Τo γυμνό ανθρώπινο σώμα ως έργo τέχνης ή ερωτικού πάθους, στην ταινία Dolls of Dresden του Αλέξη Τσάφα που κάνει την παγκόσμια πρεμιέρα της την Παρασκευή στο 64ο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης
Η κοινωνία είναι, ή ξαναγίνεται, δυσανεκτική απέναντι στο γυμνό σώμα – δεν αντέχει ούτε το ζωντανό, ούτε την καλλιτεχνική του απεικόνιση. Πολύ εύκολα και βολικά η γυμνότητα συνδέεται με τη χυδαιότητα, μιας και το ανθρώπινο κορμί μπορεί να είναι πολλά πράγματα, από εμπορεύσιμο προϊόν ή ακόμα και όπλο, μέχρι πεδίο καλλιτεχνικής έκφρασης ή κοινωνικής σύγκρουσης. Ο σκηνοθέτης Αλέξης Τσάφας, στην νέα του ταινία «Dolls of Dresden», φιλμάρει τα γυμνά ανθρώπινα σώματα ως έργα τέχνης ή ερωτικού πάθους, αναδεικνύοντας μια βασική τους ιδιότητα, που για την κοινωνία του ψεύδους, της απληστίας και της μοχθηρίας, είναι εντελώς ριζοσπαστική: την αγνότητα.
Ηρωίδες δύο γυναίκες: η Άννα, μια νεαρή αντισυμβατική δημοσιογράφος που ζει στη Θεσσαλονίκη, και η γεννημένη στη Δρέσδη Lophilia, μια ζωγράφος, που με τον αιρετικό τρόπο ζωής της και την τέχνη της εντυπωσιάζει και προκαλεί. Η τυχαία συνάντηση των δύο γυναικών θα εξελιχθεί σύντομα σε μια βαθιά ερωτική σχέση με την προοπτική δημιουργίας οικογένειας.
Το body painting και ο απελευθερωτικός ρόλος της τέχνης του σώματος (Körperkultur) βρίσκονται στον πυρήνα του φιλμ, και «συνδιαλέγονται» με τα καυτά κοινωνικά ζητήματα που θίγει το φιλμ, όπως η υιοθεσία από single parents ή από ομόφυλα ζευγάρια.
Έρωτας, θάνατος, τέχνη. Γύρω από αυτό το τρίπτυχο αναπτύσσεται η ταινία που κάνει την παγκόσμια πρεμιέρα της την Παρασκευή 10 Νοεμβρίου στο 64ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης (10 μ.μ., αίθουσα Τζων Κασσαβέτης, Αποθήκη 1, Λιμάνι, και στη συνέχεια στην διαδικτυακή πλατφόρμα του Φεστιβάλ) και αναμένεται να κυκλοφορήσει στις αίθουσες μέσα στη σεζόν.
Η ταινία γυρίστηκε στη Θεσσαλονίκη και τη Δρέσδη με πρωταγωνίστριες την Χριστίνα Σωτηρίου και την Αλεξία Μπεζίκη. Ο Ακύλλας Καραζήσης κάνει ένα αξέχαστο πέρασμα από την ταινία που θα συζητηθεί.
- Αν και είστε άνδρας σκηνοθέτης, γυρίσατε μια ελληνική ταινία μεγάλου μήκους όπου πρωταγωνιστούν δυο γυναίκες που έχουν ερωτική σχέση. Τι σας κέντρισε σε αυτό;
Γενικά είμαι ευαισθητοποιημένος σε θέματα δικαιωμάτων και αποδοχής κάθε μορφής σεξουαλικής επιλογής και έκφρασης. Η συναναστροφή με γυναίκες συνεργάτιδες και φίλες μου έχει διδάξει πολλά. Η ταινία «Dolls of Dresden» βασίζεται στο σενάριο που συνθέσαμε μαζί με την Αλεξία Μπεζίκη, η οποία έχει να πει πολλά και ενδιαφέροντα για τις ερωτικές σχέσεις μεταξύ γυναικών και για τις διακρίσεις και τους αποκλεισμούς που υφίστανται από τους νόμους και από κάποια μερίδα της κοινωνίας.
- Ενώ στην Ελλάδα έχουν γυριστεί κάμποσα γκέι φιλμ με άντρες, δεν συμβαίνει το ίδιο και με γυναίκες. Η βράβευση της μικρού μήκους ταινίας «Αρκουδότρυπα» στη Δράμα το Σεπτέμβριο ήταν ένα πρώτο (δειλό;) βήμα. Είναι ταμπού το θέμα για το ελληνικό σινεμά;
Δεν νομίζω ότι πλέον το θέμα είναι ταμπού για το ελληνικό σινεμά. Ο χώρος του κινηματογράφου (δημιουργοί, παραγωγοί και χρηματοδοτικοί φορείς) είναι γενικά “ανοιχτός”. Ίσως ο αυξανόμενος αριθμός ταινιών μικρού μήκους με ανάλογη θεματολογία να προετοιμάζει το δρόμο και για τις μεγάλου μήκους.
- Το ζήτημα της υιοθεσίας παίζει κομβικό ρόλο στο “Dolls of Dresden”. Αυτή τη στιγμή στην Ελλάδα ένα ομόφυλο ζευγάρι μπορεί να υιοθετήσει ένα παιδί; Αλλάζει κάτι αν έχει συνάψει σύμφωνο συμβίωσης, δηλαδή αν έχει νομιμοποιήσει την σχέση;
Το θέμα της υιοθεσίας από ομόφυλα ζευγάρια είναι ιδιαίτερα πολύπλοκο καθώς η σχετική νομοθεσία στην Ελλάδα είναι αποτέλεσμα πιέσεων για εναρμόνιση με τη σύγχρονη Ευρωπαϊκή, αλλά και ισχυρών αντιδράσεων από τους εκφραστές ακραίων συντηρητικών πεποιθήσεων. Στα πλαίσια αυτά η νομοθέτηση του συμφώνου συμβίωσης διαμορφώθηκε πρόχειρα και δεν δίνει λύσεις στο θέμα της υιοθεσίας και η θέσπιση του γάμου μεταξύ ομόφυλων ζευγαριών καθυστερεί. Στην κοινωνία υπάρχουν πολλές αντιρρήσεις και επιφυλάξεις, υπάρχει όμως και αντίλογος. Η ταινία μας προσπαθεί να πάρει θέση παρουσιάζοντας μέσα από τους βασικούς χαρακτήρες την ειλικρινή ανάγκη για δημιουργία οικογένειας και προσφοράς στην ανατροφή ενός παιδιού. Βέβαια το θέμα της απόκτησης παιδιού δεν είναι το μοναδικό στην ταινία. Αποτελεί μια παράμετρο του δικαιώματος μιας γυναίκας πάνω στο σώμα της και κατ’ επέκταση στην ψυχή της.
- Με τους single γονιούς τι γίνεται όμως; Στην ταινία, οι Αρχές αρνιούνται στην ηρωίδα που ενσαρκώνει η Αλεξία Μπεζίκη, να υιοθετήσει ένα παιδί, το οποίο μάλιστα την γνώριζε και την αγαπούσε από μωρό…
Στην περίπτωση μονογονεϊκής οικογένειας υπάρχει και η λύση της αναδοχής αντί της υιοθεσίας, που απλουστεύει τις διαδικασίες. Όμως τα κριτήρια για το “ήθος” της αναδόχου παραμένουν στην κρίση των επιτροπών που γνωμοδοτούν. Το να είσαι ανοιχτά λεσβία πόσο θα επηρεάσει την κρίση της επιτροπής σχετικά με την “καταλληλότητα” της υποψήφιας μητέρας; Όμως επαναλαμβάνω, η υιοθεσία δεν είναι το βασικό το θέμα της ταινίας.
- Πάντως το θέμα θίγεται ποικιλοτρόπως στο φιλμ, καθώς σε κάποιο σημείο της ταινίας σας, ένας ανδρικός χαρακτήρας, αναφέρεται στην σπουδαιότητα της φυσικής σύλληψης ενός παιδιού έναντι της υιοθεσίας. Ποια είναι η θέση σας ως προς αυτό το ζήτημα;
Για πολλούς άντρες ή γυναίκες το θέμα της φυσικής σύλληψης είναι πολύ σημαντικό, αλλά δεν νομίζω ότι πρέπει να λειτουργεί αντιδιασταλτικά με το θέμα της υιοθεσίας. Ο καθένας πρέπει να είναι ελεύθερος να κάνει τις επιλογές του.
- Η νεαρή κεντρική σας πρωταγωνίστρια είναι λεσβία; Γίνεται στην πορεία; Είναι bisexual; Σας απασχόλησε η συζήτηση γύρω από το gender που έχει ανάψει τελευταία;
Μια γυναίκα κάποια στιγμή μπορεί να αισθανθεί ερωτική έλξη για μια άλλη γυναίκα. Για μένα δεν έχει σημασία αν στη συνέχεια της ζωής της οι γυναίκες θα είναι αποκλειστικά η επιλογή της, αν θα επιστρέψει στην ερωτική έλξη των ανδρών, ή αν θα διατηρήσει και τις δύο επιλογές. Το σημαντικό είναι να είναι ελεύθερη να επιλέγει αυτό που της υπαγορεύει το σώμα και ο εγκέφαλός της.
- Θεωρείτε πως οι λεσβίες και οι φεμινίστριες θα αγκαλιάσουν την ταινία σας; Θα την δουν με έναν τρόπο ως μια κινηματογραφική δικαίωση των αγώνων τους;
Επιτυχία θα θεωρήσω την ευαισθητοποίηση των θεατών που δεν είναι εξοικειωμένοι με τους προβληματισμούς της ταινίας. Αν η ταινία γίνει αφορμή κάποιοι θεατές να προσεγγίσουν τον ψυχισμό των γυναικείων χαρακτήρων της ταινίας και αποδεχτούν τις ανάγκες τους, τότε θα έχουμε κάνει ένα βήμα.
- Οι άντρες στην ταινία απεικονίζονται κάπως αμφιλεγόμενα - οι περισσότεροι είναι μάλλον αρνητικές (ή απλώς αδιάφορες) φιγούρες. Ως άντρα δημιουργό αυτό δεν σας προβλημάτισε;
Άντρες και γυναίκες έχουμε όλοι τις αρνητικές ή αδιάφορες πλευρές μας. Το ίδιο ισχύει και στην ταινία. Κανένας δεν εξιδανικεύεται, άντρας ή γυναίκα, ούτε κάποιος από τους χαρακτήρες θέλουμε να θεωρηθεί πρότυπο.
- Πρέπει να αποδομήσουμε το αντρικό φύλο για να αναδείξουμε τις αρετές του γυναικείου;
Δεν είναι μέσα στις προθέσεις μου να αποδομήσω ή να εξιδανικεύσω. Όλοι έχουμε τις φωτεινές, τις θαμπές και τις σκοτεινές πλευρές μας.
- Στην ταινία σας περνούν πολλές νέες ιδέες -όπως ας πούμε η καύση των νεκρών με κρυόλυση, όπου το σώμα γίνεται λίπασμα για να αναπτυχθεί ένα φυτό. Πόσο έτοιμη είναι η κοινωνία μας να τα αποδεχθεί όλα αυτά;
Τα πάντα πιστεύω εξαρτώνται από το πόσο προσπαθούμε να απελευθερωθούμε και να κάνουμε επιλογές που πραγματικά καλύπτουν τις ανάγκες μας. Ιδεολογικά και αισθητικά.
- Το γερμανικό καλλιτεχνικό κίνημα Körperkultur, οι πορσελάνινες κούκλες της Δρέσδης, που δημιουργούνται στο ιστορικό εργοστάσιο Meissen, αλλά και το κίνημα του εξπρεσιονισμού που θέτει στο επίκεντρό του το γυμνό και την ερωτική ελευθερία, συμπρωταγωνιστούν στο “Dolls of Dresden”. Kι όχι μόνο καλλιτεχνικά, αλλά και σε επίπεδο ιστορίας που κορυφώνεται με απρόσμενο τρόπο στο τέλος. Η βαφή του σώματος (body painting), αναδεικνύεται σε ύψιστη καλλιτεχνική πράξη αλλά ξυπνά και σκοτεινές μνήμες για την μία από τις δύο πρωταγωνίστριές σας. Πώς σκεφτήκατε να τα συνδυάσετε όλα αυτά;
Οι ιδέες που αναδεικνύονται στην ταινία δεν προκύπτουν μόνο από τη σημερινή κοινωνική κατάσταση. Από τις αρχές του 20ου αιώνα στη Γερμανία αρχίζουν να δημιουργούνται οι συνθήκες που επέτρεπαν την ελευθερία της έκφρασης -κοινωνικής, καλλιτεχνικής και ατομικής. Η ερωτική ελευθερία και το γυμνό περνάνε σε μια άλλη διάσταση μέχρι να τα καταστείλει ο ναζισμός. Σήμερα αρχίζει στην Ευρώπη να επανέρχεται μια τάση συντηρητικοποίησης και επιβολή αναχρονιστικών νόμων (απαγόρευση των αμβλώσεων, καταστρατήγηση του δικαιώματος σεξουαλικού αυτοπροσδιορισμού και ισονομίας). Τα αιτήματα των Γερμανών εξπρεσιονιστών της Δρέσδης του μεσοπολέμου και των κινημάτων του Βερολίνου δυστυχώς γίνονται πάλι επίκαιρα.
- Ζήσατε πολλά χρόνια στο Πράσινο Ακρωτήριο, την πατρίδα της Σεζάρια Εβόρα, όπου και διδάξατε κινηματογράφο. Στην χώρα αυτή γυρίσατε το ντοκιμαντέρ σας «Μιντέλο-πίσω από τον ορίζοντα», αλλά εμπνευστήκατε και την προηγούμενη ταινία μυθοπλασίας σας “Ζenaida”, με θέμα το τράφικινγκ και ηρωίδα μια κοπέλα από το Capo Verde που φτάνει στη χώρα μας ως σκλάβα του σεξ. Ποια είναι η εικόνα που αποκομίσατε από τις γυναίκες στο Πράσινο Ακρωτήριο;
Αν και έχουν περάσει αρκετά χρόνια από την περίοδο που έζησα και εργάστηκα στο Πράσινο Ακρωτήριο, η θέση της γυναίκας εκεί, παραμένει μια ενδιαφέρουσα εμπειρία. Σε έναν τόπο όπου κατά τη δεκαετία του ’60 η μετανάστευση του στέρησε τον ανδρικό πληθυσμό, δόθηκε η ευκαιρία στις γυναίκες να αναλάβουν την επιβίωση του. Η ανατροφή των παιδιών, οι αγροτικές εργασίες, το εμπόριο και η πολιτιστική παράδοση πέρασαν στα χέρια των γυναικών που τα διαχειρίστηκαν με αξιοσύνη και σοφία. Σαν αναγνώριση όλων αυτών, σήμερα οι γυναίκες απολαμβάνουν μεγάλης αποδοχής και βρίσκονται σε ηγετικές θέσεις στην κοινωνική και οικονομική ζωή.