Λιμάνι Πόρου, Σάββατο 13 Ιουνίου, ώρα 11.00 το πρωί. Μια ομάδα περίπου 10 ατόμων ετοιμάζεται με γοργές και συντονισμένες κινήσεις, να ξεκινήσει την αποστολή της.
Ανδρες και γυναίκες φορούν τις μαύρες στολές τους, συγκεντρώνουν μάσκες και γάντια, κάνουν έναν τελευταίο έλεγχο στις μπουκάλες οξυγόνου και φορτώνουν στο πλοιάριο όλο τον απαραίτητο εξοπλισμό.
Στις 11.30 π.μ. ξεκινούν. Προορισμός, ο βυθός του νησιού.
Γύρω στις 12.15 μ.μ. ένας μικρός φάρος ξεπροβάλει μέσα από τα βράχια. Πάνω του στέκει ένα γλάρος. Ολα δείχνουν αρμονικά και αισιόδοξα: η θάλασσα, το ελαφρύ αεράκι, η φύση.
Ο ανυποψίαστος παρατηρητής - ο υπογράφων εν προκειμένω - δεν μπορεί να φανταστεί τι μπορεί να κρύβεται κάτω από το νερό.
Το ρολόι δείχνει πλέον 12.30 το μεσημέρι. Η κινητικότητα αυξάνεται, οι προετοιμασίες γίνονται πιο εντατικές.
Πρώτη στάση ο Κάβος Ντάνα. Οι πρώτοι πέντε δύτες πέφτουν στο νερό. Στιγμές αργότερα ο Γιώργος Σαρελάκος, επικεφαλής της ομάδας Aegean Rebreath, βγαίνει στην επιφάνεια. Κάτι έχουν βρει.
Τα πρώτα δίχτυα - «φαντάσματα» ανασύρονται στη βάρκα. Πάνω τους υπάρχουν εγκλωβισμένα νεκρά ψάρια και θαλάσσιοι οργανισμοί: γλώσσες, σκάροι, αχινοί, καβούρια.
Ανάμεσα στους κρυμμένους «θησαυρούς» βρίσκονται πλαστικές σακούλες, μεταλλικά τενεκεδάκια, σύρματα, γυάλινα μπουκάλια από κρασί και μπύρες.
Λίγο πιο δίπλα τα υπόλοιπα μέλη της ομάδας εντοπίζουν κι άλλα δίχτυα, περισσότερα μπουκάλια και σκουπίδια. Και το «κουφάρι» μιας μεταλλικής καρέκλας. Ναι, μια καρέκλα βυθισμένη στα ανοικτά του Πόρου, δέκα μέτρα κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας.
Περίπου στις 3.30 το μεσημέρι τα πράγματα σοβαρεύουν. Τα μέλη της Aegean Rebreath έχουν βρει «κάτι πολύ μεγάλο», στην περιοχή «Γερολιμένας». Ακολουθεί άτυπη «σύσκεψη», καταστρώνεται σχέδιο και άπαντες βρίσκονται ξανά στο νερό.
«Είναι ένα έργο τέχνης» αναφωνεί με αρκετή δόση ειρωνείας, θυμού αλλά και ενθουσιασμού η Αραμπέλα Ρος, εκπαιδευτής κατάδυσης και εκ των εθελοντριών της ομάδας.
«Τώρα σοβαρεύουν τα πράγματα» παραδέχεται ο Γ.Σαρελάκος. «Είναι πολύ μεγάλο, θα ταλαιπωρηθούμε με αυτό» διαπιστώνει ένας άλλος δύτης.
Μια ώρα αργότερα η ομάδα αναδύεται με άδεια χέρια. «Να δω πως θα το σηκώσουμε» λένε μεταξύ τους.
Πρόκειται για ένα εγκαταλελειμμένο παλιό δίχτυ ιχθυοτροφείου, με βάρος που εκτιμάται ότι αγγίζει τον 1,5 τόνο. Οχι 1,5 κιλό. Χίλια πεντακόσια κιλά, ολογράφως. Με το ζόρι χωράει στη βάρκα.
«My God, it’s huge (μτφ. Θεέ μου, είναι τεράστιο)» συνομολογεί έκπληκτη η Σόναν Ντενιζό, επιχειρησιακή διευθύντρια της τουριστικής εταιρείας The Yacht Week - εκ των υποστηρικτών/δωρητών της Aegean Rebreath - που παρακολουθεί από κοντά το όλο εγχείρημα.
«Εχω εντοπίσει και άλλο ένα πιο μικρό δίχτυ» συνεχίζει ο Γιώργος.
«Οχι», αντιτείνει ο καπετάν Λάκης, εξηγώντας ότι δεν υπάρχει άλλος χώρος στη βάρκα.
Η ώρα έχει φτάσει 5.30 το απόγευμα και οι δύτες ακόμη παλεύουν να σηκώσουν το γιγαντιαίο δίχτυ στο πλοιάριο.
Στις 6.05 μ.μ. η υπερπροσπάθειά τους φτάνει στο τέλος της, εν μέσω χειροκροτημάτων.
Απαντες είναι εξαντλημένοι αλλά με μια τεράστια ικανοποίηση ζωγραφισμένη στα ηλιοκαμμένα πρόσωπά τους.
Η ομάδα επιστρέφει στο λιμάνι του Πόρου στις 6.40 μ.μ. Η δύσκολη αποστολή τους έχει ολοκληρωθεί με επιτυχία. Αλλη μια μέρα στο «γραφείο» έχει φτάσει στο τέλος της.
Με όραμα να μην... υπάρχουν
«Γραφείο» της Mη Κυβερνητικής Οργάνωσης Aegean Rebreath είναι οι ελληνικές ακτές και θάλασσες.
Ολα ανεξαιρέτως τα μέλη της συμμετέχουν εθελοντικά σε αυτή την εξαιρετική πρωτοβουλία απορρύπανσης του βυθού και των παράκτιων περιοχών της χώρας. Μοναδικό τους κέρδος είναι το φαινομενικά «μικρό» αλλά επί της ουσίας τεράστιο λιθαράκι που βάζουν στην προστασία του θαλάσσιου οικοσυστήματος.
Αυτό που τους ενώνει είναι ο κοινός στόχος να εξαφανίσουν τα «πλαστικά κοράλλια» και να ξαναδώσουν ανάσα στις ελληνικές θάλασσες, όπως μαρτυρά το όνομά τους (rebreath).
«Οι καθαρισμοί, για εμάς, δεν είναι η λύση σε όλα. Για την ακρίβεια, είναι η ύστατη λύση. Ζητούμενο είναι να αλλάξει η κουλτούρα αρχικά σε τοπικό επίπεδο, ακολούθως σε εθνικό και εν συνεχεία σε ευρωπαϊκό» επισημαίνει ο Γ.Σαρελάκος, πρωτεργάτης σε αυτή την προσπάθεια.
Ακούγεται οξύμωρο, αλλά απώτερο όραμά τους είναι να μην υπάρχουν. «Αυτό που έχουμε ξεκινήσει να κάνουμε δεν τελειώνει ποτέ. Πάντα θα υπάρχουν απορρίμματα στη θάλασσα, όσο όλοι μας εξακολουθούμε να δείχνουμε αυτή την κακή νοοτροπία. Εμείς ονειρευόμαστε να έρθει εκείνη η μέρα, που δεν θα έχουμε λόγο ύπαρξης σαν ομάδα. Μακάρι κάποια στιγμή να καθαρίσει ο βυθός και να μην χρειάζεται πλέον η δική μας παρέμβαση. Μέχρι τότε θα συνεχίζουμε τη δράση μας με αμείωτη ένταση», εξηγεί η Αραμπέλα Ρος.
Τρία χρόνια και αμέτρητα απορρίμματα μετά
Η Aegean Rebreath ιδρύθηκε το 2017 από μια παρέα φίλων - επαγγελματιών και ερασιτεχνών δυτών, περιβαλλοντολόγων αλλά και ενεργών πολιτών - που είχαν δει το μεγάλο πρόβλημα της θαλάσσιας ρύπανσης μέσα από τα ταξίδια τους σε χώρες της νοτιοανατολικής Ασίας και της Αφρικής. Σύντομα κατάλαβαν πως ούτε η Ευρώπη έχει επαρκείς απαντήσεις απέναντι σε αυτό το ραγδαία εξελισσόμενο φαινόμενο. Και κάπως έτσι προέκυψε ο εν λόγω φορέας.
Τρια χρόνια μετά, η μικρή χούφτα ανθρώπων έχει γίνει μια 30μελης σταθερή ομάδα, την οποία απαρτίζουν όλες οι ειδικότητες: εκπαιδευτικοί, ερευνητές, οικονομολόγοι, δύτες, στελέχη επικοινωνίας, συντονιστές πεδίου, μηχανικοί κ.ά.
«Μας προσεγγίζουν συνεχώς νέα άτομα, που μαθαίνουν για την δράση μας και θέλουν να βοηθήσουν με κάθε τρόπο. Το μεγάλο μας ″πρόβλημα″ τώρα είναι ότι έχουμε φτάσει σε ένα σημείο που υπάρχει συνεχής ζήτηση για επέκταση των δραστηριοτήτων μας και ένας μεγάλος αριθμός ανθρώπων που θέλουν να ενσωματωθούν. Αλλά δεν έχουμε τους απαραίτητους πόρους, με αποτέλεσμα να μην μπορούμε να ανταποκριθούμε σε όλους αυτούς τους εθελοντές» διευκρινίζει ο κ. Σαρελάκος.
Ο απολογισμός αυτής της τριετίας μόνο αμελητέος δεν είναι: 40 καθαρισμοί βυθών και ακτών, 20.920 πλαστικά μπουκάλια, 8,3 τόνοι δίχτυα, 511 λάστιχα.
Στα τέλη του περασμένου μήνα, βρέθηκαν στην Ανδρο για δεύτερη φορά - η πρώτη ήταν τον Ιούλιο του 2019 - έχοντας να αντιμετωπίσουν μια τεράστια πρόκληση. Εννέα χρόνια μετά την κατάρρευση της παράνομης χωματερής του νησιού (Φεβρουάριος 2011), τόνοι σκουπιδιών βυθίστηκαν στη θάλασσα, όπου εξακολουθούν να βρίσκονται μέχρι σήμερα.
Μετά από μία εβδομάδα εντατικών εργασιών επέστρεψαν με θλιβερά ευρήματα, καθώς διαπίστωσαν ότι η υποθαλάσσια - πλέον - χωματερή καλύπτει 400 στρέμματα βυθού, με τα σημάδια της καταστροφής να είναι ορατά ακόμα και στα 105 μέτρα βάθος. Μόνο πέρυσι είχαν καταφέρει να απομακρύνουν από το σημείο περισσότερα από 20 μεγάλα τσουβάλια γεμάτα με πλαστικές σακούλες και 300 κιλά εγκαταλελειμμένων διχτυών.
Οι θλιβερές εικόνες που κατέγραψαν εκεί το περασμένο καλοκαίρι έκαναν το γύρο του κόσμου. Μέχρι και ο παγκοσμίου φήμης αστέρας του Χόλιγουντ, Λεονάρντο ντι Κάπριο - γνωστός για τις περιβαλλοντικές του ευαισθησίες - είχε κάνει ανάρτηση σχετική με την επιχείρηση της Aegean Rebreath στην Ανδρο, στον λογαριασμό του στο Instagram (με 44,2 εκατ. ακολούθους).
Ηταν η πρώτη φορά που αντίκριζαν ένα τέτοιο οικολογικό έγκλημα. Αλλά δεν απογοητεύτηκαν, αντιθέτως πείσμωσαν και ορκίστηκαν να συνεχίσουν ακόμη πιο σθεναρά τον αγώνα που είχαν ξεκινήσει.
Λεγραινά, Κάρυστος, Καλαμάτα, Σαλαμίνα, Νάξος, Θεσσαλονίκη, Μαρμάρι, Αίγινα, Αντίπαρος, Κέα, Σύρος, Τήνος, Πάρος, Βόλος, Πήλιο, Κύμη, Λευκάδα, Ζάκυνθος, Φλοίσβος, Ανδρος, Πόρος είναι μόνο μερικά από τα μέρη στα οποία έχουν κληθεί για να καθαρίσουν - κυριολεκτικά και μεταφορικά.
Μέχρι και στο Μεξικό έφτασαν, πραγματοποιώντας μαζί με άτομα από το Καταδυτικό Κέντρο Quintana Roots κοινή δράση καθαρισμού σε πάρκο της περιοχής Τουλούμ, ενώ φέτος έπονται η Νίσυρος (20-21/6), η Τήνος (11-12/7), η Ζάκυνθος (11-13/9) και ποιος ξέρει ποιο άλλο μέρος στη συνέχεια.
«Δύτες και ψαράδες εντοπίζουν δίχτυα ή προβληματικά σημεία με πολλά σκουπίδια και μας ειδοποιούν. Αρχικά ξεκινήσαμε με 4-5 δράσεις το χρόνο και τώρα σχεδόν κάθε Σαββατοκύριακο μας καλούν να παρέμβουμε σε διάφορα μέρη. Δεν τελειώνει αυτό το πράγμα με τα σκουπίδια, ειδικά τα πλαστικά. Το μεγαλύτερο πρόβλημα εντοπίζεται κοντά στα λιμάνια και τις ακτές, όπου δηλαδή υπάρχει πιο έντονη ανθρώπινη δραστηριότητα. Το θετικό είναι πως όταν ξαναεπισκεπτόμαστε τα μέρη αυτά, η εικόνα είναι πολύ καλύτερη» αναφέρει η εθελόντρια Θεοδώρα Φράνσις.
Κάθε χρόνο, από τον Απρίλιο μέχρι τον Δεκέμβριο βρίσκονται όπου ορίζει το «καθήκον», που έχουν αναλάβει να φέρουν εις πέρας αφιλοκερδώς. Τους υπόλοιπους τρεις μήνες συνεχίζουν να εργάζονται για την συμπλήρωση βάσεων δεδομένων (που δεν υπάρχουν σε πανευρωπαϊκό επίπεδο) και την εξαγωγή χρήσιμων συμπερασμάτων. Είναι μια πλήρης - αλλά χωρίς αμοιβή - απασχόληση, παράλληλα με τις επαγγελματικές δραστηριότητες και υποχρεώσεις που μπορεί να έχει ο καθένας τους.
«Εμείς, ως Yacht Week, συνεργαζόμαστε με την Aegean Rebreath, με σκοπό να βοηθήσουμε το έργο της, να προσφέρουμε στην κοινωνία και να φροντίσουμε τη θάλασσα. Η ρύπανση, ιδίως τα πλαστικά απόβλητα, είναι ένα παγκόσμιο πρόβλημα ενώ η εικόνα στη Μεσόγειο χειροτερεύει διαρκώς. Στην Ελλάδα η κατάσταση δεν είναι τόσο δραματική αλλά είναι μιας πρώτης τάξεως ευκαιρία για ομάδες καινοτόμες, όπως η Aegean Rebreath, να ευαισθητοποιήσει την κοινή γνώμη και να δώσει το παράδειγμα διεθνώς. Είμαστε αισιόδοξοι για το αποτέλεσμα, θέλουμε να είμαστε μέρος αυτής της αλλαγής. Το ίδιο συνιστώ να κάνουν άπαντες, στηρίζοντας εμπράκτως και με όποιο τρόπο μπορούν προσπάθειες όπως αυτή» δηλώνει η Σόναν Ντενιζό.
Χωματερές και απόνερα
Μέσα σε αυτά τα τρία χρόνια οι δύτες της Aegean Rebreath τα έχουν δει όλα μέσα στη θάλασσα, από καρότσια σούπερ μάρκετ μέχρι κάδους απορριμμάτων. Αντί για ψάρια, «κυνηγάνε» κοπάδια από πλαστικά. Πλέον, τίποτα δεν τους προξενεί εντύπωση.
«Πολλοί μας ρωτάνε τι βρίσκουμε συνήθως στο βυθό. Το ερώτημα είναι τι δεν βρίσκουμε. Βλέπουμε τα πάντα, από οικιακές συσκευές μέχρι πόρτες. Ο,τι μπορεί να χρησιμοποιεί κάποιος στη ζωή και την καθημερινότητά του, με κάποιο τρόπο καταλήγει και στη θάλασσα» λέει η Α.Ρος. Και προσθέτει: «Πολλοί, βλέποντας από κοντά τη δράση μας, αναρωτιούνται ποιος πετάει όλα αυτά τα πράγματα στο νερό. Η απάντηση είναι ότι εμείς όλοι ευθυνόμαστε για αυτό».
«Ο,τι μπορείς να βρεις σε μια χωματερή το βρίσκεις και μέσα στη θάλασσα» συμπληρώνει ο Γ.Σαρελάκος.
Ο τεράστιος όγκος των απορριμμάτων, που συλλέγεται μέσα από τις δράσεις τους, γέννησε την ανάγκη της δημιουργίας ειδικών σταθμών συλλογής σε ολόκληρη την Ελλάδα - μια πρωτοποριακή ιδέα που αναδείχθηκε με ψηφοφορία στην πρώτη θέση μεταξύ 472 υποψήφιων έργων πανευρωπαϊκά, στον διαγωνισμό «Challenge of Democracy in Europe» του Advocate Europe.
Οι σταθμοί αυτοί βρίσκονται σε σημεία λιμανιών, όπου κυρίως δραστηριοποιούνται οι αλιευτικές κοινότητες, και είναι εξοπλισμένοι με διαφορετικούς κάδους και την ανάλογη σήμανση (γυαλί, πλαστικό, αλουμίνιο ή δίχτυα) βοηθώντας τους πολίτες και τους ψαράδες να εναποθέτουν εκεί τα σκουπίδια που βρίσκουν σε στεριά και θάλασσα. Τέτοιοι σταθμοί υπάρχουν μέχρι στιγμής στην Πάρο, στην Αντίπαρο, στη Σύρο, στην Τήνο και στον Πόρο, με μακροπρόθεσμη φιλοδοξία να υπάρχει ένας σε κάθε νησί και παραθαλάσσιο μέρος.
Και σε αυτή την περίπτωση, πάντως, ο «λογαριασμός» είναι εξίσου αποκαρδιωτικός: 7.804 πλαστικά μπουκάλια, 14.713 γυάλινα μπουκάλια, 7.533 κουτάκια αλουμινίου και 7,4 τόνοι διχτυών έχουν περισυλλέγει και συγκεντρωθεί μέχρι τώρα. Οι «κωδικοί», δηλαδή τα διαφορετικά είδη απορριμάτων, που έχουν καταγράψει φτάνουν τους 210.
Ζητούμενο η αλλαγή νοοτροπίας
Η λειτουργία των σταθμών αυτών είναι κομβικής σημασίας, καθώς συμβάλλουν καθοριστικά στην ενστάλαξη μιας περιβαλλοντικής κουλτούρας στους πολίτες, τις τοπικές κοινότητες και τους εμπλεκόμενους φορείς.
Τα μέλη της εκάστοτε κοινωνίας «μαθαίνουν» από την αρχή κάτι που μοιάζει αυτονόητο αλλά στην Ελλάδα δεν είναι: να βοηθούν στην περισυλλογή, την εναπόθεση, την ανακύκλωση και την επαναξιοποίηση των απορριμμάτων, που σκοτώνουν την θαλάσσια και παράκτια ζωή.
Τα ανακυκλώσιμα υλικά καταλήγουν στις τοπικές μονάδες ανακύκλωσης ή σε εταιρείες upcycling για την άμεση αξιοποίηση τους σε νέα προϊόντα ενώ τα αλιευτικά εργαλεία διοχετεύονται στο πρόγραμμα BlueCycle, για περαιτέρω έρευνα. Πρόκειται, συνεπώς, για ένα ολιστικό μοντέλο κυκλικής οικονομίας.
«Οι σταθμοί συλλογής μπορούν να αλλάξουν πλήρως το αφήγημα. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα της Αντιπάρου, όπου πριν δεν διέθετε λειτουργικό σύστημα διαχείρισης απορριμμάτων και τώρα - επτά μήνες μετά την εγκατάσταση του σταθμού - έρχεται τέταρτη σε επίπεδο ανακύκλωσης. Πρόκειται για κόμβους που παράγουν πρωτογενή στοιχεία και προσφέρουν τα κατάλληλα συμπεράσματα για την αντιμετώπιση προβλημάτων σε τοπικό επίπεδο. Κάπως έτσι φτάνουμε σε αυτό που θέλουμε, την ενίσχυση της περιβαλλοντικής δημοκρατίας. Κάθε πολίτης να νιώθει ότι μπορεί να χτίσει λύσεις σε αυτό το απερίγραπτο πρόβλημα που βιώνουμε», υπογραμμίζει ο Γ.Σαρελάκος.
Στο πλαίσιο αυτής της πολυεπίπεδης εκστρατείας για την ευαισθητοποίηση των πολιτών, η Aegean Rebreath υλοποιεί παράλληλα μαθήματα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης σε σχολεία αλλά και δήμους, πολλά από αυτά σε συνεργασία με άλλους φορείς και με σημαντικά ιδρύματα της χώρας.
Το σίγουρο είναι ότι αυτή παρέα ανθρώπων δεν πρόκειται να «ησυχάσει», μέχρι να γίνει ο βυθός πιο γαλάζιος και η κοινωνία πιο «πράσινη». Θα συνεχίσει να παλεύει για να μας βγάλει από τον πάτο και να μας ανεβάσει στο αφρό.
Aegean Rebreath
Ιστοσελίδα: www.aegeanrebreath.org/
Τηλέφωνο επικοινωνίας: 6943 210083
e-mail: info@aegeanrebreath.org
Facebook: AegeanRebreath
Instagram: aegean_rebreath
Για δωρεές: aegeanrebreath.org/donate/