Στη SoulCycle, μια από τις εταιρείες-φαινόμενο των τελευταίων χρόνων στις ΗΠΑ, οι εργαζόμενοι παίρνουν κάθε χρόνο στα γενέθλιά τους δώρο από 10 pins, κονκάρδες, καθένα από τα οποία αντιπροσωπεύει μια από τις βασικές αξίες που πρεσβεύει η επιχείρηση: Get your hands dirty, πχ, Be a team player, Find a way to say yes, και άλλες αρχές που η διοίκηση της εταιρείας θέλει να κάνουν πράξη οι υπάλληλοί της. Στη διάρκεια του χρόνου, κάθε υπάλληλος μπορεί να απονέμει από μία κονκάρδα σε όποιον συνάδελφό του βλέπει ότι κάνει πράξη τη συγκεκριμένη αξία. Και φυσικά όλοι οι εργαζόμενοι φοράνε με καμάρι τις καρφίτσες τους και, αν κρίνει κανείς από την επιτυχία της επιχείρησης, προσπαθούν κάθε μέρα να κάνουν το καλύτερο και να αριστεύσουν -όχι μόνο για να τους επιβραβεύσει ο εργοδότης τους, η Αρχή, αλλά και για να συνεισφέρουν στο επιτυχημένο αποτέλεσμα και να εισπράξουν την αναγνώριση από τους ανθρώπους με τους οποίους συνεργάζονται καθημερινά.
Τους τελευταίους μήνες έχουμε μιλήσει πολύ για την αριστεία εδώ. Με τρόπο που, όσο περνάει ο καιρός, με στενοχωρεί και με ανησυχεί όλο και περισσότερο. Όχι επειδή η αριστεία είναι κακό πράγμα -κάθε άλλο. Όχι επειδή δεν πρέπει να επιβραβεύεται το ταλέντο, η προσπάθεια, η γνώση, η υπέρβαση, το αποτέλεσμα -κάθε άλλο. Όχι επειδή δεν πρέπει να ξεχωρίζουν οι καλοί και να έχουν στόχους όλοι -κάθε άλλο. Αλλά γιατί νιώθω πως έχουμε περιορίσει την έννοια της λέξης σε ένα πλαίσιο στείρο, ηθικοπλαστικό και απαρχαιωμένο που κανέναν τελικά δεν πάει μπροστά: ούτε τα άτομα, ούτε την εκπαίδευση, ούτε τις ομάδες, ούτε τη χώρα.
Για αρχή, όλη η συζήτηση περί αριστείας δείχνει να αφορά αποκλειστικά και μόνο την ακαδημαϊκή αριστεία -και μάλιστα από το δημοτικό- σε μια εποχή που θα 'πρεπε πια να έχουμε νιώσει όλοι στο πετσί μας ότι η ακαδημαϊκή επίδοση (ειδικά στα ελληνικά σχολεία της παπαγαλίας) είναι ένα μόνο κομμάτι του τεράστιου μωσαϊκού που είναι οι δυνατότητες του καθενός μας. Επιβραβεύω αποκλειστικά την ακαδημαϊκή αριστεία σημαίνει ότι δεν επιβραβεύω την προσπάθεια ενός παιδιού με εξαιρετικές καλλιτεχνικές ή ενσυναισθητικές ικανότητες, δεν επιβραβεύω μη βαθμολογούμενες αρετές (την ομαδικότητα, την ευγένεια, την προθυμία, την επινοητικότητα, το χιούμορ, ________, συμπληρώστε τα πολλά κενά), δεν αφήνω χώρο στον ορισμό της αριστείας για την ευαισθησία που πρέπει να έχει ο αυριανός μου γιατρός, το οργανωτικό πνεύμα που πρέπει να έχει ο γραμματέας μου, τη φαντασία που θέλω να έχει ο συγγραφέας του παραμυθιού που θα διαβάσω το βράδυ στο παιδί μου. Οι πιο σπουδαίοι άνθρωποι που συναντάμε καθημερινά, μπορεί να μην ήταν ποτέ άξιοι της επιβράβευσης που επιφυλάσσουμε για τους συμβατικούς μας άριστους, κι αν αυτό δεν αποτελεί αδικία και σύνθλιψη της κάθε καταπληκτικής διαφορετικότητας, τότε να μην ξεκινήσουν αύριο οι διακοπές μου.
Στην έκτη δημοτικού έγινα σημαιοφόρος. Όχι βάσει κλήρωσης, βάσει βαθμολογίας. Πριν περάσουν τρία λεπτά από το ξεκίνημα της παρέλασης, συνειδητοποίησα έντρομη ότι το λουρί που συγκρατούσε το κοντάρι της σημαίας είχε αρχίσει να χαλαρώνει και πριν φτάσω στα μισά της διαδρομής, το λουρί είχε πέσει στο δρόμο κι εγώ κρατούσα πια, κάθιδρη και κλαίγοντας τη σημαία με τα χέρια μου, χωρίς κανένα στήριγμα και καμία βοήθεια. Το βάρος δεν ήταν τεράστιο και η παρέλαση θα τελείωνε σύντομα -κατά πάσα πιθανότητα δεν είχε πάρει χαμπάρι κανείς τι συνέβαινε, εξάλλου. Δεν έκλαιγα επειδή είχε καταστραφεί καμία φοβερή στιγμή της μαθητικής μου ζωής, ούτε αισθανόμουν ότι είχα αποτύχει στην τιμή που μου είχε αποδοθεί. Έκλαιγα επειδή η έκβαση της ημέρας αντιπροσώπευε με μεγάλη ακρίβεια τα συναισθήματά μου για το όλο πανηγύρι και για τη θέση μου σε αυτό: αμηχανία και απουσία στήριξης, σύμπνοιας, κοινής συμμετοχής στην προσπάθεια.
Αν θέλουμε να επιβραβεύουμε την αριστεία, θα πρέπει να εμπλέξουμε όλους τους παίκτες στο παχνίδι. Η επιβράβευση των πολλών ειδών της αριστείας δε θα πρέπει να γίνεται αποκλειστικά από την κορυφή, από έναν, δύο, πέντε ενήλικες που αποφασίζουν ποιος είπε καλά το μάθημά του και ποιος έμαθε νεράκι την ορθογραφία του. Η αναγνώριση του καλού και της προσπάθειας όλων πρέπει να γίνεται από όλους. Από μαθητή σε μαθητή, από δάσκαλο σε μαθητή, από δάσκαλο σε δάσκαλο και απο επιστάτη σε νοσοκόμα. Και η επιβράβευση δε θα πρέπει να είναι μία μοναδική και ύψιστη τιμή που αποδίδεται -και αυτή- στο άτομο που ήδη συγκεντρώνει πολλά από τα πιο "δημοφιλή" για την ελληνική κοινωνία ακαδημαϊκά ταλέντα.
Η σημαία -ή όποια σημαία- ας είναι* για όλους και όλοι ας είναι καθημερινά υποψήφιοι για τη μικρή κονκάρδα που θα τους κάνει να θέλουν, κάθε λεπτό, να γίνουν καλύτεροι και να συνεισφέρουν με τα μεγαλύτερα χαρίσματά τους.
* (Και τις παρελάσεις, ας τις καταργήσουμε επιτέλους.)