Το καράβι της φωτογραφίας, το «Μιαούλης» έφτασε στη Φιλαδέλφεια των Η.Π.Α. στις 3 Σεπτεμβρίου 1900 με ναύαρχο τον Παύλο Κουντουριώτη και πλήρωμα 215 άτομα μετά από 58 ημέρες ταξίδι. Η φωτογραφία είναι από το εξώφυλλο του λευκώματος «'Όπου γη Ελλάδα, το έπος της μετανάστευσης σε εικόνες», σε επιμέλεια Φώντα Λάδη που κυκλοφόρησε το 2004. Η εικόνα- με τους μετανάστες στην κουπαστή ανάμεσα στις ελληνικές σημαίες,μοιάζει φαινομενικά τελείως διαφορετική από αυτή των μεταναστών που ξεβράζονται κάθε μέρα στις ελληνικές ακτές, κι ας είναι η άλλη όψη του ίδιου νομίσματος.
Tην ώρα που γράφονται αυτές οι γραμμές ο Φώντας Λάδης - γνωστός ως δημοσιογράφος, συγγραφέας και στιχουργός- βρίσκεται στην Καλιφόρνια δουλευόντας πυρετώδώς πάνω σε δύο μεγάλα θέματα που έχουν άμεση σχέση με τον απόδημο ελληνισμό και τη μετανάστευση. Ο Λάδης είναι γνωστός σαν συγγραφέας, δημοσιογράφος και ποιητής αλλά και στιχουργός που έχει γράψει μεταξύ άλλων με ωμότητα και ρεαλισμό για τη μετανάστευση. Τα «Γράμματα από τη Γερμανία» σε μουσική Μίκη Θεοδωράκη, «Τα τραγούδια μας» του Μάνου Λοϊζου με ερμηνευτή τον Γιώργο Νταλάρα,αποτελούν δίσκους- τομές στο πολιτικό τραγούδι.Mέσα σε όλα αυτά - θεατρικά, δοκίμια, ποιήματα (αλλά και σκόρπια τραγούδια- αριστουργήματα όπως το «Η μέρα εκείνη δεν θα αργήσει» του Λοϊζου) είναι επίσης συλλέκτης, ερευνητής και ο ιθύνων νους πίσω από την Aστική μη Kερδοσκοπική Eταιρεία Aρχείου & Mελετών Μνήμες, που έχει χτισει με τα χρόνια ένα αξιοζήλευτο αρχείο με παλιές επιστολές,ντοκουμέντα και χειρόγραφα. Ένα από αυτά τα αρχεία αφορά τη μετανάστευση και αυτή τη στιγμή ο Λάδης βρίσκεται στην Καλιφόρνια για να ερευνήσει παραπάνω δύο θέματα με τα οποία έχει ασχοληθεί πάνω από δέκα χρόνια: το ένα είναι η ισχυρή κοινότητα των Ελλήνων του βωβού κινηματογράφου στο Χόλιγουντ, και το άλλο η ζωή ενός απίστευτου Έλληνα τυχοδιώκτη που ξεκίνησε από την Πελοπόνησσο και κατέληξε περίπου ως «βασιλιάς» του Σαν Φρανσίσκο.
Ο Φώντας Λάδης, το 2002 την εποχή που γράφονταν «Οι διαδρομές στην Αθήνα»
H άγνωστη ιστορία των Ελλήνων πρωταγωνιστών του βωβού κινηματογράφου στο Hollywood
«Σε ένα από τα βιβλία μου που δημοσιεύτηκε το 2004(«'Όπου γη Ελλάδα, το έπος της μετανάστευσης σε εικόνες εκδ. Μνήμες) παρουσιάζεται μέσα από φωτογραφίες, καρτ- ποστάλ, και ψήγματα λόγου η ιστορία της αποδημίας των Ελλήνων στον 18ο, 19ο και 20 αιώνα σε όλο τον κόσμο. Υπάρχει λοιπόν εκεί ένα αρχείο που είναι τα τεκμήρια της δράσης μιας σειράς Ελλήνων ηθοποιών στο Χόλιγουντ στη δεκαετία του ’10, του ’20 και λίγο μετά. Γνώρισα τυχαία έναν από αυτούς το Θανάση Λυμπέρη- είχε κρατήσει όλα τα αρχεία, μου αφηγήθηκε αυτό το μικρό έπος και όταν πέθανε μου άφησε το αρχείο του. Τότε είχα κάνει ένα κομμάτι μεγάλο στον Ταχυδρόμο και τώρα ήρθε ή ώρα να κάνω κάτι μεγαλύτερο. Θέλω να ολοκληρώσω την έρευνα ώστε να φτιάξω ένα μικρό βιβλίο που να βγει στα ελληνικά και στα αγγλικά, σε μια δεύτερη φάση ίσως φτιάξω ένα ντοκιμαντέρ, και σε μετά να βοηθήσω να φτιαχτεί ένα μικρο μουσείο και να χαρίσω αυτό το υλικό για να φαίνεται πως έναν αιώνα πριν υπήρχαν Έλληνες που παίζανε σε ταινίες.
Ο Θύμιος Λυμπέρης με τον Τζορτζ Ρήγας στο γύρισμα μιας ταινίας για τη Λεγεώνα των Ξένων
Η δική σας έρευνα ξεκίνησε από το Θανάση Λυμπέρη. Πως τον βρήκατε;
Εγώ τον βρήκα το 1985. Κάποιος μου είπε “ξέρεις υπάρχει ένας τύπος στην Ηλιούπολη,που λέει κάτι πράγματα τρελά. Δεν πας να τον βρεις αν δεις αν λέει αλήθεια; Τον βρήκα και μου άνοιξε τα αρχεία του και την καρδιά του και έτσι τότε φτιάξαμε ένα πολυσέλιδο αφιέρωμα στο περιοδικό Ταχυδρόμος. Αυτός ήταν από το Βασιλίτσι Κορινθίας και όπως πάρα πολλοί ήταν βίος και πολιτεία, είχε κάνει τα πιο απίθανα επαγγέλματα - από κατάσκοπος του FBI στους Ινδιάνους Ναβάχο, μέχρι τον πόλεμο της Κόρεας. Εγώ λοιπόν θέλω να κλείσω αυτό το κεφάλαιο των Ελλήνων του βωβού κινηματογραφου να καταγράψω ότι υπήρχαν αυτοί οι άνθρωποι.
Οι ταινίες αυτές υπάρχουν ακόμα;
Όχι, οι ταινίες αυτές δεν υπάρχουν, μιλάμε εξάλλου για ταινίες σαν κινούμενες εικόνες που παιζόντουσαν μέσα σε καφενεία και σαλούν η μία μετά την άλλη. Τις λιώνανε για να πάρουν το ασήμι που είχαν μέσα – εκείνη την εποχή στις ταινίες υπήρχε μια πολύ μικρή ποσότητα ασημιού, το οποίο χρησιμοποιούσαν για να φτιάξουν την επόμενη ταινία, ανακυκλώνοντας το.
Ο Λυμπέρης ή Άρθουρ-καμιά φορά και Τομ Λιμπέρι , στο ρόλο του Εβραίου ενεχυροδανειστή σε μια ταινία για τη ζωή του ηθοποιού Ουάλλας Ρήντ, που πέθανε από ναρκωτικά
Πως αποφασίσατε να επιστρέψετε σε αυτή την ιστορία και να κάνετε αυτό το ταξίδι τόσα χρόνια μετά;
Κοίταξε να δεις τα αρχεία που έχουμε μαζέψει εδώ είναι ένα κι ένα. 2700 επιστολές από το Μικρασιατικό μέτωπο, ημερολόγια Βαλκανικών πολέμων...Έχω κάνει γύρω στα 100 άρθρα στον ελληνικό τύπο γύρω από αυτά τα αρχεία κι έχω βγάλει και βιβλία γύρω από αυτά τα θέματα. Ενώ είναι πάρα πολύ σημαντικό, δεν είχε μια προτεραιότητα για μένα. Έπρεπε να πάω στο Λος Άντζελες, κι έπρεπε να βρω το χρόνο και τα μέσα. Με την ευκαιρία λοιπόν που θα πάω για ένα πολύ μεγαλύτερο άρθρο θα ψάξω και γι’ αυτό. Η μία δουλειά που έχω να κάνω εκεί πέρα έχει σχέση με το αρχείο του Θανάση.
Τζον Τζερομ- ο απεργοσπάστης που έγινε εκατομμυριούχος
Ο δεύτερος λόγος του ταξιδιού είναι ότι θέλω να ολοκληρώσω στο Σαν Φρανσίσκο την έρευνά μου για ένα βιβλίο στο οποίο δουλεύω 10 χρόνια ακριβώς και αφορά τη ζωή ενός Έλληνα που έφυγε από μια πολύ απόμερη γωνιά της Πελοποννήσου το 1905 καιπήγε στο στο Σαν Φρανσίσκο, κι έγινε μεγάλος και τρανός. Τον έλεγαν Τζον Τζιρόμ με το παρατσούκλι Black Jack, John Black Jack Jerome. Ο Τζερόμ τα πρώτα χρόνια έκανε καριέρα ως απεργοσπάστης.
Ο ηθοποιός Αλεξίου από το Ξηρόμερο στο ρόλο του Ράσπουτιν
Τι έκανε ως απεργοσπάστης δηλαδή;
Είχε ιδρύσει τα γραφεία Pinkerton που έκαναν κυρίως βιομηχανική κατασκοπεία και παρεμπόδιση της δουλειάς των συνδικάτων. Παρακολουθούσαν , εκφόβιζαν και όταν γίνοταν κάποια απεργία οργάνωναν στρατό με λούμπεν,άνεργους,φοιτητές. Μιλάμε για μια εποχή που οι εργοδότες χρησιμοποιούσαν μεγάλους ιδιωτικούς στρατούς για να σπάσουν τις απεργίες και γινόντουσαν μάχες με όπλα- κάτι που κόπασε πλέον στη δεκαετία του '20. Επί δέκα χρόνια ο Τζερόμ ήταν ο φόβος και ο τρόμος των συνδικάτων στις δυτικές πολιτείες, βρίσκει κανείς το όνομά του παντού. Αυτός, θησαύρισε με την πολύ περιπετειώδη δράση του, ήθελε εξάλλου να βγάζει λεφτά πάση θυσία, να γίνει κάτι και να ανεβαίνει όλο και ψηλότερα. Αργότερα έγινε εκδότης καθημερινής Ελληνόφωνης εφημερίδας, την έκλεισε, ίδρυσε την πρώτη στην κόσμο αεροπορική εταιρία σύνδεσης μικρών αποστάσεων στο Bay Area, του Σαν Φρανσίσκο αλλά όλα αυτά ήταν μύθοι, θέλανε ψάξιμο. Ψάχνοντας βρήκα ότι η πραγματική του ζωή ήταν πολύ πιο συγκλονιστική από αυτή που νόμιζα. Έκατσα και ανασύστησα όλη του τη ζωή: αυτός μετά έγινε μεγαλομεσίτης, και μπλέχτηκε σε πολλές πολιτείες με το τζόγο, τις ιπποδρομίες και τα απαγορευμένα στοιχήματα. Είναι πολύ ενδιαφέρον να δει κανείς με ποια μέσα διαπλοκής κατάφερε να ξεφύγει από το κυνηγητό των εισαγγελέων, το οποίο ήταν διαρκές.
Η ηθοποιός Μαίρη Καρ, κόρη του Έλληνα ηθοποιού Γιάννη Καρβέλα
Και πως έφυγε;
Τέλειωσε τη ζωή του ως εξέχον μέλλον της κοινότητας του St. Fransisco. Στο δεύτερο γάμο του με μια καλλονή νεότερη του Ελληνίδα είχε 2000 καλεσμένους και στην κηδεία του το ’53- είχε όλη την καλή κοινωνία. Όλο αυτό μου προξένησε μεγάλη απορία και ήθελα να ετοιμάσω ένα βιβλίο που να έχει όλη αυτή τη γοητεία της περιπέτειας το πως πέρναγε από το ένα στο άλλο με μια βαθιά δίψα για να πετύχει. Έψαξα τα αρχεία της Αστυνομίας, καθώς και τα κρατικά αρχεία και ξέρω πλέον τι συνέβαινε μέρα με τη μέρα. Ταυτόχρονα εδώ στην Ελλάδα ανακάλυψα γράμματα, φωτογραφίες και τηλεγραφήματα που έστελνε στους γονείς του από το 1906 και μετά. Αυτός έκανε μερικά ταξίδια στην Ελλάδα και ήθελε σε μια πολύ άγονη και απρόσιτη περιοχή που δεν μπορείς να χτίσεις ούτε τώρα, πόσο μάλλον τότε, να κάνει επενδύσεις. Είχε αγοράσει ένα ολόκληρο βουνό και ήθελε να κάνει τελεφερίκ, αεροπλάνα, να επενδύσει. Ακόμα και τώρα είναι θρύλος στη Λακωνία αλλά και στο Σαν Φραντσίσκο.
Εσείς πως τον βρήκατε και αποφασίσατε να ασχοληθείτε μαζί του;
Είχα ένα σπίτι εκεί κοντά και άκουγα συνέχεια γι' αυτόν. Είδα αυτή τη βίλα που είχε την εγκαταλελειμένη. Βρήκα το πατρικό του σπίτι υπάρχει είναι ακριβώς όπως ήταν γιατί αυτά τα χωριά έχουν μείνει περίπου όπως ήτανε. Με το σχέδιο Marshall ήθελε να φέρει επενδύσεις, υιοθέτησε 2 παιδιά και γυρίζοντας από ένα ταξίδι τον βρήκαν νεκρό στο γραφείο του. Ήταν εμφανές ότι είχε σχέση ο θάνατος του με το παρελθόν του βέβαια.
Πόσον καιρό υπολογίζετε να μείνετε στην Αμερική;
Κάποιους μήνες. Το βασικό για μένα είναι να γνωστοποιήσω αυτή την έρευνα χωρίς να γνωστοποιήσω τις λεπτομέρειες και να δω αν υπάρχει ενδιαφέρον για το βιβλίο και για τα κινηματογραφικά δικαιώματα. Το βιβλίο μιλάει για τις περιπέτειες ενός συγγραφέα που θέλει να ανασυστήσει τις ζωή ενός άλλου με ένα λογοτεχνικό τρόπο δοσμένα με υπαρξιακά ερωτήματα. Για ποιο λόγο εγώ ας πούμε που έχω γράψει την Τσιμινιέρα, γράφω για ένα έναν απεργοσπάστη, για ένα ρεμάλι και του έχω αφιερώσει 10 χρόνια από τη ζωή μου;
Μπορεί να σου εξάψει το ενδιαφέρον ένα ρεμάλι όμως.
Ναι συμφωνώ με αυτό που λες αλλά εγώ θέλω να στοχαστώ πάνω σε όλο αυτό. Όπως και να έχει πάντως πάω για αναζήτηση χορηγών, σε ένα ατομικό project. Oι Έλληνες του Χόλιγουντ πάλι, είναι ένα πράγμα που ενδιαφέρει όλον τον ελληνισμό πρέπει να βρω χορηγούς που να τους ενδιαφέρει όλο αυτό το πράγμα. Ο Τζερόμ κατέκτησε την Αμερική για να δούμε κι εμείς.
'Ολες οι φωτογραφίες είναι από το βιβλίο: Όπου γη Ελλάδα: το έπος της μετανάστευσης σε εικόνες, του Φώντα Λάδη που κυκλοφόρησε το 2004 από την Αστική μη Κερδοσκοπική Εταιρία «Mνήμες»