκιμή φέτος, πριν από μια πιθανή απόφαση του FDA.
«Ο τομέας εξελίσσεται αρκετά γρήγορα», δήλωσε η Σκάγκος. «Ελπίζω ότι θα έχουμε έγκριση σε σύντομο χρονικό διάστημα».
Αλλά ορισμένοι γιατροί είναι επιφυλακτικοί, επισημαίνοντας πιθανές επιπλοκές όπως αιμορραγία, εγκεφαλικό επεισόδιο ή μόλυνση μετά την επέμβαση.
Ο δρ Στάνλεϊ Κάροφ, ομότιμος καθηγητής ψυχιατρικής στο Πανεπιστήμιο της Πενσυλβάνια, δήλωσε ότι οι επιστήμονες δεν γνωρίζουν ακόμη τις ακριβείς οδούς ή τους μηχανισμούς στον εγκέφαλο που προκαλούν κατάθλιψη, γι′ αυτό και είναι δύσκολο να επιλεγεί ένα σημείο για διέγερση. Είναι επίσης δύσκολο να επιλεχθούν οι κατάλληλοι ασθενείς για DBS, είπε.
«Πιστεύω ότι ψυχιατρικά, η επιστήμη δεν είναι ακόμα έτοιμη», είπε για τη DBS για την κατάθλιψη.
Τι μέλλει γενέσθαι
Η Χόλενμπεκ αναγνωρίζει ότι η DBS δεν είναι μια πανάκεια- εξακολουθεί να παίρνει φάρμακα για την κατάθλιψη και χρειάζεται συνεχή φροντίδα.
Πρόσφατα επισκέφθηκε τη Μέιμπεργκ στο γραφείο της και συζήτησαν για την ανάρρωση. «Δεν έχει να κάνει με το να είσαι ευτυχισμένη όλη την ώρα», της είπε ο γιατρός. «Σημασία έχει να κάνεις πρόοδο».
Αυτό είναι που μελετούν τώρα οι ερευνητές - πώς να παρακολουθούν την πρόοδο.
Πρόσφατη έρευνα της Mέιμπεργκ και άλλων στο περιοδικό Nature έδειξε ότι είναι δυνατόν να παρέχεται μια «ανάγνωση» του πώς τα πάει κάποιος ασθενής ανά πάσα στιγμή. Αναλύοντας την εγκεφαλική δραστηριότητα ασθενών με DBS, οι ερευνητές βρήκαν ένα μοναδικό μοτίβο που αντανακλά τη διαδικασία ανάκαμψης. Αυτό τους δίνει έναν αντικειμενικό τρόπο να παρατηρούν πώς οι άνθρωποι βελτιώνονται και να διακρίνουν μεταξύ επικείμενης κατάθλιψης και τυπικών διακυμάνσεων της διάθεσης.
Οι επιστήμονες επιβεβαιώνουν αυτά τα ευρήματα χρησιμοποιώντας νεότερες συσκευές DBS σε μια ομάδα ασθενών που περιλαμβάνει την Χόλενμπεκ.
Η ίδια και οι άλλοι συμμετέχοντες κάνουν ότι τους ζητείται σε μεγάλο βαθμό στο σπίτι. Η συσκευή παρέχει στους ερευνητές τακτικές καταγραφές του εγκεφάλου της, συνδεόμενη σε ένα tablet, τοποθετώντας ένα τηλεχειριστήριο πάνω από τη συσκευή που μοιάζει με βηματοδότη στο στήθος της και στέλνοντας τα δεδομένα. Απαντά σε ερωτήσεις που εμφανίζονται σχετικά με το πώς αισθάνεται. Στη συνέχεια καταγράφει ένα βίντεο που θα αναλυθεί για πράγματα όπως η έκφραση του προσώπου και η ομιλία.
Περιστασιακά, επισκέπτεται το “Q-Lab” του Mount Sinai, ένα περιβάλλον όπου οι επιστήμονες κάνουν ποσοτική έρευνα συλλέγοντας κάθε είδους δεδομένα, συμπεριλαμβανομένου του τρόπου με τον οποίο η Εμιλι κινείται σε ένα εικονικό δάσος ή κάνει κύκλους στον αέρα με τα χέρια της. Όπως πολλοί άλλοι ασθενείς, κινεί τα χέρια της πιο γρήγορα τώρα που είναι καλύτερα.
Τα δεδομένα από τις καταγραφές και τις επισκέψεις συνδυάζονται με άλλες πληροφορίες, όπως τα γεγονότα της ζωής, για να εντοπίσουν πώς τα πάει. Αυτό βοηθάει στη λήψη των αποφάσεων των γιατρών, όπως για παράδειγμα αν θα αυξήσουν τη δόση του ηλεκτρικού ρεύματος - κάτι που έκαναν μια φορά.
Ένα πρόσφατο πρωινό, η Χόλενμπεκ μετακίνησε το κολάρο της και βούρτσισε τα μαλλιά της στην άκρη για να αποκαλύψει ουλές στο στήθος και το κεφάλι της από τη χειρουργική επέμβαση για τη DBS. Για εκείνη, είναι σημάδι του πόσο μακριά έχει φτάσει.
Πλέον κάνει βόλτες στην πόλη και στο πάρκο και πηγαίνει στις βιβλιοθήκες, οι οποίες αποτελούσαν καταφύγιο στην παιδική της ηλικία. Δεν ανησυχεί πλέον ότι οι φυσιολογικές προκλήσεις της ζωής θα της προκαλέσουν μια ολική κατάθλιψη.
«Το άγχος είναι αρκετά ακραίο μερικές φορές, αλλά είμαι σε θέση να βλέπω και να θυμάμαι, ακόμη και σε σωματικό επίπεδο, ότι θα είμαι εντάξει», είπε.
«Αν δεν είχα κάνει DBS, είμαι αρκετά σίγουρη ότι δεν θα ζούσα σήμερα».