«Ελάτε μαζί μας. Αφήστε την φρίκη του πολέμου,
κι ελάτε στην ειρηνική αγκαλιά μας
πριν να είναι αργά, θάψτε το παλιό σπαθί
σύντροφοι, ας γίνουμε αδέλφια
κι αν όχι, δεν έχουμε τίποτα να χάσουμε
κι εμείς μπορούμε να γίνουμε ύπουλοι, αν αυτό αποφασίσουμε
και μέχρι το τέλος των αιώνων θα είσαστε καταραμένοι
από την άρρωστη ανθρωπότητα του μέλλοντα χρόνου που έρχεται.
μπροστά στην επελαύνουσα Ευρώπη
θα διαλυθούμε στις λόχμες και στα δάση μας
κι ύστερα θα στρέψουμε εναντίον σας
το άσχημο Ασιατικό μας πρόσωπο».
Α. Μπλοκ, Οι Σκύθες
Το βράδυ της Δευτέρας 21-02-22, μετά από ένα τηλεοπτικό διάγγελμα που διήρκεσε μίαμιση ώρα, ο ρώσος πρόεδρος Πούτιν ανακοίνωσε την απόφαση του να αναγνωρίσει επίσημα την ανεξαρτησία των Λαϊκών Δημοκρατιών του Ντονιέτσκ και του Λουχάνσκ, κάτι που συνεπάγεται την οριστική απόσχιση τους από την Ουκρανία. Είχαν προηγηθεί οι εκκλήσεις των αρχών στις εξεγερμένες επαρχίες για την αποστολή στρατιωτικής και ανθρωπιστικής βοήθειας στα πολιορκημένα εδάφη των ρωσόφωνων, που τις διαδέχτηκε το επίσημο αίτημα διπλωματικής αναγνώρισης προς την Ρωσία.i
Οι ρωσόφωνοι ισχυρίζονται ότι υποχρεώθηκαν σε αυτό το απονενοημένο διάβημα εξαιτίας της επιθετικότητας της Ουκρανίας, η οποία έχει αναζωπυρωθεί τα τελευταία εικοσιτετράωρα, μετά την υστερία που επικράτησε τις τελευταίες ημέρες γύρω από το ενδεχόμενο μιας “ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία”. Οι επανειλημμένες προειδοποιήσεις για μια “επικείμενη εισβολή” της Ρωσίας λειτούργησε τελικά ως το πρόσχημα για την μαζική εισροή επιθετικών και αμυντικών οπλικών συστημάτων προς την Ουκρανία, με προφανή στόχο την επιχειρησιακή αναβάθμιση των δυνατοτήτων του όχι ιδιαίτερα αξιόμαχου ουκρανικού στρατού.ii
Οι δυτικοί σχολιαστές μπορεί να ισχυρίζονται ότι στην Ουκρανία στάλθηκαν κυρίως αμυντικά όπλα, πράγμα που αποδεικνύει ότι η Ρωσία δεν έχει τίποτα να φοβάται από αυτή την κούρσα εξοπλισμού. Ωστόσο, το ενδεχόμενο μιας ρωσικής στρατιωτικής επέμβασης ήταν ο μοναδικός λόγος που οι ακροδεξιές κυβερνήσεις της Ουκρανίας οι οποίες ανέλαβαν τα ηνία της χώρας απο το Μαϊντάν κι έπειτα, δεν αιματοκύλησαν το Ντονμπάς, εισβάλλοντας μαζικά για να παλινορθώσουν την κυριαρχία του ουκρανικού κράτους με στρατωτικά μέσα. Ο νέος γύρος εξοπλισμού των ουκρανικών ενόπλων δυνάμεων με σύγχρονα όπλα αξίας εκατοντάδων εκατομμυρίων δολαρίων, τείνει να αλλάξει τους συσχετισμούς σε μια ενδεχόμενη απόπειρα ανακατάληψης των εξεγερμένων εδαφών από τους Ουκρανούς.
Ήδη στις 21-02 οι εχθροπραξίες είχαν ξεκινήσει εκ νέου, με τον ουκρανικό στρατό να βομβαρδίζει ανελέητα την περιοχή του Ντονμπάς με πάνω από 1.500 πυραύλους εδάφους αέρος και βόμβες πυροβολικού μέσα σε ένα 24ωρο.iii Δύο ημέρες μετά την διπλωματική αναγνώριση από την Ρωσία, η κατάσταση στις εξεγερμένες επαρχίες όχι μόνο δεν έχει καλυτερεύσει, αλλά όπως είπε ένας εκπρόσωπος της πολιτοφυλακής του Ντονιέτσκ, εξαιρετικά κρίσιμη από στρατιωτικής και ανθρωπιστικής άποψης. Ήδη 20.000 κάτοικοι της DPR είναι χωρίς νερό, μετά απο τον βομβαρδισμό στις 21-02 του σταθμού του Yuzhnodonbasskiy από το ουκρανικό πυροβολικό, ενώ περίπου 100.000 άμαχοι έχουν καταφύγει στην άλλη πλευρά των συνόρων για να βρουν προστασία από το μπαράζ βομβαρδισμών του ουκρανικού πυροβολικού.iv
Οι δυτικοί αξιωματούχοι ισχυρίζονται ότι όλα αυτά αποτελούν μέρος ενός καλοστημένου σχεδίου απο την πλευρά της Μόσχας, ένα “θέατρο” για να δικαιολογήσει την εισβολή των 130.000 στρατιωτών που έχουν συγκεντρωθεί κατά μήκος των συνόρων με την Ουκρανία. Τονίζουν ότι τα στρατεύματα αυτά δεν είναι δυνατόν να εξυπηρετούν αμυντικές σκοπιμότητες, εφόσον ακόμα και η Μόσχα θα παραδεχόταν ότι δεν υπάρχει καμία πιθανότητα εισβολής της Ουκρανίας σε ρωσικό έδαφος.
Από την πλευρά τους, οι Ουκρανοί ουρλιάζουν ότι έχουν πέσει θύματα εκφοβισμού από τον πανίσχυρο γείτονα τους. Η αστραπιαία προσάρτηση της Κριμαίας το 2014 από την Ρωσία, είναι ακόμα ένα νωπό πλήγμα στη συλλογική μνήμη του λαού της Ουκρανίας. Σύμφωνα με την ουκρανική ελίτ, η αρκούδα τώρα εποφθαλμιά τα εδάφη του Ντονμπας και προετοιμάζεται για μια μαζική στρατιωτική εισβολή προκειμένου να τα αποκτήσει. Είναι όμως έτσι;
Εκ πρώτης όψεως, δυσκολεύεται να δει κανείς το όφελος που θα είχε η Ρωσία από μια εισβολή στην Ουκρανία. Κατ′ αρχήν, αν ο στόχος της ρωσικής ελίτ ήταν η άμεση προσάρτηση των εδαφών της ανατολικής Ουκρανίας, αυτό θα μπορούσε πολύ εύκολα να είχε επιτευχθεί στρατιωτικά κατά τη διάρκεια του πρώτου γύρου των εχθροπραξιών ανάμεσα στις πολιτοφυλακές των ρωσόφωνων και τον ουκρανικό στρατό.
Οι ένοπλες δυνάμεις των αυτοαποκαλούμενων “λαϊκών δημοκρατιών” (που αναμφίβολα μπόρεσαν να συγκροτηθούν τόσο γρήγορα σε μια αξιόμαχη δύναμη χάρη στην ρωσική βοήθεια) δεν δυσκολεύτηκαν καθόλου να απωθήσουν τον αποδιοργανωμένο ουκρανικό στρατό από τα κυριότερα αστικά κέντρα της περιοχής του Ντονμπάς (Ντονιέτσκ, Λουχάνσκ, Μακεγιέφκα) κατά την πρώτη φάση της εκστρατείας.
Ένας από τους διοικητές των πολιτοφυλακών είχε μάλιστα δηλώσει, ότι εύκολα θα μπορούσαν να είχαν φτάσει και μέχρι την Μαριούπολη. Παρ′ όλα αυτά, η απόφαση να σταματήσουν την προέλαση τους στο σημείο που αργότερα αποτέλεσε την διεθνώς αναγνωρισμένη γραμμή της εκεχειρίας, ήταν πολιτική, δεν αντικατόπτριζε τον συσχετισμό δυνάμεων στο πεδίο της μάχης κι επιβλήθηκε κυρίως από την Μόσχα.
Επιπλέον, η ρωσική κυβέρνηση έχει κάθε λόγο να τάσσεται υπέρ της εκπλήρωσης των όρων της συμφωνίας του Μινσκ για την επίλυση του ζητήματος της ανατολικής Ουκρανίας, και συνακόλουθα να στηρίζει μια εκτεταμένη αυτονομία των ρωσόφωνων μέσα στο συνταγματικό πλαίσιο του ουκρανικού κράτους, παρά να επιδιώκει την απόσχιση των αυτοσχέδιων “δημοκρατιών” και την προσχώρηση τους στην ρωσική ομοσπονδία.v Κι αυτό γιατί γεωπολιτικά, η επέκταση της Ρωσίας προς δυσμάς θα είχε σαν έμμεση συνέπεια την απώλεια του στρατηγικού βάθους του ρωσικού κράτους και την μετωπική αντιπαράθεση με τις δυνάμεις του ΝΑΤΟ που στρατοπεδεύουν, π.χ. στην Πολωνία και στην Ρουμανία.
Από αυτή την άποψη, η Ουκρανία δεν είναι σημαντική για την ρωσική ελίτ επειδή συνιστά προνομιακό χώρο για την εδαφική επέκταση του ρωσικού κράτους, αλλά αποτελεί περισσότερο μια ζώνη αποτροπής, που προστατεύει την Ρωσία από την πιθανότητα μια χερσαίας στρατιωτικής επίθεσης σε ευρεία κλίμακα. Ας μην ξεχνάμε άλλωστε ότι τόσο ο Ναπολέων, όσο και ο Χίτλερ, τις αχανείς πεδιάδες της Ουκρανίας διέσχισαν με τους τεράστιους στρατούς τους για να εξαπολύσουν τις δύο μεγαλύτερες εισβολές που υπέστη η Ρωσία στη σύγχρονη ιστορία της.
Αυτός είναι κατά την άποψη μου και ο λόγος που η Ρωσία αρνήθηκε να αναγνωρίσει τις “λαϊκές δημοκρατίες” ως ανεξάρτητα κράτη και, σε πρώτη φάση, επέμεινε να βρεθεί μια νομική φόρμουλα συνύπαρξης των εξεγερμένων περιοχών μέσα στην Ουκρανία. Κι αυτό παρά το γεγονός ότι οι αγριότητες που έχει διαπράξει ο στρατός της Ουκρανίας στην περιοχή απ′ το 2014 κι έπειτα, έχει προκαλέσει την στροφή της συντριπτικής πλειοψηφίας του πληθυσμού των περιοχών του Ντονμπάς υπέρ της απόσχισης.
Θα πρέπει εδω να τονίσουμε ότι η συμφωνία του Μινσκ περιλαμβάνει τόσο το νομικό πλαίσιο, όσο και συγκεκριμένα θεσμικά βήματα που θα έπρεπε να έχουν γίνουν εδώ και επτά χρόνια για να λυθει ειρηνικά η σύγκρουση στην ανατολική Ουκρανία, χωρίς την αποχώρηση των εξεγερμένων περιοχών από το ουκρανικό κράτος.vi
Με άλλα λόγια, αν η ουκρανική ελίτ επιθυμούσε πραγματικά την ειρήνη, θα μπορούσε να έχει τηρήσει όσα συμφώνησε το 2015 και με αυτόν τον τρόπο να εξαφανίσει την ένταση στις σχέσεις με την Ρωσία χωρίς να χρειαστεί να ρίξει ούτε μία ντουφεκιά.
Όμως το γεγονός είναι ότι δεν υπάρχει καμιά πολιτική δυναμη αυτή τη στιγμή στην Ουκρανία που να είναι διατεθειμένη να εφαρμόσει την συμφωνία που φέρει την υπογραφή της προηγούμενης κυβέρνησης του ολιγάρχη Ποροσένκο.
Εξάλλου, η παραχώρηση εκτεταμένης αυτοδιάθεσης στις περιοχές των ρωσόφωνων, με παράλληλη συνταγματική κατοχύρωση των πολιτισμικών, γλωσσικών και οικονομικοκοινωνικών δικαιωμάτων τους (ας μην ξεχνάμε οτι το Μινσκ ΙΙ προβλέπει και την χρηματοδότηση από το ουκρανικό κράτος ενός δυσβαστακτού προγράμματος εκτεταμένης οικονομικής ανασυγκρότησης των περιοχών της Ανατολής που πλήγηκαν από τον πόλεμο), έρχεται σε απόλυτη σύγκρουση με τις αντιλήψεις φυλετικής καθαρότητας, αντιρωσικού μίσους και μισαλλόδοξου εθνικισμού που αποτέλεσαν την κινητήρια δύναμη της ακροδεξιάς εξέγερσης του Μαϊντάν.vii
Αλήθεια, πώς θα μπορούσε μια εθνικιστική ουκρανική κυβέρνηση που εφαρμόζει ένα πρόγραμμα λιτότητας σε βάρος των κατώτερων κοινωνικών στρωμάτων της χώρας, να σηκώσει το βάρος μιας πολυδάπανης οικονομικής αναζωογόνησης της βιομηχανικής υποδομής της ανατολικής Ουκρανίας;viii
Ενδεικτικό άλλωστε του φανατισμένου κλίματος που έχει δημιουργηθεί στην Ουκρανία μετά το Μαϊντάν ενάντια σε κάθε είδους μειονότητα που απειλεί να “νοθεύσει” την καθαρότητα της ουκρανικής εθνικής ταυτότητας , είναι και η πρόσφατη δολοφονία σε καφενείο του μεθοριακού χωριού Γκρανίτνε ενός έλληνα ομογενή (μαζί με έναν ρωσόφωνο) από μέλη των ουκρανικών ενόπλων δυνάμεων.ix
Αναμφίβολα , όπως όλοι οι λαοί, έτσι και η Ουκρανία έχει το δικαίωμα να επιλέγει ελεύθερα τις συμμαχίες της και τις σχέσεις που θα αναπτύξει με άλλους λαούς. Ωστόσο, αυτό δεν σημαίνει ότι η ελευθερία αυτή περιλαμβάνει και το δικαίωμα να καταπιέζει τις μειονότητες που ζουν στο έδαφος της, ή να θέτει σε κίνδυνο τους γείτονες της, μετατρέποντας το έδαφος της σε βάση για μελλοντικές χερσαίες επιχειρήσεις του ΝΑΤΟ εναντίον της Ρωσίας. Ή αν αυτό είναι το μέλλον που η ουκρανική ελίτ οραματίζεται για την χώρα, θα φανέρωνε τουλάχιστον μια έλλειψη πολιτικού ρεαλισμού να περιμένει ότι η Ρωσία θα υπομείνει στωικά αυτή την επικίνδυνη εξέλιξη στα δυτικά σύνορα της.
Η δράση φέρνει πάντοτε αντίδραση, στην πολιτική όπως και στις φυσικές επιστήμες. Καλώς ή κακώς, ούτε η Ρωσία, ούτε η Ουκρανία πρόκειται αύριο να σταματήσουν να βρίσκονται η μία δίπλα στην άλλη. Οπότε, η επιλογή είναι ανάμεσα σε μια μόνιμη κατάσταση έντασης και πολέμου που θα απομυζά πολύτιμους πόρους και θα ερημώσει οικονομικά και κοινωνικά, κυρίως την Ουκρανία που είναι το πιο ασθενές μέρος της σύγκρουσης. Ή μια ευμενής ουδετερότητα από την πλευρά της Ουκρανίας, που θα εξασφαλίσει έναν τρόπο συνύπαρξης και δεν θα ρίξει όλο το βάρος μιας “αιώνιας” και ανατροφοδοτούμενης έχθρας πάνω στις πλάτες και των δύο λαών.
Αλλά πάλι, η στιγμή που η ουκρανική ελίτ μπορούσε να κάνει αυτή την επιλογή ίσως και να έχει περάσει ανεπιστρεπτί. Τη στιγμή που γράφονται τούτες οι γραμμές, η Ρωσία έχει εξαπολύσει μαζική επίθεση εναντίον της Ουκρανίας και οι ρωσικές δυνάμεις προελαύνουν σε ουκρανικό έδαφος. Ο φασισμός φαίνεται ότι έκανε ξανά τη δουλειά του. Οι Ουκρανοί ναζί που μετά το Μαϊντάν αναδείχτηκαν σε ηγεμονική πολιτική δύναμη, υπόσχονταν “μεγάλες Ουκρανίες”, να κατατροπώσουν τον “προαιώνιο ρωσικό εχθρό” και τα συναφή. Τώρα η Ουκρανία κινδυνεύει να χάσει οριστικά τα εδάφη της στην Ανατολή. Για να μην πούμε ότι τα έχασε ήδη. Μια ακόμη χώρα κείτεται σε ερείπια επειδή εναπόθεσε τις ελπίδες της για εθνική αναγέννηση στα παλικάρια με τις σβάστικες.
iDonbass rebels make urgent appeal to Russia, https://www.rt.com/russia/550106-donetsk-request-help-military-moscow/.
ivState-wide Emergency in DPR as water supply interrupts following shelling, https://dan-news.info/en/law-order/state-wide-emergency-in-dpr-as-water-supply-interrupts-following-shelling/.
vA. Lieven, Ukraine: the most dangerous problem in the world, https://www.thenation.com/article/world/ukraine-donbas-russia-conflict/.
viiΓια το αντιρωσικό μένος και τον ταξικό ρατσισμό σε βάρος των εργατικών πληθυσμών του Ντονμπάς που έγινε μέρος της κυρίαρχης ιδεολογίας στην Ουκρανία μετά το Μαϊνταν, βλ. Ζ. Πριλέπιν, Γράμματα από το Ντονμπάς, https://drive.google.com/file/d/1bczcunHWk6WdwdLF9UZgdr5U5fThwUED/view.
viiiEconomic Challenges and Costs of Reintegrating the Donbas Region in Ukraine, https://wiiw.ac.at/economic-challenges-and-costs-of-reintegrating-the-donbas-region-in-ukraine-dlp-5351.pdf.