Μία πρώτη αποτίμηση που μπορεί να επιχειρηθεί για το 2019, δύο και πλέον μήνες πριν από τη λήξη του, είναι η εξής: ότι συγκαταλέγεται στις κοινωνικά πιο ταραχώδεις περιόδους της τρέχουσας δεκαετίας. Η φετινή χρονιά επιφύλαξε μία πρωτοφανή μαζικότητα ως προς τις διαμαρτυρίες των κοινωνικών στρωμάτων απέναντι στα πεπραγμένα των πολιτικών ηγεσιών ανά τον κόσμο («Κίτρινα Γιλέκα», Brexit, αντικυβερνητικές διαδηλώσεις στα Βαλκάνια κ.ά.), δηλώνοντας ξεκάθαρα το τέλος της ανοχής τους.
Μία ανάλογη κατάσταση αντικατοπτρίζεται τους τελευταίους μήνες και στο εσωτερικό του Χονγκ Κονγκ, με την παραθαλάσσια περιοχή να βιώνει την πιο έντονη λαϊκή διαμαρτυρία από το 1997 με αφορμή το νομοσχέδιο για την έκδοση υπόπτων στην ηπειρωτική Κίνα. Η συγκυρία αυτή έχει εγκαινιάσει, κατά πολλούς, μία νέα εποχή κοινωνικής έντασης σε αυτό το ιδιαίτερο καθεστώς. Για ακόμα μία φορά, οι σχέσεις με την Κίνα μπαίνουν στο μικροσκόπιο, την ίδια ώρα που η Δύση τηρεί στάση αναμονής για την επόμενη μέρα σε ένα μέρος που ζητά περισσότερη δημοκρατία.
Από τη Τιεν Αν Μεν και το «Κίνημα της Ομπρέλας» στο Σήμερα
Ο όρος «διαμαρτυρία» δεν αποτελεί άγνωστη λέξη για το Χονγκ Κονγκ το οποίο είναι εξοικειωμένο με τις κατά καιρούς μαζικές εξεγέρσεις που λαμβάνουν χώρα. Πολλώ δε μάλλον όταν κάτι τέτοιο προβλέπεται και στο Σύνταγμα της ημιαυτόνομης περιοχής, τον αποκαλούμενο Βασικό Νόμο του 1997, παρέχοντας στους πολίτες, μεταξύ άλλων, την ελευθερία να ανήκουν σε κινήματα και να οργανώνουν διαδηλώσεις. Μία παρεχόμενη δυνατότητα που έχει υλοποιηθεί πολλάκις στο παρελθόν. Από την φοιτητική εξέγερση στην πλατεία Τιεν Αν Μεν το 1988 όπου διαδραμάτισε τόπο εξορίας για τους εξεγερμένους φοιτητές στο πολύχρωμο «Κίνημα της Ομπρέλας» του 2014 με τους πολίτες να ζητούν μεγαλύτερη εκλογική ελευθερία χωρίς την κινεζική παρέμβαση. Και από εκεί στις τελευταίες είκοσι εβδομάδες που έχουν σηματοδοτηθεί από τις πολλές διαφορετικές διαμαρτυρίες σχετικά με το επίμαχο νομοσχέδιο έκδοσης υπόπτων επί κινεζικού εδάφους. Τουλάχιστον στην αρχή καθώς η αντίδραση των πολιτών ως προς αυτή την προοπτική έχει μετατραπεί πια σε έναν διευρυμένο θυμό απέναντι στην τοπική κυβέρνηση. Στο Χονγκ Κονγκ του 2019 η «απαγκίστρωση» από το Πεκίνο και οι δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις είναι αδιαπραγμάτευτα αιτήματα για κάθε κατηγορία του πληθυσμού. Κάτι που επιβεβαιώνεται έπειτα από περίπου τέσσερις μήνες κινητοποιήσεων όπου «η αναταραχή δεν δείχνει κανένα σημάδι διακοπής»1.
Είναι αλήθεια ότι από τον περασμένο Ιούνιο έως και σήμερα, το έκρυθμο κλίμα λόγω των συνεχιζόμενων διαδηλώσεων αποτελεί τη μόνιμη επικαιρότητα σε σχέση με το Χονγκ Κονγκ. Αν και όλα ξεκίνησαν εξαιτίας της συγκεκριμένης νομοθετικής πρότασης που θα έδινε την ευκαιρία στην Κίνα να προσαγάγει και να δικάζει υπόπτους, εν τέλει η κυβέρνηση της Κάρι Λαμ απέσυρε οριστικά τις προάλλες αυτό το σχέδιο νόμου. Αξίζει να σημειωθεί πως η ίδια η επικεφαλής της τοπικής κυβέρνησης αντιμετώπισε στο τέλος αυτό το ζήτημα ως πολιτική αποτυχία. Παρόλα αυτά, η κρίση για την παγκόσμια οικονομική και εμπορική μητρόπολη που συνιστά και τη μεγαλύτερη επί κινεζικού ελέγχου, είναι πιο γενικευμένη και ιδίως κοινωνικού χαρακτήρα. Καθιστικές διαμαρτυρίες, πορείες διαδηλωτών με μάσκες, κατάληψη του αεροδρομίου και των σταθμών του μετρό με σοβαρές υλικές ζημιές, διαμαρτυρίες σε πολυσύχναστους χώρους όπως τα εμπορικά κέντρα, πολυπληθείς πορείες στους δρόμους της πόλης.
Βία α λα γαλλικά και οικονομία
Εντούτοις, το βασικότερο χαρακτηριστικό αυτής της πολύμηνης περιόδου είναι η αστυνομική βία που, ακολουθώντας εντολές του Πεκίνου, ασκείται μέσω της χρήσης αντλιών νερού με μπλε υγρό και δακρυγόνων στις συγκρούσεις με τους διαδηλωτές και τους ακτιβιστές στο πλαίσιο του νόμου για καταστάσεις έκτακτης ανάγκης. Εικόνες που θυμίζουν Παρίσι και άλλες γαλλικές πόλεις της φετινής χρονιάς με το φόβο για μία πιο ανατολική «κίτρινη επανάσταση», χωρίς περιθώρια εξομάλυνσης, να είναι έκδηλος. Όλο αυτό έχει δημιουργήσει τον δικό του αντίκτυπο και στην οικονομία του Χονγκ Κονγκ επιπρόσθετα.
Ενδεικτικά παραδείγματα καθίστανται η ανταλλαγή του νομίσματος με δολάρια ΗΠΑ, η πολύωρη στάση εργασίας κινεζικών και όχι μόνο εταιρειών και επιχειρήσεων λόγω των κινητοποιήσεων, η φυγή ανθρώπινου δυναμικού όπως και κεφαλαίων και τέλος η υποβάθμιση της πιστοληπτικής ικανότητας της περιοχής από τον οίκο Fitch.
Ο αγώνας που πραγματοποιείται για τη δημοκρατία και τον σεβασμό των ελευθεριών δεν είναι μία συνθήκη με συνέπειες μόνο πολιτικο-οικονομικού χαρακτήρα για το Χονγκ Κονγκ. Υπάρχει ένα κοινωνικό χάσμα που δεν δύναται να αγνοηθεί και κυρίως «αυτό που διακατέχει τον πυρήνα των οικογενειών»2 με τη σύγκρουση των νεότερων που υποστηρίζουν το κίνημα υπέρ της δημοκρατίας και των γονέων τους που κινούνται προς πιο κυβερνητικά μονοπάτια. Προεκτάσεις μίας πρόκλησης που δεν αφήνει αλώβητο και το αντίπαλον δέος, την Κίνα και δη τον ταγό της Σι Τζινπίνγκ.
Η «αγκαλιά» της Κίνας
Παρουσιάζοντας ένα πιο αδιάλλακτο πρόσωπο και όντας πιο σκληροπυρηνικός στην ηγεσία του, ο Κινέζος πρόεδρος αμφισβητεί ξεκάθαρα την ημιαυτονομία του Χονγκ Κονγκ. Την τελευταία τριετία και πιο συγκεκριμένα από το 2017, στην επέτειο των είκοσι ετών από τη σινοβρετανική Κοινή Διακήρυξη που έδωσε τέλος στον ενάμιση αιώνα βρετανικής κυριαρχίας στην εν λόγω περιοχή, τόνισε τη σημασία της επιστροφής του Χονγκ Κονγκ στην «αγκαλιά» της Κίνας, δίνοντας τέλος στην ταπείνωση, όπως δήλωσε, από την δυτική παρουσία. Δηλώσεις που έχουν συνδυαστεί και με τη μη τήρηση των κινεζικών δεσμεύσεων για μεγαλύτερη αυτονομία καθώς και εκλογική ελευθερία με τους εκάστοτε υποψήφιους να περνούν τον έλεγχο του Πεκίνου πριν δοκιμαστούν στην επικράτηση της κάλπης.
Τα νέα δεδομένα στις ιδιαίτερες σχέσεις των δύο αυτών δρώντων έχουν μεταβάλει το μεταξύ τους παιχνίδι ισορροπιών. Το δόγμα της «μίας χώρας, δύο συστημάτων» είναι μία πολιτική χωρίς λόγο υπόστασης για τον Τζινπίνγκ, διατείνοντας σε όλους τους τόνους το αδιαμφισβήτητο της κινεζικής ισχύος στο εσωτερικό του Χονγκ Κονγκ. Επομένως, λαμβάνοντας υπόψη τα τεκταινόμενα, δεν εκπλήσσει το γεγονός ότι η Κίνα ξεκίνησε μία δυναμική προσπάθεια στο να επιβάλει τον δικό της έλεγχο στην ελευθερία του Τύπου, της έκφρασης, της πληροφόρησης, στη δράση μεγάλων επιχειρήσεων, στοχεύοντας εν ολίγοις στην επέκταση του μονοκομματικού καθεστώτος της.
Υπό το βλέμμα των δυτικών
Αυτά που συμβαίνουν στο Χονγκ Κονγκ έχουν προκαλέσει, όπως είναι αναμενόμενο, την ανησυχία και το ενδιαφέρον της Δύσης. Η Ευρωπαϊκή Ένωση, δια στόματος Μογκερίνι, θέτει σε πρώτο πλάνο την αποκλιμάκωση της βίας και της συνεχιζόμενης αναταραχής που χαρακτηρίζεται από τη χρήση πυρομαχικών, υπενθυμίζοντας τις στενές σχέσεις με την περιοχή. Στον αντίποδα, οι ΗΠΑ εξαίρουν την γενναιότητα των πολιτών απέναντι στις δυνάμεις καταστολής και την σκληρή στάση του ΚΚΚ, χαρακτηρίζοντας απαράδεκτες τις ενέργειες του Πεκίνου. Οι τελευταίες πληροφορίες, πάντως, από το «στρατόπεδο» των Αμερικανών κάνουν λόγο για την έγκριση τεσσάρων νομοσχεδίων από τη Βουλή των Αντιπροσώπων. Αυτό σημαίνει ότι θα υιοθετηθεί μία ακόμα σκληρότερη συμπεριφορά κατά του Πεκίνου όσον αφορά στην παραβίαση της δημοκρατίας, των αστικών και ανθρωπίνων δικαιωμάτων και την επιβολή αυστηρών ποινών με ετήσια ενημέρωση στο State Department. Φυσικά, αυτή η κίνηση προκάλεσε την οργή της Κίνας η οποία επισημαίνει ρητά στις ΗΠΑ να σταματήσουν να αναμειγνύονται στις εσωτερικές της υποθέσεις, έχοντας και την υποστήριξη της Μόσχας.
Ανάμεσα σε Ανατολή και Δύση
Συνοψίζοντας, το Χονγκ Κονγκ συνιστούσε ανέκαθεν ένα διαφορετικό «σώμα» για την ηπειρωτική Κίνα. Μία ειδική διοικητική περιοχή που βαδίζει ανάμεσα στη Δύση και την Ανατολή με το δικό της πολιτικό και οικονομικό σύστημα. Μολαταύτα, είκοσι χρόνια μετά την αλλαγή σκυτάλης και τις δεσμεύσεις της Κίνας για τη μετάβαση στη δημοκρατία, γίνεται ακόμα λόγος για ελευθερίες που δεν γίνονται αποδεκτές και για μία επίβλεψη καθόλα πιεστική. Οι μήνες που προηγήθηκαν ήταν σίγουρα κάτι το πρωτόγνωρο για τη μητρόπολη, ούσα απροετοίμαστη για την συλλογική αντίδραση των πολιτών και τη συμμετοχή των κοινωνικών στρωμάτων -ηλικιωμένοι, φοιτητές, νέοι, ξένοι υπήκοοι- σε ένα μαζικό κίνημα υπέρ της δημοκρατίας. Μένει, πλέον, να φανεί πώς θα κινηθεί από εδώ και στο εξής η Κίνα η οποία, χωρίς πολλούς συμμάχους και τη διεθνή κοινότητα ξανά απέναντί της, καλείται να διαχειριστεί μία κρίση που ουσιαστικά η ίδια προκάλεσε.
1 H. Cheung, R. Hughes, (2019), Why are there protests in Hong Kong? All context you need, BBC News. Διαθέσιμο: https://www.bbc.com/news/world-asia-china-48607723 [Ημερομηνία πρόσβασης: 10/10/2019].
2 S. Petricic, (2019), Hong Kong’s deep divide: Months of protests take their toll on families, CBC News. Διαθέσιμο: https://www.cbc.ca/news/world/hong-kong-s-deep-divide-months-of-protests-take-their-toll-on-families-1.5291971 [Ημερομηνία πρόσβασης: 13/10/2019].