Χίλιες ημέρες Ρωσο-Ουκρανικού Πολέμου

Στις 24 Φεβρουαρίου 2022, η Ρωσική Ομοσπονδία εισέβαλε στην Ουκρανία εκμεταλλευόμενη τις Συνθήκες Φιλίας, Συνεργασίας και Αμοιβαίας Βοήθειας που είχε υπογράψει η πρώτη τρεις ημέρες νωρίτερα με τη Λαϊκή Δημοκρατία του Ντονέτσκ (Donetsk People’s Republic, DPR) και τη Λαϊκή Δημοκρατία του Λουγκάνσκ (Lugansk People’s Republic, LPR) αναγνωρίζοντας επίσημα την ανεξαρτησία των δύο φιλορωσικών Ουκρανικών Δημοκρατιών.[1]

Στις 19 Νοεμβρίου 2024 συμπληρώθηκαν 1000 ημέρες από τη Ρωσική εισβολή στην Ουκρανία και η ένοπλη σύγκρουση συνεχίζεται, έχοντας προκαλέσει τεράστιες αλλαγές στο σύγχρονο περιβάλλον ασφάλειας το οποίο έχει χαρακτηριστεί (όχι άδικα) ως μία εποχή πολυκρίσεων (polycrises) και αεικρίσεων (permacrises).[2] Η νέα αυτή πραγματικότητα οδήγησε τη συντριπτική πλειοψηφία των κρατών της Δύσης να ταχθούν στο πλευρό της Ουκρανίας, μετατρέποντας με τον τρόπο αυτό το εν λόγω θέατρο των στρατιωτικών επιχειρήσεων σε ένα πεδίο αντιπαράθεσης Δύσης και Ανατολής.

Τα αίτια της σύγκρουσης

Ως αιτία διεξαγωγής της «ειδικής στρατιωτικής επιχείρησης» –όπως ονομάστηκε από τη Ρωσία– στο έδαφος της Ουκρανίας χρησιμοποιήθηκε η προφασιζόμενη άνιση μεταχείριση του Ρωσόφωνου πληθυσμού των εν λόγω περιοχών από τις Ουκρανικές αρχές και η ύπαρξη «ναζιστικού θύλακα».[3] Ορισμένα στοιχεία ωστόσο υποδηλώνουν ότι η προαναφερθείσα ενέργεια δεν ήταν παρά η αφορμή που έψαχνε η Ρωσία προκειμένου να εξασφαλίσει τα εθνικά της συμφέροντα, τα οποία είναι άρρηκτα συνδεδεμένα με την Ουκρανία.

Ένα από τα σημαντικότερα (αν όχι το σημαντικότερο) εθνικά συμφέροντα της Ρωσίας είναι η πρόσβαση στη Μεσόγειο μέσω της Μαύρης Θάλασσας (Black Sea). Κάποιος θα μπορούσε να ισχυριστεί βέβαια ότι αυτό επιτεύχθηκε από τη Ρωσία με την προσάρτηση της Κριμαίας το 2014, επομένως η εισβολή στην Ουκρανία δεν δικαιολογείται. Αν και αυτό είναι μερικώς σωστό –καθώς η προσάρτηση της Κριμαίας δεν εξασφαλίζει τον ΠΛΗΡΗ έλεγχο της Μαύρης Θάλασσας– μας οδηγεί σε ένα ακόμα αίτιο της Ρωσικής εισβολής.

Οι σημαντικές πλουτοπαραγωγικές πηγές της Ουκρανίας οι οποίες την κατατάσσουν σε ιδιαίτερα υψηλή θέση σε παγκόσμιο επίπεδο σε διάφορες κατηγορίες –όπως για παράδειγμα η παραγωγή σιτηρών (Εικόνα 1)– αποτέλεσε το δεύτερο λόγο για τον οποίο η Ρωσία εισέβαλε στην Ουκρανία, καθώς η προσάρτηση Ουκρανικών εδαφών θα της εξασφάλιζε πρόσβαση στις εν λόγω πηγές. Το γεγονός αυτό επιβεβαιώνεται εξάλλου και από τις ποικίλες κρίσεις οι οποίες έκαναν την εμφάνισή τους μετά την εισβολή, όπως η ενεργειακή και επισιτιστική κρίση.

Ένας ακόμα λόγος για τον οποίο η Ρωσία εισέβαλε στην Ουκρανία, ήταν το γεγονός ότι αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα κράτη του Εγγύς Εξωτερικού (Near Abroad) –όρος που χρησιμοποιείται από τη Ρωσία για να υποδηλώσει τη σφαίρα επιρροής της στα κράτη που υπήρξαν Σοσιαλιστικές Δημοκρατίες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης (ΕΣΣΔ)– με ισχυρούς πολιτιστικούς και ιστορικούς δεσμούς με τη «μητέρα» Ρωσία. Η σταδιακή επομένως «εκδυτικοποίηση» (westernisation) της Ουκρανίας με την ένταξή της στο ΝΑΤΟ και (αναπόφευκτα) την ΕΕ, θα μπορούσε να οδηγήσει και άλλα κράτη του Εγγύς Εξωτερικού σε ανάλογες ενέργειες. Η εισβολή επομένως της Ρωσίας στην Ουκρανία πραγματοποιήθηκε και για λόγους «παραδειγματισμού» των υπολοίπων κρατών.

Αξίζει δε να σημειωθεί ότι στις 21 Φεβρουαρίου 2022, ο Ρώσος Πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν είχε δηλώσει ότι η ένταξη της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ αποτελεί απειλή για τη Ρωσία,[4] θέση που είχε εκφραστεί και στη Στρατηγική Εθνικής Ασφάλειας της Ρωσικής Ομοσπονδίας που είχε δημοσιευτεί το 2021. [5] Η Ρωσική εισβολή επομένως στην Ουκρανία δεν θα πρέπει να αποτελεί αιφνιδιαστικό αλλά μάλλον αναμενόμενο γεγονός, πόσο μάλλον αν αναλογιστεί κανείς και την προσάρτηση της Κριμαίας το 2014.

Οι «άγνωστες» πτυχές του πολέμου

Το παρόν άρθρο δεν εξετάζει τη στρατιωτική (τακτική) πλευρά του πολέμου, γιατί πολύ απλά δεν θα είναι αυτή που θα κρίνει την έκβασή του. Ως εκ τούτου κρίνεται σκόπιμο να εξεταστούν τα γεγονότα ανά κατηγορία «πολέμου» ώστε να αποτυπωθεί όσο το δυνατόν καλύτερα η πληθώρα των μέσων που έχουν χρησιμοποιηθεί μέχρι και σήμερα. Οι διαφορετικοί αυτοί πόλεμοι είναι οι ακόλουθοι:

Διπλωματικός πόλεμος

Ο διπλωματικός πόλεμος περιλαμβάνει όλες εκείνες τις ενέργειες στις οποίες προβαίνουν τόσο τα εμπλεκόμενα κράτη όσο και άλλα μέρη (κράτη ή διεθνείς και περιφερειακοί οργανισμοί) στο πλαίσιο της διμερούς (εθνικό επίπεδο) ή πολυμερούς (υπερεθνικό επίπεδο) συνεργασίας τους με σκοπό την άσκηση πίεσης για τον τερματισμό της ένοπλης σύγκρουσης. Μερικά από τα σημαντικότερα γεγονότα είναι τα ακόλουθα:

Στις  25 Φεβρουαρίου 2022 η Ρωσία –ως ένα από τα πέντε μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας (ΣΑ) του ΟΗΕ– άσκησε το δικαίωμα της αρνησικυρίας (veto) αποτρέποντας την έκδοση σχετικής απόφασης για την παύση των ρωσικών στρατιωτικών επιχειρήσεων στην Ουκρανία.

Στις 2 Μαρτίου 2022 η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ (ΓΣ/ΟΗΕ) εξέδωσε απόφαση για την άμεση παύση των ρωσικών στρατιωτικών επιχειρήσεων στην Ουκρανία.

Στις  6 Μαΐου 2022 το ΣΑ/ΟΗΕ εξέδωσε την πρώτη του δήλωση (ΟΧΙ απόφαση) για τον πόλεμο στην Ουκρανία.

Στις  30 Σεπτεμβρίου 2022 η Ρωσία άσκησε εκ νέου το δικαίωμα της αρνησικυρίας (veto) κατά τη διαδικασία λήψης απόφασης του ΣΑ/ΟΗΕ σχετικά με το χαρακτηρισμό της προσάρτησης των περιοχών της Ουκρανίας από τη Ρωσία ως παράνομες.

Στις  20 Μαρτίου 2024 το Γραφείο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ (UN Human Rights Office) δημοσίευσε έκθεση για τη βάναυση συμπεριφορά της Ρωσίας σε κατοίκους της κατεχόμενης Ουκρανίας.

Στις 15-16 Ιουνίου 2024 –στο πλαίσιο εξεύρεσης λύσης για τον τερματισμό του Ρωσο-Ουκρανικού πολέμου– πραγματοποιήθηκε έπειτα από αίτημα της Ουκρανίας η Σύνοδος Κορυφής για την Ειρήνη στην Ουκρανία (Summit on Peace in Ukraine) στο Ελβετικό θέρετρο Bürgenstock.[11]

Ο οικονομικός πόλεμος

Ένα ακόμα είδος πολέμου είναι αυτό του οικονομικού πολέμου, ο οποίος συνήθως περιλαμβάνει την επιβολή οικονομικών κυρώσεων  σε ένα κράτος με σκοπό την αλλαγή της εξωτερικής ή εσωτερικής του πολιτικής σύμφωνα με τους διεθνείς κανόνες και νόμους. Αξίζει δε να τονιστεί ότι οι κυρώσεις γενικότερα αποτελούν έναν από τους συντελεστές ισχύος ενός κράτους ή οργανισμού.[12]

Στο πλαίσιο αυτό αξίζει να σημειωθεί ότι μέχρι και τη στιγμή της συγγραφής του παρόντος άρθρου η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) έχει επιβάλλει στη Ρωσία 14 πακέτα κυρώσεων όλων των ειδών, καθώς οι κυρώσεις δεν είναι μόνο οικονομικές αλλά περιλαμβάνουν μία πληθώρα ειδών (Εικόνες 3, 4 & 5).[13]

Νομικός πόλεμος

Ένα τρίτο είδος πολέμου είναι αυτό του νομικού πολέμου, ο οποίος –αν και επί της ουσίας πρόκειται για την άσκηση νόμιμου δικαιώματος ή την αυτεπάγγελτη διερεύνηση αξιόποινων πράξεων– συνήθως εκλαμβάνεται ως τέτοιος από δρώντες όπως η Ρωσία, οι οποίοι δεν συμμορφώνονται με τους διεθνείς κανόνες και νόμους. Όσον αφορά την περίπτωση του Ρωσο-Ουκρανικού πολέμου, οι ενέργειες στις οποίες προέβη το Διεθνές Δικαστήριο Δικαιοσύνης (International Court of Justice, ICJ) είναι οι ακόλουθες:

Στις  16 Μαρτίου 2022 το ICJ εξέδωσε εντολή στη Ρωσία να σταματήσει την εισβολή, λόγω έλλειψης αποδείξεων ως προς τους ισχυρισμούς των αιτιών αυτής (άνιση μεταχείριση Ρωσόφωνων).

Στις  17 Μαρτίου 2023 εξέδωσε ένταλμα σύλληψης για τον Πρόεδρο της Ρωσικής Ομοσπονδίας (Vladimir Vladimirovich Putin) και την Επίτροπο για τα Δικαιώματα των Παιδιών του Γραφείου του Προέδρου της Ρωσικής Ομοσπονδίας (Maria Alekseyevna Lvova-Belova), για τα εγκλήματα πολέμου της παράνομης απέλασης πληθυσμού (παιδιών) και της παράνομης μεταφοράς πληθυσμού (παιδιών) από τις κατεχόμενες περιοχές της Ουκρανίας στη Ρωσική Ομοσπονδία.

Ο εταιρικός πόλεμος

Το τέταρτο είδος πολέμου είναι αυτό του «εταιρικού» πολέμου, της προσπάθειας δηλαδή προσεταιρισμού ενός δρώντα από άλλους προκειμένου να ενταχθεί σε έναν (περιφερειακό ή διεθνή) οργανισμό, ένωση ή συμμαχία ή την αποπομπή του στην περίπτωση που είναι ήδη μέλος, ως ένα άλλο είδος κυρώσεων. Ο εταιρικός πόλεμος στην περίπτωση του Ρωσο-Ουκρανικού πολέμου αφορά εκτός από τα άμεσα εμπλεκόμενα μέρη, το ΝΑΤΟ, την ΕΕ, το Συμβούλιο της Ευρώπης, την Τουρκία, την Ουγγαρία, τη Σουηδία και την Φινλανδία. Πιο συγκεκριμένα:

Στις 16 Μαρτίου 2022 η Ρωσία έπαψε να είναι μέλος του Συμβουλίου της Ευρώπης (Council of Europe), έπειτα από σχετική απόφαση της Επιτροπής Υπουργών αυτού.

Στις  18 Μαΐου 2022 η Σουηδία και η Φινλανδία κατέθεσαν ταυτόχρονα επίσημο αίτημα για ένταξή τους στο ΝΑΤΟ.

Στις  30 Σεπτεμβρίου 2022 η Ρωσία προσάρτησε τέσσερις (4) ακόμα περιοχές της Ουκρανίας, το Ντονέτσκ (Donetsk), το Λουγκάνσκ (Luhansk), τη Χερσώνα (Kherson) και τη Ζαπορίτσα (Zaporizhzhia).

Στις  4 Απριλίου 2023 η  Φινλανδία εντάχθηκε επίσημα στο ΝΑΤΟ.

Στις  7 Μαρτίου 2024 η Σουηδία εντάχθηκε στο ΝΑΤΟ –έπειτα από τις αρχικές αντιρρήσεις της Τουρκίας και της Ουγγαρίας– ως το τριακοστό δεύτερο (32) κράτος μέλος της Βορειοατλαντικής Συμμαχίας.

Στις  25 Ιουνίου 2024 η ΕΕ ξεκίνησε ενταξιακές συνομιλίες με την Ουκρανία και την Μολδαβία.

Στις  27 Ιουνίου 2024 υπεγράφησαν Κοινές Δεσμεύσεις Ασφάλειας (Joint security commitments) μεταξύ της ΕΕ και της Ουκρανίας.

Άλλα είδη πολέμου

Ένα ακόμα είδος πολέμου είναι ο διαπραγματευτικός πόλεμος ο οποίος αφορά όλες τις προσπάθειες διαμεσολάβησης τρίτων δρώντων όπως η Λευκορωσία, η Τουρκία,  η Κίνα,  η Βραζιλία,[26] η Δανία,  η Σαουδική Αραβία  η Μάλτα, και η Ελβετία, οι οποίες εκτός από την εξεύρεση λύσης για τον τερματισμό της εν λόγω ένοπλης σύγκρουσης και την εδραίωση της ειρήνης, στοχεύουν στην ανάδειξή τους στην διεθνή σκηνή ως ειρηνοποιά στοιχεία αυξάνοντας με τον τρόπο αυτό το διπλωματικό κεφάλαιο και την ήπια ισχύ (soft power) τους.

Όσον αφορά τον τεχνολογικό πόλεμο, αξίζει να σημειωθεί ότι το θέατρο πολέμου στην Ουκρανία αποτελεί ένα από τα σύγχρονα θέατρα δοκιμής νέων τεχνολογικών μέσων όπως τα Μη Επανδρωμένα Συστήματα (Unmanned Systems)[32] και τα περιφερόμενα (ή περιπλανώμενα) πυρομαχικά (loitering munitions),[33] τα οποία εξασφαλίζουν σε αυτούς που τα χρησιμοποιούν βέλτιστη αποτελεσματικότητα χωρίς το κόστος ανθρώπινων απωλειών.

Ιδιαίτερα σημαντικό τέλος είδος πολέμου είναι και ο πληροφοριακός πόλεμος, η χρησιμοποίηση δηλαδή της πληροφορίας ως όπλο για τον επηρεασμό της κοινής γνώμης και κατ’ επέκταση τη διαμόρφωση της εξωτερικής (κυρίως) και εσωτερικής (δευτερευόντως) πολιτικής άλλων δρώντων.[34] Ο εν λόγω πόλεμος έλαβε χώρα τόσο στο φυσικό πεδίο (physical domain) όσο και στο πεδίο του κυβερνοχώρου (cyberspace domain), ενώ αξίζει να τονιστεί ότι αρκετοί δρώντες ανά τον κόσμο κατονομάζουν πλέον τον συγκεκριμένο τρόπο δράσης ως Χειραγώγηση των Πληροφοριών και Παρέμβαση από το Εξωτερικό (Foreign Information Manipulation and Interference, FIMI).[35]

Πιθανά μελλοντικά σενάρια

Όσον αφορά το μέλλον της ένοπλης σύγκρουσης μεταξύ της Ρωσίας και της Ουκρανίας, θα πρέπει να τονιστεί ότι οι αξιώσεις που προβάλλει η Ουκρανική πλευρά περιλαμβάνονται σε ένα σχέδιο 10 σημείων με την ονομασία «Φόρμουλα Ειρήνης του Προέδρου Ζελένσκι» (President Zelenskyy Peace Formula), το οποίο δημοσιεύτηκε στις 11 Οκτωβρίου 2022 (Εικόνα 5).

Επιπρόσθετα, ο Πρόεδρος της Ουκρανίας συνέταξε ένα ακόμα έγγραφο επονομαζόμενο ως «Το Σχέδιο Νίκης» (Victory Plan) το οποίο περιλαμβάνει πέντε (5) κύρια σημεία (Εικόνα 6) και τρία (3) απόρρητα παραρτήματα, έχοντας ως στόχο την υποστήριξη του αγώνα της Ουκρανίας για τη νίκη της επί της Ρωσίας.[37] Στο σημείο αυτό θα πρέπει να τονιστεί ότι η εξέλιξη της συγκεκριμένης ένοπλης σύγκρουσης δεν θα ήταν η ίδια χωρίς την ηθική και υλική υποστήριξη της Ουκρανίας από τη Δύση.

Όσον αφορά τους παράγοντες που επηρεάζουν την εξέλιξη του Ρωσο-Ουκρανικού πολέμου,[38] o γεωπολιτικός αναλυτής John Lough του Chatham House αναφέρει τους ακόλουθους :

1. Τη γεωγραφική έκταση της Ουκρανίας,

2. Την επίδραση του πολέμου στην οικονομία,

3. Τις συνολικές ανθρώπινες απώλειες που θα επιφέρει,

4. Το επίπεδο της περιφερειακής ασφάλειας, και

5. Την αποτρεπτική ικανότητα της Ουκρανίας ως αποτέλεσμα των αμυντικών ικανοτήτων που θα αναπτύξει μέσω των σχετικών επενδύσεων που θα δεχθεί.

Ο ίδιος αναλυτής τέλος υποστηρίζει ότι τα πιθανά σενάρια εξέλιξης του Ρωσο-Ουκρανικού πολέμου είναι τέσσερα, καθώς η εν λόγω ένοπλη σύγκρουση ενδέχεται να εξελιχθεί σε:

1. Μακρύ Πόλεμο (Long War) με συνεχείς ανακαταλήψεις εδαφών και από τις δύο πλευρές και την εμπλοκή και άλλων δρώντων,

2. Παγωμένη Σύγκρουση (Frozen Conflict) με τη σταθεροποίηση της γραμμής του μετώπου στα σημερινά σημεία,

3. Νίκη για την Ουκρανία (Victory for Ukraine) σενάριο το οποίο περιλαμβάνει την αποχώρηση των ρωσικών στρατευμάτων και την πλήρη αποκατάσταση των συνόρων, και

4. Ήττα για την Ουκρανία (Defeat for Ukraine) σενάριο το οποίο περιλαμβάνει  την συνθηκολόγηση/παράδοση της Ουκρανίας αποδεχόμενη τους όρους της Ρωσίας (αλλαγή κυβέρνησης, αποστρατιωτικοποίηση, ουδετερότητα, κ.λπ.) και την οριστική απώλεια εδαφών.

Σημαντική τέλος επίδραση αναμένεται να έχει και η επανεκλογή του Ντόναλντ Τραμπ στην Προεδρία των ΗΠΑ, καθώς ο εν λόγω πολιτικός ηγέτης έχει δηλώσει ότι σκοπεύει να τερματίσει τον Ρωσο-Ουκρανικό πόλεμο μέσα σε μία ημέρα,[39] έχοντας μάλιστα ξεκινήσει ήδη διερευνητικές επαφές με τον Ρώσο Πρόεδρο και άλλους Ευρωπαίους ηγέτες.[40]

Καταληκτικές Σκέψεις

Λαμβάνοντας υπόψιν τα στοιχεία που παρουσιάστηκαν, συμπεραίνεται ότι οι κυριότερες προκλήσεις που έχει να αντιμετωπίσει η Ουκρανία –και κατά συνέπεια η Δύση– όσον αφορά την κατάπαυση του πυρός στην Ουκρανία και την επίτευξη συμφωνίας ειρήνης μεταξύ των αντιμαχόμενων μερών είναι οι ακόλουθες:

1. Ο κίνδυνος μετατροπής του Ρωσο-Ουκρανικού πολέμου σε μία ακόμα παγωμένη σύγκρουση (frozen conflict) όπως συνέβη με την Υπερδνειστερία, την Κύπρο και το Ναγκόρνο Καραμπάχ (Αρτσάχ).

2. Η αποκατάσταση των συνόρων της Ουκρανίας στα σύνορα του 1991, καθώς η Ρωσία δεν φαίνεται διατεθειμένη να αποδεχτεί το συγκεκριμένο σενάριο.

3. Η ένταξη της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ, καθώς η εν λόγω ενέργεια θα οδηγήσει με μαθηματική ακρίβεια στην κλιμάκωση της έντασης με απρόβλεπτες συνέπειες.

4. Η ένταξη της Ουκρανίας στην ΕΕ, καθώς η εν λόγω ενέργεια –παρά το γεγονός ότι δεν έχει χαρακτηριστεί από τη Ρωσία ως απειλή– εν τούτοις αποκτά τέτοιο χαρακτήρα λόγω της αμυντικής διάστασης που έχει προστεθεί στην αποστολή της ΕΕ και το γεγονός ότι ο πολιτικός και οικονομικός έλεγχος που θα αποκτήσει η ΕΕ επί της Ουκρανίας αντιβαίνει στις αρχές του Ρωσικού Δόγματος για το Εγγύς Εξωτερικό.

5. Ο τερματισμός χρήσης Χημικών Όπλων από τη Ρωσία, καθώς σύμφωνα με αρκετά κράτη έχει παρατηρηθεί η χρήση παραγόντων ελέγχου πλήθους (Riot-Control Agents, RCA) από τη Ρωσία, ενέργεια που απαγορεύεται σύμφωνα με τη Σύμβαση Χημικών Όπλων (Chemical Weapons Convention, CWC). [41] . Αξίζει δε να σημειωθεί ότι τον Ιούλιο του 2024 ειδικό κλιμάκιο του Οργανισμού για την Απαγόρευση Χημικών Όπλων (Organisation for the Prohibition of Chemical Weapons, OPCW) διεξήγαγε επιτόπια  έρευνα στην Ουκρανία για το σκοπό αυτό. [42]. Η Ρωσία από την πλευρά της αρνείται ότι έχει κάνει χρήση χημικών όπλων.[43] 

    

Πρώτη δημοσίευση στο Κέντρο Διεθνών Στρατηγικών Αναλύσεων-ΚΕΔΙΣΑ

Πηγές

[1]        President of Russia. (2022,February 21). Signing of documents recognising Donetsk and Lugansk People’s Republics. http://www.en.kremlin.ru/events/president/news/67829.

[2]        Koukakis, G. (2023). Permacrises and Polycrises: Outlining the Contemporary Security Environment through References to Strategic Documents of Regional and International Actors. HAPSc Policy Briefs Series, 4(2), 55-64. https://doi.org/10.12681/hapscpbs.36661

[3]        Troianovski, A. (2022, March 17). Why Vladimir Putin Invokes Nazis to Justify His Invasion of Ukraine. The New York Times. https://www.nytimes.com/2022/03/17/world/europe/ukraine-putin-nazis.html

[4]        President of Russia. (2022,February 21). Address by the President of the Russian Federation. http://www.en.kremlin.ru/events/president/news/67828

[5]        Πικραμένος Κ. & Κουκάκης Γ. (2023). Εθνική Ασφάλεια: Μύθοι και Πραγματικότητα. (Αθήνα: Ινφογνώμων). https://www.researchgate.net/publication/369775588_Ethnike_Asphaleia_Mythoi_kai_Pragmatikoteta

[6]        United Nations. (2022, February 25). Security Council Fails to Adopt Draft Resolution on Ending Ukraine Crisis, as Russian Federation Wields Veto. https://press.un.org/en/2022/sc14808.doc.htm

[7]        United Nations. (2022, March 02). General Assembly resolution demands end to Russian offensive in Ukraine. https://news.un.org/en/story/2022/03/1113152

[8]        United Nations. (2022, May 06). Security Council Presidential Statement Expresses Strong Support for Efforts by Secretary-General in Seeking Peaceful Solution to Ukraine Conflict. https://press.un.org/en/2022/sc14884.doc.htm

[9]        United Nations. (2022, September 30). Security Council Fails to Adopt Resolution Condemning Moscow’s Referenda in Ukraine’s Occupied Territories, as Permanent Member Employs Veto. https://press.un.org/en/2022/sc15046.doc.htm

[10]       Human Rights of the High Commissioner. (2024, March 20). HUMAN RIGHTS SITUATION DURING THE RUSSIAN OCCUPATION OF TERRITORY OF UKRAINE AND ITS AFTERMATH: 24 February 2022 – 31 December 2023 [Official Document]. United Nations. https://www.ohchr.org/sites/default/files/documents/countries/ukraine/2023/2024-03-20-OHCHR-Report-Occupation-Aftermath-en.pdf

[11]       Federal Department of Foreign Affairs. (2024, June 11). Summit on Peace in Ukraine. Confederation of Switzerland. https://www.eda.admin.ch/eda/en/fdfa/fdfa/aktuell/dossiers/konferenz-zum-frieden-ukraine.html

[12]       Κουκάκης, Γ. (2023). Οι κυρώσεις ως συντελεστές ισχύος ενός κράτους ή οργανισμού [Ερευνητική Εργασίας Νo.94]. Κέντρο Διεθνών Στρατηγικών Αναλύσεων. https://doi.org/10.13140/RG.2.2.14122.08648

[13]        European Council. (n.d.). Timeline – EU sanctions against Russia. https://www.consilium.europa.eu/en/policies/sanctions-against-russia/timeline-sanctions-against-russia/

[14]        International Court of Justice. (2022, March 16). Order of 16 March 2022 (Request for the indication of provisional measures).  https://www.icj-cij.org/sites/default/files/case-related/182/182-20220316-ord-01-00-en.pdf

[15]       International Court of Justice. (2023, March 17). Situation in Ukraine: ICC judges issue arrest warrants against Vladimir Vladimirovich Putin and Maria Alekseyevna Lvova-Belova [Press Release]. https://www.icc-cpi.int/news/situation-ukraine-icc-judges-issue-arrest-warrants-against-vladimir-vladimirovich-putin-and

[16]        Council of Europe. (2022,March 16). The Russian Federation is excluded from the Council of Europe. https://www.coe.int/en/web/portal/-/the-russian-federation-is-excluded-from-the-council-of-europe

[17]       North Atlantic Treaty Organization. (2022, May 18). Finland and Sweden submit applications to join NATO. https://www.ΡΚΚnato.int/cps/en/natohq/news_195468.htm

[18]       President of Russia. (2022, September 30). Signing of treaties on accession of Donetsk and Lugansk people’s republics and Zaporozhye and Kherson regions to Russia. http://en.kremlin.ru/events/president/news/69465

[19]       North Atlantic Treaty Organization. (2023, April 04). Finland joins NATO as 31 Ally. https://www.nato.int/cps/en/natohq/news_213448.htm

[20]       North Atlantic Treaty Organization. (2024, March 07). Sweden officially joins NATO. https://www.nato.int/cps/en/natohq/news_223446.htm

[21]       European Council. (2024, June 25). EU opens accession negotiations with Ukraine [Press Release]. https://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2024/06/25/eu-opens-accession-negotiations-with-ukraine/

[22]       European Council. (2024, June 27). Joint security commitments between the European Union and Ukraine [Press Release]. https://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2024/06/27/joint-security-commitments-between-the-european-union-and-ukraine/

[23]        Lucas, S. (2024, June 19). Ukraine: How “Peace Talks” in 2022 Failed to Halt Russia’s Invasion. EA WorldView. https://eaworldview.com/2024/06/ukraine-how-2022-peace-talks-failed-halt-russia-invasion/

[24]       Fischer, S. (2022, November). Peace Talks Between Russia and Ukraine: Mission Impossible [SWP Comment NO. 65]. Stiftung Wissenschaft und Politik. https://www.swp-berlin.org/publications/products/comments/2022C65_PeaceTalksRussia_Ukraine.pdf

[25]       Al Jazeera. (2023, March 01). China, Belarus presidents call for establishing peace in Ukraine. https://www.aljazeera.com/news/2023/3/1/china-belarus-presidents-call-for-ukraine-cease-fire-talks και CGTN. (2023, February 24). Full text: China’s Position on Political Settlement of Ukraine Crisis. https://news.cgtn.com/news/2023-02-24/Full-text-China-s-Position-on-Political-Settlement-of-Ukraine-Crisis-1hG2dcPYSNW/index.html

[26]         Presidência da República. (2024, May 23). Brazil and China present joint proposal for peace negotiations with the participation of Russia and Ukraine. https://www.gov.br/planalto/en/latest-news/2024/05/brazil-and-china-present-joint-proposal-for-peace-negotiations-with-the-participation-of-russia-and-ukraine

[27]       Euractiv. (2023, June 27). Copenhagen meeting helps advance Ukraine ‘peace summit’ plan. https://www.euractiv.com/section/global-europe/news/copenhagen-meeting-helps-advance-ukraine-peace-summit-plan/

[28]       Le Monde. (2023, August 06). Saudi Arabia dives into Ukraine peace push with Jeddah talks. https://www.lemonde.fr/en/international/article/2023/08/06/saudi-arabia-dives-into-ukraine-peace-push-with-jeddah-talks_6082031_4.html

[29]       President of Ukraine. (2023, October 29). Statement of the co-chairs (Malta | Ukraine) on results of the meeting regarding key principles of peace for Ukraine. https://www.president.gov.ua/en/news/zayava-spivgoliv-malta-ukrayina-za-rezultatami-zustrichi-sho-86681

[31]     Federal Department of Foreign Affairs. (2024, June 11). Summit on Peace in Ukraine. Confederation of Switzerland. https://www.eda.admin.ch/eda/en/fdfa/fdfa/aktuell/dossiers/konferenz-zum-frieden-ukraine.html

[32]       Windward. (n.d.). Unmanned Systems. https://windward.ai/glossary/what-are-unmanned-systems/

[33]       Ibrahim, A. (2022, December 2022). Loitering Munitions as a New-Age Weapon System. Centre for Strategic and Contemporary Research. https://cscr.pk/explore/themes/defense-security/loitering-munitions-as-a-new-age-weapon-system/

[34]       Κουκάκης, Γ. (2022). Ουκρανία: Ο πόλεμος (και) της πληροφορίας. Ελληνικό Ινστιτούτο Στρατηγικών Μελετών. https://doi.org/10.13140/RG.2.2.35144.80641/1

[35]       European External Action Service. (2024, November 14). Tackling Disinformation, Foreign Information Manipulation & Interference. https://www.eeas.europa.eu/eeas/tackling-disinformation-foreign-information-manipulation-interference_en

[36]       President of Ukraine. (2022).Ukraine’s Peace Formula Philosophy [Official Document]. https://www.president.gov.ua/storage/j-files-storage/01/19/53/32af8d644e6cae41791548fc82ae2d8e_1691483767.pdf

[37]         President of Ukraine. (2024, October 16). Victory Plan Consists of Five Points and Three Secret Annexes. https://www.president.gov.ua/en/news/plan-peremogi-skladayetsya-z-pyati-punktiv-i-troh-tayemnih-d-93857

[38]       Lough, J. (2024, October 21). Four scenarios for the end of the war in Ukraine. Chatham House. https://doi.org/10.55317/9781784136260

[39]       Lederer, E. (2024, July 02). Trump says he can end the Russia-Ukraine war in one day. Russia’s UN ambassador says he can’t. The Associated Press. https://apnews.com/article/trump-russia-ukraine-war-un-election-a78ecb843af452b8dda1d52d137ca893

[40]       Deutsche Welle (2024, November 11). Trump talks Ukraine in separate calls with Putin, Scholz. https://www.dw.com/en/trump-talks-ukraine-in-separate-calls-with-putin-scholz-v2/a-70749452

[41]         Stricker, A. (2024, October 18). OPCW Must Act Against Russia’s Chemical Weapons Program. Foundation for Defense of Democracies. https://www.fdd.org/analysis/policy_briefs/2024/10/18/opcw-must-act-against-russias-chemical-weapons-program/

[42]         Rozei, M. (2024, September). OPCW Visits Ukraine on Chemical Weapons Allegations. Arms Control Association. https://www.armscontrol.org/act/2024-09/news/opcw-visits-ukraine-chemical-weapons-allegations

[43]         Parachini , J. & Slipchenko, S. (2024, October 11).  Russia’s Deflections and Denials About Chemical Weapons Use in Ukraine. RAND. https://www.rand.org/pubs/commentary/2024/10/russias-deflections-and-denials-about-chemical-weapons.html