Ο Δαρβίνος έλεγε «Δεν είναι τα πιο δυνατά είδη που επιβιώνουν ή τα πιο έξυπνα, αλλά αυτά που ανταποκρίνονται καλύτερα στις αλλαγές». Πώς μπορούμε λοιπόν να ενδυναμώσουμε τον εαυτό μας σε έναν κόσμο που αλλάζει; Για να μπορέσουμε να ενισχύσουμε την ψυχική μας ανθεκτικότητα, πρέπει πρώτα να δούμε τι περάσαμε, να το ονοματίσουμε και να καταφέρουμε να το βάλουμε σε λέξεις.
Ως άνθρωποι είμαστε «προγραμματισμένοι» να ζούμε σε ομάδες, σε κοινότητες. Η σύνδεσή μας με άλλους ανθρώπους ενισχύει το ανοσοποιητικό μας σύστημα, τη σωματική και ψυχική μας υγεία (Taylor, 2002). Αντίθετα, η κοινωνική απομόνωση βιώνεται από τον εγκέφαλο ως τραύμα και αφήνει το ίδιο νευρωνικό αποτύπωμα με την πείνα και τη δίψα (Tomova et al., 2020).
Ένα συλλογικό τραύμα λοιπόν, όπου ο καθένας μας το βίωσε με διαφορετικό τρόπο και σε διαφορετική ένταση, ανάλογα με τα εργαλεία που φέρει στις αποσκευές του, όπως τη γενετική του προδιάθεση, τις πρώιμες εμπειρίες του, την ιστορία του και το ρόλο του στο σήμερα. Διαφορετικά το βιώνει ένας καρκινοπαθής, ένας νοσηλευτής, μία γυναίκα που κακοποιείται, ένας έφηβος, ένας μοναχικός ηλικιωμένος με επιβαρυμένη σωματική υγεία, ένα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομο που ζει σε μη συμπεριληπτικό περιβάλλον, ένας γονέας μονογονεϊκής οικογένειας, ένας μοναχικός άνθρωπος χωρίς κοινωνικό δίκτυο. Η λίστα δεν τελειώνει, κάθε άνθρωπος και μία μοναδική ιστορία, μία μοναδική εμπειρία.
Πώς θα είναι το αύριο; Τι επιλέγω τελικά; Ένα ουτοπικό ή ένα δυστοπικό μέλλον; Σίγουρα δεν μπορούμε να επιλέξουμε τι θα έρθει, μπορούμε όμως να επιλέξουμε τον τρόπο που βλέπουμε τα πράγματα. Η επιλογή σχετίζεται με τα αποθέματα που φέρει ο καθένας μας στις αποσκευές του και με την ενημερότητα που έχει κανείς για τον εαυτό του. Αλλά για να δούμε τι μπορούμε να κάνουμε σε μια τόσο πρωτόγνωρη κατάσταση, με τόση αβεβαιότητα γύρω μας. Πώς μπορεί λοιπόν να προστατέψει κανείς τον εαυτό του;
Το πρώτο σημαντικό βήμα είναι να αναγνωρίσουμε και να αποδεχτούμε τι μας συμβαίνει. Αναμνήσεις από προηγούμενα τραύματα έρχονται στην επιφάνεια μαζί με όλα τα συναισθήματα του παρελθόντος και κινητοποιούνται πολύ ισχυροί μηχανισμοί άμυνας. Φόβος, θυμός, ενοχή, ντροπή, θλίψη, πένθος, είναι μερικά από τα συναισθήματα που καλούμαστε να διαχειριστούμε. Ας δώσουμε χρόνο, να καταλάβουμε τι μας συμβαίνει χωρίς λογοκρισία, να αντιμετωπίσουμε τον εαυτό μας με μία πιο συμπονετική φωνή και χωρίς επίκριση. Κάθε άνθρωπος είναι διαφορετικός και αντιδρά διαφορετικά, ας ακούσουμε αυτό που μας λέει το σώμα μας και η καρδιά μας. Τι συναισθήματα αναδύονται;
Ας ξεκινήσουμε λοιπόν από τις αποσκευές μας! Ας ανατρέξουμε στην ιστορία μας και σε δύσκολες στιγμές στις οποίες τα καταφέραμε. Ποια στοιχεία του εαυτού μας, μας βοήθησαν; Ποια είναι τα δυνατά μας σημεία; Χιούμορ, αγάπη για τη ζωή, ενσυναίσθηση, πείσμα, οργάνωση, δημιουργικότητα, υπευθυνότητα…. Πόσο συχνά τα χρησιμοποιούμε και σε ποιο πλαίσιο; Στη δουλειά μας, στις φιλικές μας σχέσεις, στα χόμπυ μας, στην εκπαίδευσή μας; Ποια σημεία του χαρακτήρα μας θα ήταν χρήσιμα και θα μας βοηθούσαν στο σήμερα ώστε να τα χρησιμοποιούμε πιο συχνά; Και σε ποιο πλαίσιο; Ποια κομμάτια δεν έχουν χώρο να εκφραστούν, ποια θα ήταν λιγότερο χρήσιμα στο σήμερα;
Είναι σημαντικό επίσης να αντιμετωπίζουμε τον εαυτό μας με σεβασμό και φροντίδα σε ένα βαθύτερο επίπεδο. Πόσο επιτρέπουμε στον εαυτό μας χώρο για τα λάθη, τις αποτυχίες και τα τραύματα που έχουμε βιώσει; Αντί να βιαζόμαστε να αναλάβουμε δράση, ας κάνουμε μία παύση. Ας μη βιαστούμε, ας επιτρέψουμε, ας αποδεχτούμε όλα τα κομμάτια του εαυτού μας, ας μας αποδεχτούμε ολόκληρους! Ας καλωσορίσουμε για παράδειγμα το άγχος μας κι ας σκεφτούμε την ιστορία του, πότε ήρθε στη ζωή μας; Σε τι μας βοήθησε τότε; Από τι μας προστάτεψε; Ας αναγνωρίσουμε την «αξία» του, για να μπορέσουμε να το αποχωριστούμε και να προχωρήσουμε.
Μία άλλη πηγή δύναμης είναι οι αξίες μας. Και πάλι είναι σημαντικό να τις ονοματίσουμε και να αναρωτηθούμε:
Ποιες είναι οι αξίες μου στη δουλειά μου; Η γνώση; Η εκπαίδευσή μου; Ο εθελοντισμός; Το ομαδικό πνεύμα;
Στις σχέσεις μου, στις κοινωνικές μου επαφές και στην κοινότητα ποιες ποιότητες φέρνω; Οικειότητα, συμπόνοια, ενσυναίσθηση, δοτικότητα;
Πώς φροντίζω τον εαυτό μου και το σώμα μου; Γυμνάζομαι, καπνίζω, καταναλώνω μεγάλες ποσότητες αλκοόλ, τρέφομαι υγιεινά;
Στον ελεύθερο χρόνο μου, ποιες δραστηριότητες μου αρέσουν; Χορός, διάβασμα, κηπουρική, μουσική. Τι αξίες φέρουν;
Ας αναλογιστούμε λοιπόν, πόσο κοντά είμαστε στις αξίες και στις βαθύτερες ανάγκες και επιθυμίες μας. Πώς μπορούμε να τις φέρουμε στην καθημερινότητά μας; Τι μας εμποδίζει να είμαστε κοντά σε αυτά; Τι μπορούμε να κάνουμε για να προσπεράσουμε κάποια από αυτά τα εμπόδια; Ποιο είναι αυτό το μικρό βήμα που θα μας φέρει πιο κοντά στις αξίες μας, στον πραγματικό μας εαυτό και στα θέλω μας; Λέξεις, φωτογραφίες, συμβολικές ζωγραφιές, κολάζ, ένα ρητό, μπορούν να μας βοηθήσουν και να λειτουργήσουν ως «υπενθύμιση» στα δύσκολα της καθημερινότητας μας.
Βιβλιογραφία
Taylor, S.E. (2002). The tending instinct. New York: Times Books: Holt & Co.
Tomova, L., Wang, K., Thompson, T., Matthews, G., Takahashi, A., Tye, K., Saxe, R. (2020). The need to connect: Acute social isolation causes neural craving responses similar to hunger. Retrieved March 2020, from https://www.biorxiv.org/content/10.1101/2020.03.25. 006643v1