Είναι εκεί, ακόμη και όταν δεν τη βλέπει κανείς. Και μάλιστα, όσο δεν τη βλέπει κανείς, τόσο πιο έντονη κάνει την παρουσία της, με ανυπολόγιστες συνέπειες. Ο λόγος για την έμφυλη βία, η οποία παίρνει διάφορες μορφές, όπως ψυχολογική, συναισθηματική, σωματική, λεκτική, σεξουαλική, διαδικτυακή ή και οικονομική, με την τελευταία να αποκτά συνεχώς μεγαλύτερες διαστάσεις. Στις περισσότερες περιπτώσεις περιλαμβάνει ένα επαναλαμβανόμενο μοτίβο παραβιαστικών συμπεριφορών που ασκεί ο δράστης, με στόχο να διατηρήσει τον έλεγχο πάνω στο θύμα του, το οποίο όμως στα πρώτα του στάδια μπορεί να μην γίνει απολύτως αντιληπτό. Το πρώτο και πιο ουσιαστικό βήμα για την καταπολέμηση του φαινομένου της έμφυλης και ενδοοικογενειακής βίας είναι η έγκαιρη αναγνώριση των πρώτων σημαδιών βίας, σ όποια μορφή και αν υφίσταται.
Οικονομική Βία
Στην Ελλάδα, σύμφωνα με την Καθηγήτρια Εγκληματολογίας στο Τμήμα Κοινωνιολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου Αθηνών και διεθνή εμπειρογνώμονα σε θέματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων, Βασιλική Αρτινοπούλου, τουλάχιστον το 5% των αιτούντων βοήθεια για έμφυλη βία αφορά την οικονομική μορφή της. Τι είναι όμως η οικονομική βία, της οποίας -επί του παρόντος, τουλάχιστον- βλέπουμε μόνο την κορυφή του παγόβουνου στην Ελλάδα;
Πρακτικά, κάθε πράξη ή συμπεριφορά που προκαλεί οικονομική βλάβη σε κάποιο πρόσωπο στο πλαίσιο μιας συντροφικής σχέσης θεωρείται μια μορφή οικονομικής βίας. Από την άσκηση ελέγχου στα έσοδα και τις δαπάνες, μέχρι τον έλεγχο των τραπεζικών λογαριασμών. Και από τον έλεγχο στην πρόσβαση και χρήση υπηρεσιών, όπως αυτές που αφορούν τις μεταφορές και τις ψηφιακές τεχνολογίες, μέχρι την πρόσβαση σε περιουσιακά στοιχεία και καθημερινά είδη πρώτης ανάγκης, όπως τρόφιμα και ρούχα.
Ενδεικτικές πράξεις οικονομικής βίας είναι η καταστροφή περιουσιακών στοιχείων, η κλοπή προσωπικής περιουσίας, ο περιορισμός της ατομικής ελευθερίας, η οικονομική εξάρτηση, ακόμη και η άρνηση καταβολής διατροφής ή η καταναγκαστική εργασία για οικιακές υπηρεσίες.
«Στην Ελλάδα η οικονομική βία καταγράφεται ως μορφή έμφυλης βίας και περιλαμβάνεται ως ξεχωριστή κατηγορία στις στατιστικές της Γραμμής 15900 της Γενικής Γραμματείας Ισότητας», σημειώνει η κυρία Αρτινοπούλου. Στην περίπτωση της οικονομικής κακοποίησης, με δεδομένο ότι ξεφεύγει από το κλασικό στερεότυπο της έμφυλης βίας, η εστίαση θα πρέπει να γίνει στην αναγνώριση της και, κατ’ επέκταση, στην ενθάρρυνση των καταγγελιών. «Το πρόβλημα είναι ότι αυτής η μορφής βία ξεφεύγει από την κλασική αναπαράσταση της έμφυλης βίας και γι’ αυτό χρειάζεται αύξηση της κοινωνικής ευαισθητοποίησης», σχολιάζει η κυρία Αρτινοπούλου, με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα κατά της έμφυλης και ενδοοικογενειακής βίας, που έχει οριστεί η 25/11.
«Πολλές γυναίκες φεύγουν χωρίς να έχουν τίποτα. Δεν έχουν χρήματα ούτε για τα απαραίτητα και πρέπει να ξεκινήσουν ξανά από το μηδέν. Πολλά θύματα-επιζώσες φεύγουν με μεγάλα ποσά χρέους και κακές αξιολογήσεις πιστοληπτικής ικανότητας, γεγονός που επηρεάζει τη μακροπρόθεσμη οικονομική τους σταθερότητα. Πολλές γυναίκες δεν είναι καν σε θέση να διατηρήσουν αποταμιεύσεις που παρέχουν οικονομική ασφάλεια», αναφέρει το Economic Abuse Wheel (SEA).
Καταναγκαστικός έλεγχος
Συγγενής με την οικονομική βία είναι και ο αποκαλούμενος «ασφυκτικός έλεγχος», όρος που περιγράφει μια πράξη ή ένα μοτίβο πράξεων επίθεσης, απειλών, εξευτελισμού και εκφοβισμού ή άλλης κακοποίησης που χρησιμοποιείται για να βλάψει, να τιμωρήσει ή να φοβίσει το θύμα. Αυτή η ελεγκτική συμπεριφορά έχει σχεδιαστεί για να κάνει ένα άτομο εξαρτημένο, απομονώνοντάς το από την υποστήριξη, στερώντας του την ανεξαρτησία και ρυθμίζοντας την καθημερινή του συμπεριφορά.
Αυτή η ύπουλη μορφή έμφυλης βίας δημιουργεί αόρατες αλυσίδες και μια αίσθηση φόβου που διαπερνά όλα τα στοιχεία της ζωής ενός θύματος. Λειτουργεί για να περιορίσει τα ανθρώπινα δικαιώματά τους, στερώντας τους την ελευθερία τους και μειώνοντας την ικανότητά τους για δράση.
Διαδικτυακή βία
Εκτός από την οικονομική βία και τον «ασφυκτικό έλεγχο», άλλη μια μορφή έμφυλης βίας είναι αυτή που ασκείται μέσω του Διαδικτύου και, προφανώς, συνδέεται με την άνοδο της χρήσης του Internet και κυρίως των μέσων κοινωνικής δικτύωσης.
Οι γυναίκες, τα κορίτσια και τα άτομα της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας διατρέχουν τον μεγαλύτερο κίνδυνο να αποτελέσουν στόχο διαδικτυακής έμφυλης βίας. Σύμφωνα με τον Οργανισμό Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (European Union Agency for Fundamental Rights - FRA), 1 στις 10 γυναίκες (11%) έχει υποστεί παρενόχληση στο Διαδίκτυο από την ηλικία των 15 ετών.
Έχουμε «όπλα»
Ένα από τα πλέον σημαντικά βήματα, είτε μιλάμε για οικονομική βία, είτε για ασφυκτικό έλεγχο, είτε για διαδικτυακή κακοποίηση ή για οποιαδήποτε άλλη μορφή έμφυλης ή ενδοοικογενειακής βίας, είναι να αναγνωρίσει κανείς έγκαιρα τα σημάδια και να λάβει άμεσα βοήθεια - το ίδιο το θύμα ή οι οικείοι του.
Αυτή ακριβώς είναι η αποστολή της εφαρμογής για smartphones «Bright Sky» και της αντίστοιχης ιστοσελίδας www.bright-sky.org, που έχει αναπτύξει το Ίδρυμα Vodafone, και η οποία είναι διαθέσιμη στην Ελλάδα ως πολύτιμο εργαλείο για την ενημέρωση και την αντιμετώπιση της ενδοοικογενειακής βίας, θέτοντας αρχικά ως προτεραιότητα να προσφέρει υποστήριξη και ορθή πληροφόρηση σε όποιον βρίσκεται σε κακοποιητικό περιβάλλον.
Η εφαρμογή βοηθά τους χρήστες να αναγνωρίσουν τα είδη της κακοποιητικής συμπεριφοράς, από την ενδοοικογενειακή βία, τη σεξουαλική κακοποίηση, την ψυχολογική ή οικονομική εκμετάλλευση, την online παρενόχληση και την παρακολούθηση, μέχρι άλλα είδη κακοποίησης. Υπάρχουν, ακόμη, ειδικά ερωτηματολόγια για την αξιολόγηση του κινδύνου σε μια σχέση, βοηθώντας τους χρήστες να αναγνωρίσουν αν και πότε υφίστανται μια κακοποιητική συμπεριφορά.
Το Bright Sky είναι διαθέσιμο δωρεάν στο www.bright-sky.org και παρέχει πρόσβαση σε μια συστηματική διαδικασία αξιολόγησης των πιθανών κινδύνων ενδοοικογενειακής βίας και σχετικό, ενημερωτικό υλικό, καθώς και χρήσιμες συμβουλές.
Η εφαρμογή διαθέτει έναν ευρύ τηλεφωνικό κατάλογο με υπηρεσίες υποστήριξης και παραπομπές, καθώς και χρήσιμες συμβουλές και βήματα οργάνωσης ενόψει καθοριστικών αποφάσεων «απεγκλωβισμού», όπως είναι η εγκατάλειψη του κακοποιητικού περιβάλλοντος, η βοήθεια σε άτομο που βρίσκεται σε κίνδυνο κ.ά. Ακόμη, έχει κουμπί τηλεφωνικής κλήσης στην Αστυνομία, σε περίπτωση ανάγκης.
Το mobile app Bright Sky κυκλοφόρησε για πρώτη φορά στο Ηνωμένο Βασίλειο το 2015 και ήδη η εφαρμογή λειτουργεί σε 12 ευρωπαϊκές χώρες. Αξιοποιώντας την παγκόσμια τεχνογνωσία του Ιδρύματος Vodafone, το Bright Sky προσαρμόστηκε στα ελληνικά δεδομένα, σε συνεργασία με το Κέντρο Κοινωνικής Δράσης και Καινοτομίας (ΚΜΟΠ), έναν από τους παλαιότερους Μη Κερδοσκοπικούς Οργανισμούς, με μακρά εμπειρία στον τομέα της ψυχικής υγείας και στην υποστήριξη ευάλωτων κοινωνικών ομάδων.