Για να επιτευχθούν οι στόχοι της Συμφωνίας του Παρισιού, τα αέρια του θερμοκηπίου πρέπει να μειωθούν σε πρωτοφανή επίπεδα τα επόμενα οκτώ χρόνια. Η ιεράρχηση δράσεων που μειώνουν τις εκπομπές και βοηθούν τις κοινότητες να προσαρμοστούν, όπως ο πολλά υποσχόμενος προσανατολισμός σε λύσεις που βασίζονται στη φύση, συνεισφέρουν στην προσπάθεια. Όμως και άλλες μεγαλύτερες συνεισφορές είναι αναγκαίες.
H φετινή 27η Διάσκεψη του ΟΗΕ για την Κλιματική αλλαγή, γνωστότερη και ως COP27 [1] ξεκίνησε στο Sharm el-Sheikh της Αιγύπτου και θα διαρκέσει έως τις 18 Νοεμβρίου. Η δέσμευση του UNEP (Περιβαλλοντικό Πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών) [2] στην COP27 θα επικεντρωθεί σε τρεις τομείς: Κλιματική Προσαρμογή, Χρηματοδότηση και Δίκαιη Μετάβαση. Όμως, παίρνοντας τη σκυτάλη από την αποτυχία της προηγούμενης Διάσκεψης στη Γλασκόβη, η φετινή έκθεση του UNEP για την πρόοδο της προσαρμογής Adaptation Gap Report 2022 που δημοσιεύτηκε πριν λίγες μέρες με τον χαρακτηριστικό τίτλο Too Little, Too Slow, οι ριζικοί κοινωνικοί και οικονομικοί μετασχηματισμοί που απαιτούνται και οι ανησυχίες που εκφράζει το Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων σχετικά με την ελευθερία της έκφρασης στην Αίγυπτο, τον περιορισμό της Κοινωνίας των Πολιτών και την απαγόρευση των διαδηλώσεων, δεν αφήνουν πολλά περιθώρια αισιοδοξίας για τη φετινή συνάντηση και τους στόχους της.
Επιπλέον, ο πόλεμος στην Ουκρανία, οι παγκόσμιες ελλείψεις εφοδιασμού και η πανδημία COVID-19 που συμβάλλουν σε μια εξελισσόμενη κρίση ενέργειας και επισιτιστικής ασφάλειας, με το κόστος ζωής και τον πληθωρισμό να αυξάνεται σε πολλές χώρες σε όλο τον κόσμο. Που βρισκόμαστε λοιπόν καθώς η φετινή Διάσκεψη ξεκινάει;
Προσαρμογή και Χρηματοδότηση
Η κλιματική κρίση απαιτεί πλέον ταχεία μεταμόρφωση των κοινωνιών σε όλα τα επίπεδα. Ή για να ακριβολογούμε, μια μεγάλης κλίμακας γρήγορο και συστημικό μετασχηματισμό. Στην κατεύθυνση αυτή, περίπου 84% των χωρών που συμμετέχουν στη Σύμβαση-Πλαίσιο του ΟΗΕ για την Κλιματική Αλλαγή έχουν θεσπίσει σχέδια προσαρμογής, στρατηγικές, νόμους και πολιτικές. Μία αύξηση 5% καταγράφηκε σε σχέση με το προηγούμενο έτος.
Ωστόσο, η χρηματοδότηση για τη μετατροπή αυτών των σχεδίων και στρατηγικών σε δράση δεν ακολούθησε. Παρά την απόφαση όλων των χωρών στη Διάσκεψη της Γλασκόβης να ενισχύσουν τις Εθνικά Καθορισμένες Συνεισφορές (NDC) η πρόοδος κρίνεται ως «θλιβερά ανεπαρκής». Οι εκτιμώμενες ετήσιες ανάγκες προσαρμογής είναι 160-340 δις δολάρια έως το 2030 και 315-565 δις δολάρια έως το 2050, όμως οι διεθνείς χρηματοδοτικές ροές προσαρμογής προς τις αναπτυσσόμενες χώρες καταγράφονται από 5 έως και 10 φορές χαμηλότερες από τις εκτιμώμενες ανάγκες με αποτέλεσμα το χάσμα να διευρύνεται.
Με αυτόν τον ρυθμό, οι δείκτες (Συμφωνία του Παρισιού) που έδειχναν άνοδο της θερμοκρασίας στους 2,4-2,6 βαθμούς Κελσίου έως το τέλος του αιώνα μετατοπίζονται στο 2.8. Αυτό με τη σειρά του σημαίνει ότι οι κλιματικοί κίνδυνοι που οι ανθρώπινες κοινωνίες θα καλούνται να αντιμετωπίσουν θα αυξάνονται με κάθε δέκατο αύξησης του βαθμού. [3]
Η αναμόρφωση της οικονομίας μέσω όλων των σημαντικών πυλώνων της έχει πάρει πλέον επείγοντα χαρακτήρα με σκοπό να κερδηθεί ο χαμένος χρόνος και τίθεται λίγο πολύ ως μονόδρομος. Σε ότι αφορά την εφαρμογή των δράσεων προσαρμογής που επικεντρώνονται στη γεωργία, το νερό, τα οικοσυστήματα και τους οριζόντιους τομείς, με σκοπό να αντιμετωπίσουν κυρίως την ξηρασία, τις πλημμύρες και τη μεταβλητότητα των βροχοπτώσεων, τα νέα είναι περίπου τα ίδια.
Οι δράσεις αυξάνονται, χωρίς όμως να συνοδεύονται από μια ουσιαστική αύξηση στην οικονομική στήριξη από τα διεθνή ταμεία για το κλίμα, τις πολυμερείς χρηματοδοτήσεις, ή τις διμερείς οικονομικές συμφωνίες. Εκτιμάται ότι οι όποιες δράσεις θα ξεπεραστούν από τον ρυθμό επιτάχυνσης των κλιματικών κινδύνων. Και αυτό αναμφίβολα θα επιτείνει τη δυσκολία της προσαρμογής.
Ο μετασχηματισμός προς τις καθαρές μηδενικές εκπομπές αερίων σε ότι αφορά την παροχή ηλεκτρικής ενέργειας, τη βιομηχανία, τις μεταφορές και τα κτίρια βρίσκεται σε εξέλιξη, αλλά πρέπει επίσης να προχωρήσει πολύ γρηγορότερα. Ειδικότερα για τους τομείς αυτούς, όλοι συμφωνούν ότι οι καλύτερες διαθέσιμες τεχνολογίες είναι αυτές που πρέπει να εφαρμόζονται και μάλιστα άμεσα, αλλά αυτό εξαρτάται από τις χρηματοδοτικές ροές.
Σε ότι αφορά την αναμόρφωση των χρηματοπιστωτικών συστημάτων εκεί μιλάμε για υποχώρηση. Η σύσταση της GFANZ (Glasgow Financial Alliance for Net Zero)/Χρηματοοικονομική Συμμαχία της Γλασκώβης για Μηδενικές Εκπομπές, εκτιμήθηκε ως μία από τις επιτυχίες της προηγούμενης Διάσκεψης και όχι άδικα καθώς οι επιχειρήσεις που συνυπέγραψαν τη σύστασή της διαχειρίζονται κεφάλαια ύψους περίπου 130 τρισ. δολαρίων.
Μέσω της συμμαχίας, δεσμεύτηκαν τράπεζες, ασφαλιστικά και διαχειριστικά περιουσιακά στοιχεία στον στόχο της επίτευξης μηδενικών εκπομπών αερίων μέχρι το 2050. Η ενέργεια αυτή, που ερχόταν να προστεθεί πάνω στις Αρχές του Υπεύθυνου Banking/Principals for Responsible Banking, μια πρωτοβουλία του UNEP στον τομέα της οικονομίας μέσα από την οποία τράπεζες που αντιπροσωπεύουν σχεδόν το μισό του παγκόσμιου τραπεζικού κλάδου δεσμεύονται για τους στόχους της Βιώσιμης Ανάπτυξης και τη Συμφωνία του Παρισιού για το Κλίμα, έμοιαζε να προσφέρει κάτι σημαντικό. Όμως, πολλά μέλη της συμμαχίας έχουν ήδη αποχωρήσει και άλλα απειλούν να αποχωρήσουν αδυνατώντας να ευθυγραμμιστούν με τις απαιτήσεις για την επίτευξη του στόχου.
Η Δίκαιη Μετάβαση
Το ζήτημα της Δίκαιης Μετάβασης παραμένει ένα καυτό ζήτημα για την Κλιματική Αλλαγή. Γιατί σε συνάρτηση με τον επείγοντα χαρακτήρα των αναγκαίων αλλαγών, το εύρος και την ταχύτητα με την οποία μπορούν να γίνουν, πρέπει να αυξηθούν ταυτόχρονα και τα μέτρα για τη διασφάλιση μιας δίκαιης μετάβασης, στηριζόμενη καταρχήν στη διασφάλισης της καθολικής πρόσβασης. Και επιπλέον, πρέπει να σχεδιαστούν λύσεις για τις υπάρχουσες δομικές ανισότητες που εντείνουν την ευαλωτότητα και την έκθεση στους κλιματικούς κινδύνους.
Βελτιώσεις υπήρξαν, καθώς σχεδόν το 90% των μέσων σχεδιασμού λαμβάνουν υπόψη τις ιστορικά μειονεκτούσες ομάδες, όπως είναι οι μικρές τοπικές κοινότητες, οι αυτόχθονες πληθυσμοί και οι γυναίκες. Η ανάγκη να συμπεριληφθεί η γνώση τους και να διασφαλιστεί η συμμετοχή τους στον σχεδιασμό και την υλοποίηση μέτρων και πρακτικών προσαρμογής παραμένει αναντίρρητη. Και γίνεται ιδιαίτερα κατανοητή στην οπτική της συμβολής τους με διαφορετικές αξίες, προοπτικές και συμφέροντα, παράγωντας δίκαια ή «δικαιότερα» αποτελέσματα προσαρμογής. Όμως άλλο βελτιώσεις, άλλο πρόοδος.
Πολλές και σημαντικές οργανώσεις γυναικών από όλο τον κόσμο, με μεγαλύτερη ίσως την She Change Climate, συνέλλεξαν υπογραφές, έστειλαν επιστολές, υλοποίησαν καμπάνιες ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης και πήραν για άλλη μια φορά έναν πολύ ενεργό και μαχητικό ρόλο καθώς, μην ξεχνάμε ότι μόνο μία γυναίκα μετέχει σε ομάδας κορυφής/λήψης αποφάσεων της Προεδρίας COP27, ενώ η συμμετοχή των γυναικών σε άλλες επιτροπές της COP27 παραμένει αποθαρρυντικά χαμηλή (γύρω στο 34%-39%). Ενώ υστερεί και στο ζήτημα της συμπερίληψης και της διαφορετικότητας.
Οι γυναικείες οργανώσεις απαίτησαν περισσότερη διαφάνεια, ισότιμη συμμετοχή και δέσμευση για την αντιμετώπιση της ανισότητας των φύλων μέσα στην κλιματική δράση και κάλεσαν όλα τα μέρη να πράξουν το ίδιο. Και μαζί, έθεσαν ζητήματα όπως η ανάπτυξη ελάχιστων προτύπων για την αύξηση της προσβασιμότητας στη χρηματοδότηση γυναικείων οργανώσεων και οργανώσεων για τα δικαιώματα των γυναικών που αντιμετωπίζουν την κλιματική αλλαγή και άλλες αλληλένδετες κρίσεις στην πρώτη γραμμή, ή/και μάχονται για τους στόχους της Ατζέντας 2030 για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη.
Κανείς δεν μπορεί να ισχυριστεί ότι τα πράγματα θα είναι εύκολα σε αυτήν τη Διάσκεψη που αποτελεί μόνο έναν σταθμό και όχι το τέλος της συζήτησης. Απαιτείται επειγόντως μια άνευ προηγουμένου πολιτική βούληση για να σταματήσει η διεύρυνση του χάσματος προσαρμογής. Κυρίως όμως απαιτείται τα ηχηρά λόγια να υποστηριχτούν και από ισχυρή δράση.
Υποσημειώσεις
Η Διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για την Κλιματική Αλλαγή που συνήθως αναφέρεται ως Διάσκεψη των Μερών ή COP είναι το παγκόσμιο όργανο λήψης αποφάσεων για την Κλιματική Αλλαγή και συμμετέχουν οι χώρες που υπέγραψαν τη Σύμβαση Πλαίσιο των Ηνωμένων Εθνών για την Κλιματική Αλλαγή (UNFCCC) – μια συνθήκη που τέθηκε σε ισχύ το 1994. Οι 198 χώρες που συμμετέχουν συναντώνται κάθε χρόνο για να αξιολογήσουν την πρόοδο και να αποφασίσουν για τη συνέχεια της πορείας προς τους στόχους.
Το UNEP θεωρείται ως η κορυφαία παγκόσμια φωνή για το περιβάλλον. Παρέχει καθοδήγηση, ασκεί ηγεσία και ενθαρρύνει τη συνεργασία μεταξύ κρατών για τη φροντίδα του περιβάλλοντος.
Σύμφωνα με την 6η Έκθεση Αξιολόγησης της Ομάδας Εργασίας ΙΙ της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC)/6th Asseements Report of Working Group II of the Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC)
1 Η Διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για την Κλιματική Αλλαγή που συνήθως αναφέρεται ως Διάσκεψη των Μερών ή COP είναι το παγκόσμιο όργανο λήψης αποφάσεων για την Κλιματική Αλλαγή και συμμετέχουν οι χώρες που υπέγραψαν τη Σύμβαση Πλαίσιο των Ηνωμένων Εθνών για την Κλιματική Αλλαγή (UNFCCC) – μια συνθήκη που τέθηκε σε ισχύ το 1994. Οι 198 χώρες που συμμετέχουν συναντώνται κάθε χρόνο για να αξιολογήσουν την πρόοδο και να αποφασίσουν για τη συνέχεια της πορείας προς τους στόχους.
2 Το UNEP θεωρείται ως η κορυφαία παγκόσμια φωνή για το περιβάλλον. Παρέχει καθοδήγηση, ασκεί ηγεσία και ενθαρρύνει τη συνεργασία μεταξύ κρατών για τη φροντίδα του περιβάλλοντος.
3 Σύμφωνα με την 6η Έκθεση Αξιολόγησης της Ομάδας Εργασίας ΙΙ της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC)/6th Asseements Report of Working Group II of the Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC)