Ας ξεκινήσουμε με λίγα νούμερα. Κάθε χρόνο, η Black Friday αποφέρει κέρδη δισεκατομμυρίων δολαρίων στις εταιρείες. Για ποιες εταιρείες μιλάμε όμως; Συνήθως το κέρδος αυτό αφορά τις πολυεθνικές ή τις μεγαλοεταιρείες, και όχι το μικρό μαγαζί στη γειτονιά μας που προσπαθεί να επιβιώσει. Μόνο πέρσι, παρήχθησαν 53,6 εκατομμύρια τόνοι ηλεκτρονικών αποβλήτων παγκοσμίως, και μόνο το 17,4% από αυτά συλλέχθηκε και ανακυκλώθηκε. Βλέποντας τη ρύπανση παντού στις πόλεις μας, στις θάλασσες, στους ποταμούς γεμάτους σκουπίδια, πιστεύεις ότι ο πλανήτης αντέχει τόσα σκουπίδια;
Φέτος η κατάσταση είναι ιδιαίτερη. Το ηλεκτρονικό εμπόριο ήδη ανέβαινε σταθερά κάθε χρόνο, όμως κυρίως λόγω της πανδημίας του κορωνοϊού φέτος έχει αυξηθεί κατακόρυφα και θα είναι ο πρωταγωνιστής στη Black Friday. Φυσικά το online shopping δεν είναι κάτι κακό και σε καμία περίπτωση δεν το δαιμονοποιούμε. Στα θετικά του, θα πρέπει να συνυπολογίσουμε πως εν μέσω πανδημίας, κάποιες μικρές επιχειρήσεις έχουν καταφέρει να το αξιοποιήσουν και έτσι να επιβιώσουν σε αυτές τις δύσκολες συνθήκες. Όμως, δεν έχει μόνο θετική πλευρά.
Αλήθεια τώρα, το χρειάζεσαι αυτό το t-shirt;
Τα μεγάλα brands και εταιρείες μας βομβαρδίζουν καθημερινά με δεκάδες διαφημίσεις των προϊόντων τους, πολλές φορές μάλιστα προσωποποιημένες, με βάση κάποια πρόσφατη αναζήτησή μας στο διαδίκτυο. Κατά κάποιο τρόπο, καθοδηγούν τις επιθυμίες μας, προσπαθούν να μας πείσουν ότι όντως πρέπει να αγοράσουμε αυτό το μπλουζάκι που είδαμε πρόσφατα ή τα καινούργια ακουστικά που κυκλοφόρησαν. Πολύ συχνά επίσης οι προσφορές της Black Friday δεν αφορούν καν όλα τα προϊόντα ενός καταστήματος, αλλά μόνο λίγους “κράχτες” που θα μας τραβήξουν την προσοχή.
Στόχος είναι, είτε στο ηλεκτρονικό εμπόριο είτε όχι, να προσπαθήσουν να μας πείσουν ότι οι αγορές μας φέρνουν ευτυχία και κύρος, ότι όσο πιο πολλά και νέα πράγματα έχουμε τόσο πιο “σημαντικοί” είμαστε. Αποτέλεσμα; Μας δημιουργούν ανάγκες και μας σπρώχνουν στον υπερκαταναλωτισμό. Πόσες φορές έχουμε πάρει κάτι που το χρησιμοποιήσαμε μόνο μία φορά, ή και καθόλου; Όλοι έχουμε πέσει σε αυτή την παγίδα. Πολλές φορές οι αγορές μας μπορεί να έχουν όντως νόημα, να είναι κάτι που όντως μας έλειπε ή περιμέναμε κάποια προσφορά για να το πάρουμε. Εκεί ακριβώς πρέπει να σταθούμε και να σκεφτούμε πριν αγοράσουμε οτιδήποτε: το χρειαζόμαστε όντως; Αξίζει όντως η προσφορά;
Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι κάθε αντικείμενο κάπως φτιάχνεται. Δεν υπάρχει έτσι στη φύση, οπότε από την πρώτη ύλη μέχρι τη στιγμή που το παίρνουμε στα χέρια μας ως τελικό προϊόν χρειάζονται πόροι για την επεξεργασία και το πακετάρισμα. Για να φτιαχτεί ένα κινητό, απαιτούνται ορυκτά μέταλλα, τα οποία παίρνουμε κάνοντας εξορύξεις στον πλανήτη, με ό,τι συνέπειες μπορεί αυτές να έχουν. Για την παραγωγή ενός απλού t-shirt, χρειάζονται καλλιέργειες βαμβακιού που απαιτούν τεράστιες εκτάσεις γης και ποσότητες νερού: ενδεικτικά, για να παραχθεί ένα μπλουζάκι χρειάζονται περίπου 2.700 λίτρα νερού. Ταυτόχρονα, κάθε διαδικασία παραγωγής επιβαρύνει την ατμόσφαιρα με περισσότερες εκπομπές αερίων. Και αν μιλήσουμε και για το πακετάρισμα, τότε μιλάμε για πολύ μεγάλες σπατάλες υλικών. Υπάρχει η συσκευασία του ίδιου του αντικειμένου, μετά η συσκευασία του καταστήματος και, τέλος, η συσκευασία της μεταφορικής εταιρείας (όταν μιλάμε για ηλεκτρονικές αγορές). Συνήθως όλα αυτά είναι από πλαστικό και φελιζόλ, που χρειάζονται κι αυτά πόρους για να παραχθούν και καταλήγουν στα σκουπίδια.
Κατά συνέπεια λοιπόν, όταν αλλάζουμε κινητό απλά για να έχουμε το τελευταίο μοντέλο ή όταν πετάμε τα ρούχα που δεν φορέσαμε ποτέ, δεν πετάμε μόνο τα αντικείμενα. Πετάμε και πρώτες ύλες και υλικά που έχουν παραχθεί με κόστος για το περιβάλλον και δημιουργούμε σοκαριστικές ποσότητες σκουπιδιών. Πολλές φορές πιστεύουμε ότι η ανακύκλωση λύνει αυτό το πρόβλημα, όμως δεν είναι έτσι. Μέχρι να έρθει το στάδιο της ανακύκλωσης, τα προϊόντα έχουν ήδη μεγάλο περιβαλλοντικό αποτύπωμα, και ξέρουμε ήδη ότι η ανακύκλωση δεν είναι αρκετή για να απορροφήσει τον όγκο των απορριμμάτων που παράγουμε.
Ναι, μπορείς να γίνεις μέρος της λύσης
Οπότε, τι κάνουμε; Έχει γίνει ξεκάθαρο πλέον ότι η υγεία του πλανήτη σημαίνει και υγεία για εμάς τους ανθρώπους, οπότε είναι η ώρα να αναθεωρήσουμε τον τρόπο που καταναλώνουμε. Μπορούμε να συνδυάσουμε σωστές αγορές, χωρίς στερήσεις, με τη φροντίδα για τον πλανήτη μας. Να φύγουμε από την κουλτούρα γρήγορης κατανάλωσης και μίας χρήσης και να πάμε σε πιο βιώσιμες επιλογές.
Ας μην “αγοράζουμε” ό,τι μας πουλάνε και ας σκεφτόμαστε πριν πάρουμε κάτι. Ας προτιμάμε τα καταστήματα της γειτονιάς μας και όχι τις μεγάλες αλυσίδες. Ας μαθαίνουμε περισσότερα για τα προϊόντα (όταν είναι εφικτό), δηλαδή το πώς και το πού έχουν κατασκευαστεί και ας αποφεύγουμε τις συσκευασίες και τα περιττά περιτυλίγματα. Και μην ξεχνάμε, όταν οι συνθήκες το επιτρέπουν, ας “μετράμε τα χιλιόμετρα” των προϊόντων που “ταξιδεύουν” ώσπου να τα παραλάβουμε.
Το πιο βασικό απ’ όλα: να σκεφτόμαστε αν πραγματικά έχουμε ανάγκη να κάνουμε την αγορά, και να προσπαθούμε ό,τι έχουμε να το επιδιορθώνουμε, να το επαναχρησιμοποιούμε, να το ανταλλάζουμε, να το πουλάμε, να το παίρνουμε από δεύτερο χέρι, να το φτιάχνουμε μόνοι μας! Πρέπει να θυμόμαστε ότι η πραγματική ευτυχία δεν αγοράζεται.
Της Σμαράγδας Σκούλου, τμήμα επικοινωνίας, ελληνικό γραφείο Greenpeace