Οι διαδρομές των ρεμάτων στην Αθήνα, όπως και σε όλες τις ελληνικές πόλεις, έχουν κυριολεκτικά «θαφτεί» κάτω από στρώματα μπετόν και διαδοχικές φάσεις αστικής ανάπτυξης και κυκλοφοριακών δημοσίων έργων. Αυτή όμως είναι δυστυχώς η πραγματικότητά μας - που πολύ δύσκολα μπορεί να αναστραφεί για το δίκτυο ρεμάτων που έχει ήδη ακυρωθεί - και σε αυτή την πραγματικότητα, και όχι στην κλιματική αλλαγή οφείλονται ασφαλώς τα καταστροφικά και φονικά φαινόμενα των πλημμυρών σήμερα στην ευρύτερη περιοχή των Αθηνών.
Αυτό το άρθρο δεν θα ήθελε να αναζητήσει τις ιστορικές αιτίες μιάς και έχουν ήδη διατυπωθεί πολύ αναλυτικά και εύστοχα από άλλους μελετητές. ( βλ. και Βαίου & Καραλή, 2014 ). Το ζήτημα τίθεται κατά τη δική μας άποψή μας και πάλι προοπτικά. Πώς θα αντιμετωπίσουμε αυτή την πραγματικότητα και θα μετριάσουμε τις επιπτώσεις της στο μέλλον; Ποιά είναι αυτή η διαφορετική φιλοσοφία πρσέγγισης του χωρικού και πολεοδομικού σχεδιασμού που θα μας επιτρέψει να διατηρήσουμε και να προστατεύσουμε ό,τι έχει απομείνει αλλά και να προβούμε σε παρεμβάσεις διορθωτικές στις πόλεις μας ; Αυτό είναι κατά την άποψή μας το πραγματικό διακύβευμα που απαιτεί ψυχραιμία αλλά και γνώση και αποτελεσματικό συντονισμό ( των επιπέδων διοίκησης μεταξύ τους ) αλλά και μεταξύ της διοίκησης και των υπόλοιπων βασικών stakeholders αλλά και των ίδιων των πολιτών.
Σε μιά εποχή που η ΕΕ σχεδιάζει τα Πράσινα Διευρωπαικά δίκτυα (Trans-European netwok-Green, ΤΕΝ-G) την ανανεωμένη δηλαδή μορφή της Ευρωπαϊκής Πράσινης ζώνης (Green Belt) που θα συνδέει φυσικές και προστατευόμενες περιοχές στην Ευρώπη περνώντας αυτή τη φορά και μέσα από τις πόλεις, με στόχο την διατήρηση της βιοποικιλότητας και την καλύτερη απόδοση των υπηρεσιών τον οικοσυστημάτων (ecosystems services), η Ελλάδα θρηνεί δεκάδες νεκρούς στην περιοχή της Αττικής από ένα ιδιότυπο «τυφώνα» : αυτόν της κρατικής αλλά και δημόσιας ευρύτερα αδιαφορίας για την οικοσυστημική προσέγγιση στον σχεδιασμό και την εμμονή σε παλαιές πελατειακές λογικές αναπαραγωγής του αστικού χώρου.
Σε μιά εποχή που η έννοια και πρακτική της «Πράσινης Υποδομής» ( Green infrastructure) υιοθετείται από την ΕΕ αλλά και τα επί μέρους κράτη μέλη και που οι πρωτοβουλίες αυξάνονται για την οικοσυστημική προσέγγιση στον σχεδιασμό, η Ελλάδα παραμένει εγλωβισμένη στην αναπαραγωγή της «γκρίζας» συμβατικής υποδομής που ευθύνεται σε μεγάλο βαθμό για όλα αυτά τα φαινόμενα που δεν σχετίζονται μόνο με το κλίμα αλλά περισσότερο με το «στραβό το κλήμα που το έφαγε και ο γάιδαρος»...
Τι είναι όμως αυτή η "πράσινη υποδομή" ;
Είναι μια οικονομικά αποδοτική και ανθεκτική προσέγγιση για τη διαχείριση των επιπτώσεων των πλημμυρικών καιρικών φαινομένων, που προσφέρει πολλά οφέλη για τις κοινότητες όπου εφαρμόζεται. Σε αντίθεση με την μοναδικού σκοπού γκρίζα υποδομή ομβρίων υδάτων - τη συμβατική δηλαδή αποχέτευση και τα συμβατικά συστήματα επεξεργασίας νερού - που έχει σχεδιαστεί για να μεταφέρει τα αστικά νερά μακριά από το δομημένο περιβάλλον, η πράσινη υποδομή μειώνει και επεξεργάζεται τα όμβρια στην πηγή τους, παρέχοντας παράλληλα περιβαλλοντικά, κοινωνικά και οικονομικά οφέλη.
Ας μην ξεχνάμε οτι η απορροή των ομβρίων υδάτων αποτελεί σημαντική αιτία ρύπανσης των υδάτων στις αστικές περιοχές. Όταν η βροχή πέφτει στις στέγες, στους δρόμους και στους χώρους στάθμευσης των πόλεων και των προαστίων τους, το νερό δεν μπορεί να απορροφηθεί από το αδιαβροχοποιημένο έδαφος όπως θα έπρεπε. Η αποστράγγιση γίνεται μέσω υδρορροών, αποχετεύσεων και άλλων μηχανικών συστημάτων συλλογής ομβρίων και απορρίπτεται σε κοντινά υδατικά συστήματα. Η απορροή των ομβρίων υδάτων μεταφέρει σκουπίδια, βακτήρια, βαρέα μέταλλα και άλλους ρύπους από τον αστικό χώρο. Οι υψηλότερες ροές που οφείλονται σε ισχυρές βροχοπτώσεις μπορούν να προκαλέσουν διάβρωση και πλημμύρες σε αστικά ρέματα, καταστρέφοντας τους οικοτόπους, τις ιδιοκτησίες των πολιτών και την υπάρχουσα δημόσια υποδομή.
Αντίθετα, όταν η βροχή πέφτει σε φυσικές, μη αδιαβροχοποιημένες περιοχές, το νερό απορροφάται και φιλτράρεται από το χώμα και τα φυτά. Η απορροή των ομβρίων υδάτων είναι καθαρότερη και αποτελεί πλέον πολύ μικρότερο πρόβλημα. Η πράσινη υποδομή χρησιμοποιεί τη βλάστηση, τα ίδια τα εδάφη και άλλα στοιχεία και πρακτικές για την αποκατάσταση ορισμένων από τις φυσικές διαδικασίες που απαιτούνται για τη διαχείριση του νερού και τη δημιουργία υγιέστερου αστικού περιβάλλοντος. Στην κλίμακα της πόλης , η πράσινη υποδομή μπορεί να είναι μιά σειρά δικτυωμένων μεταξυ τους φυσικών περιοχών που παρέχει φυσικούς οικοτόπους, προστασία από πλημμύρες, καθαρότερο αέρα και καθαρότερο νερό. Στην κλίμακα της γειτονιάς τα συστήματα διαχείρισης ομβρίων που μιμούνται τη φύση απορροφούν και αποθηκεύουν το νερό.
Πέραν όμως των τεχνικών λύσεων που υπάρχουν και αναμένουν να τις μάθουμε και να τις αξιοποιήσουμε, αυτό που χρειάζεται είναι τα θεσμικά εργαλεία για την εφαρμογή τους. Αυτά είναι που θα έπρεπε να απασχολήσουν ένα συντονιστικό όργανο κρατικών φορέων, φορέων τοπικής αυτοδιοίκησης αλλά και μη κυβερνητικών οργανώσεων, ιδιωτών που κατέχουν καινοτόμο τεχνογνωσία αλλά και συλλογικοτήτων πολιτών. Αλλά και η μεταφορά γνώσης σε αυτούς που σχεδιάζουν αλλά και σε αυτούς που αποφασίζουν.
Ας ευχηθούμε να μην επικρατήσουν και πάλι οι «φονικές» κατ'αποτέλεσαμα μικροπολιτικές λογικές και οι μικροαποζημιώσεις πελατειακού χαρακτήρα. Ας γίνει αυτή η τραγική καταστροφή έναυσμα για έναν υπεύθυνο, μη συγκυριακό και με σύγρονη γνώση σχεδιασμό.