Μάνη, αδούλωτη, τόπος σκληρός, η πέτρα διαμόρφωνε τον χαρακτήρα τον ανθρώπων. Αυτό το μέρος διάλεξε για να ζήσει και ο σερ Πάτρικ Λη Φέρμορ ένας από τους μεγαλύτερους Βρετανούς περιηγητές, όπως τον είχε περιγράψει κάποτε το BBC.
«Αυτός εδώ δεν είναι ο κόσμος μου, είναι σαν να ζω στην καρδιά ενός μαρουλιού» είχε γράψει για την Αγγλία. «Εγώ χρειάζομαι καυτές πέτρες κι αγκάθια, λιόδεντρα και φραγκόσυκα» είχε πει και έτσι επέλεξε τη Μάνη για να κοινωνήσει τον ήλιο, και να εμπνευστεί από τους ήρωες, αφανείς και μη, που έζησαν στο ίδιο μέρος χιλιάδες χρόνια πριν, που αγάπησαν παράφορα, που πολέμησαν ή απλά περπάτησαν στις ίδιες πέτρες που ακουμπούν και τα δικά μας πόδια
.
Εκεί, στην Καρδαμύλη έκτισε το σπίτι του, εκεί έγραψε τη «Μάνη» (μέρος του βιβλίου μετέφρασε στα ελληνικά ο πρώην πρωθυπουργός Τζαννής Τζαννετάκης) εκεί πέθανε η γυναίκα του Τζόαν Ελίζαμπεθ Ράινερ, εκεί ήθελε να πεθάνει και ο ίδιος.
Ο σερ Πάτρικ Λη Φέρμορ, ο Πάντι (Πάτρικ), όπως τον αποκαλούσαν οι φίλοι, ή ο κυρ Μιχάλης όπως τον «βάπτισαν» στην Κρήτη και τον προσφωνούσαν οι ντόπιοι, ήταν άρρωστος. Έφυγε για λίγο από την Καρδαμύλη προκειμένου να χαιρετίσει τους φίλους του στη Βρετανία. Σκόπευε να επιστρέψει και να πεθάνει εκεί στο απομονωμένο καταφύγιο του, που ήταν στην άκρη του γκρεμού, πάνω στο βράχο και τη θάλασσα, αλλά ο προορισμός τελικά ήταν άλλος. Ο μεγάλος περιηγητής έκανε το αναπόφευκτο και μεγαλύτερο ταξίδι του στις 10 Ιουνίου του 2011.
Όμως το σπίτι είναι εκεί, κρυμμένο μέσα στα Κυπαρίσσια και τις ελιές. Όταν ο επισκέπτης το βρει μπορεί να καταλάβει κάτι από την προσωπικότητα του Βρετανού συγγραφέα, λόγιου, κομάντο και κατασκόπου στα χρόνια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Αν το μάτι είναι εξασκημένο μπορεί να καταλάβει περισσότερα σαν μπει μέσα σε αυτό.
Ο Πάτρικ Λη Φέρμορ σχεδίασε το μεγαλύτερο μέρος του σπιτιού μόνος του με τη σύζυγό του την Τζόαν Ελίζαμπεθ Ράινερ και το δώρισαν εν ζωή στο Μουσείο Μπενάκη με την πρόθεση ότι η κυριότητα του σπιτιού θα μεταβιβαζόταν στο Μουσείο μετά το θάνατο τους, όπως και έγινε. Το κτήμα βρίσκεται στην περιοχή Καλαμίτσι πολύ κοντά στην Καρδαμύλη, ενώ τα τρία πετρόκτιστα κτίσματα που περιλαμβάνει, σχεδιάστηκαν από τον αρχιτέκτονα Νίκο Χατζημιχάλη, πάντα σε στενή συνεργασία με τον Φέρμορ και τη σύζυγό του. Όλα τους περιβάλλονται από έναν μεσογειακό κήπο με κυπαρίσσια, ελιές, σκίνους και αγριολούλουδα. Το Μουσείο Μπενάκη αναφέρει ότι πρόκειται κατά γενική ομολογία, για ένα από τα ωραιότερα ακίνητα στην Ελλάδα. Ακριβώς κάτω από το κτήμα, μια στενή πέτρινη σκάλα οδηγεί σε μικρή βοτσαλωτή παραλία.
Ακριβώς απέναντι βρίσκεται το νησάκι Μερόπη με έκταση 35 στρέμματα επάνω στα οποία υπάρχουν τα ερείπια βενετσιάνικων τειχών αλλά και το εκκλησάκι του αγίου Νικολάου με χρονολογία κατασκευής το 1779. Το γύρο του νησιού συνήθιζε να κάνει κολυμπώντας ο Λη Φέρμορ ακόμη και την περίοδο που ήταν βαρύς καπνιστής, αλλά ακόμη και λίγα χρόνια πριν το θάνατό του. Εάν δεν έκανε τον περίπλου του νησιού ανοιγόταν τόσο στη θάλασσα μέχρι να δει την καμινάδα του σπιτιού, λέει στη HuffPost Greece η οικονόμος του από το 2000 κ. Ελπίδα Μπελογιάννη, η οποία και μας ξεναγεί στο χώρο.
Για να φτάσεις υπάρχει κάτι ελαφρά συνωμοτικό. Μια επικοινωνία με το Μουσείο Μπενάκη και στη συνέχεια ραντεβού προκαθορισμένες ώρες και ημέρες με την κ. Μπελογιάννη. Οι οδηγίες είναι συγκεκριμένες για το πως θα φτάσεις από την Καρδαμύλη στο Καλαμίτσι. Τον δρόμο που πρέπει να στρίψεις, το μονοπάτι που πρέπει να κατέβεις και την ανηφόρα που πρέπει να βρεις για να φτάσεις στο σπίτι.
Φτάσαμε στο προκαθορισμένο ραντεβού, ένας μεγάλος τοίχος και μια βαριά πόρτα που θυμίζει μοναστήρι και κρύβουν επιμελώς το εσωτερικό από τα αδιάκριτα βλέμματα. Εκεί περίμεναν κάποιοι Ιάπωνες τουρίστες, Αμερικανοί, Γερμανοί και Άγγλοι, περίπου 17 άτομα, όλοι τους ανυπόμονοι να μπουν μέσα. Στις 11 το πρωί η βαριά πόρτα άνοιξε και μας υποδέχθηκε η κ. Μπελογιάννη.
Όλοι, ο καθένας με τον τρόπο του, την καταγωγή του και τα βιώματά του, προσπαθεί να «ρουφήξει» το χώρο. Λίγα έχουν αλλάξει από τότε που ο Φέρμορ ζούσε εκεί.
Αφού περπατάμε πάνω στο δάπεδο που έχει φτιαχτεί με τα βότσαλα από την παραλία μένουμε εκστασιασμένοι από τη θέα προς το βουνό και τη θάλασσα.
Προσπαθούμε να ρίξουμε κλεφτές ματιές στο εσωτερικό του σαλονιού, που φαίνεται να είναι και το κυρίως σπίτι. Όμως, οδηγούμαστε πρώτα σ΄ένα άλλο σπιτάκι εκεί που κάθε πρωί στις 8 ο Φέρμορ έπινε τον καφέ του και ξεκινούσε το διάβασμα και το γράψιμο. Πάντα χειρόγραφα, μόνο σε πολύ μεγάλη ηλικία άρχισε να χρησιμοποιεί γραφομηχανή, κάτι που είχε να το λέει.
Το δωμάτιο εντυπωσιάζει από τον όγκο των βιβλίων. Βιβλία παντού. Και φωτογραφίες. Κάθε μια και ιστορία.
Ο Πάτρικ Λη Φέρμορ ντυμένος με κρητική στολή ζωσμένος με το χαρακτηριστικό χαρακτηριστικό κρητικό μαχαίρι. Είναι η εποχή που ως μέλος της Βρετανικής αποστολής έλαβε μέρος στην αντίσταση της Κρήτης κατά των Γερμανών.
Δεν είναι τυχαίο που το BBC τον είχε περιγράψει ως «κράμα ανάμεσα σε Ιντιάνα Τζόουνς, Τζέιμς Μποντ και Γράχαμ Γκριν».
Ο Φέρμορ γόνος μεγαλοαστικής Ιρλανδο-Αγγλική οικογένεια με υψηλή παιδεία είχε την περιπέτεια στο αίμα του. Διάβαζε τους Έλληνες κλασσικούς, Λατινικά, αλλά και έργα του Σαίξπηρ. Λάτρευε τον Οράτιο. Στα 18 χρόνια του, το 1933 με ελάχιστα ρούχα, δύο βιβλία ξεκινά ένα ταξίδι από την Ολλανδία στην Κωνσταντινούπολη. Η εποχή της Δωρεάς και το Ανάμεσα στα Δάση και τα Νερά περιγράφουν με λεπτομέρειες το ταξίδι του. Και όμως η Κωνσταντινούπολη, όπως συνήθιζε να την λέει αντί για Ίσταμπουλ, δεν είναι το τέλος. Συνεχίζει το ταξίδι του κατά μήκος της ελληνικής χερσονήσου. Φτάνει στην Αθήνα, όπου συνάντησε την πριγκίπισα Μπαλάσα Καντακουζηνού (Bălaşa Cantacuzino), Ρουμάνα ευγενή της οικογένειας των Καντακουζηνών, την οποία και ερωτεύτηκε. Κάποια στιγμή μετακόμισαν στο Μπάλενι τον οίκο της οικογένειας των Καντακουζηνών στη Μολδαβία, έως το ξέσπασμα του πολέμου.
«Ήταν ο μεγάλος του έρωτας» μας λέει η κ. Μπελογιάννη δείχνοντας μας τη φωτογραφία της που ο Πάτρικ Λη Φέρμορ την είχε σε περίοπτη θέση, στην ίδια που τη βλέπαμε και εμείς, ακόμη και όταν ζούσε η γυναίκα του με την οποία άλλωστε ανέπτυξε φιλικές σχέσεις μετά τον πόλεμο.
Στο δωμάτιο, αλλά και στους άλλους χώρους του σπιτιού βλέπουμε επαίνους και άλλα ντοκουμέντα για τη δράση του Φέρμορ στον πόλεμο.
Με το ξέσπασμα του πολέμου, λόγω των γνώσεων που κατείχε για τον ελλαδικό χώρο, απεστάλη στο Σώμα Γενικών Καθηκόντων (General Service Corps) και έγινε στρατιωτικός σύνδεσμος στην Αλβανία. Στη συνέχεια, πολέμησε στην Κρήτη και την ηπειρωτική Ελλάδα. Κατά τη διάρκεια της Γερμανικής Κατοχής, επέστρεψε στην Κρήτη τρεις φορές, τη μία έπεσε με αλεξίπτωτο και το 1944 μαζί με τον Γουίλιαμ Στάνλεϊ Μοςο Λη Φέρμορ οδήγησε την ομάδα που συνέλαβε τον Γερμανό διοικητή, Χάινριχ Κράιπε.
Τα βιβλία - πολλά και σε τάξη - μας έκαναν να θαυμάσουμε την μεθοδικότητα του Πάτρικ Λη. Όμως μας διέψευσε η οικονόμος του σχολιάζοντας πως ήταν ακατάστατος και αν βλέπουμε τα βιβλία σε τέτοια ταξινόμηση οφείλεται στους ανθρώπους του Μουσείου Μπενάκη.
«Έπρεπε να φτιάξει αυτό το κουτί που να υπενθυμίζει στον εαυτό του πως πρέπει να βάζει τα καπάκια στα στυλό» λέει η κ. Μπελογιάννη.
Το σπίτι του Φέρμορ αν και απομονωμένο, πάντα είχε κάποιο καλεσμένο, ποιητές, ζωγράφους, λογοτέχνες, πολιτικούς. Όμως στη γιορτή της Σύναξις των Αρχαγγέλων, στις 8 Νοεμβρίου το σπίτι ήταν ανοιχτό για να γιορτάσει τη γιορτή του σαν «Μιχάλης» που ήταν. Όλοι ήταν καλεσμένοι και τα κεράσματα έδιναν και έπαιρναν, θυμάται η κ. Ελπίδα Μπελογιάννη.
Φίλος και με τον Χατζηκυριάκο Γκίκα ο οποίος του έχει ζωγραφίσει μέρη του σπιτιού και ήταν αυτός που τον έπεισε να δωρίσει το σπίτι του στο Μουσείο Μπενάκη προκειμένου να χρησιμοποιείται για τη φιλοξενία συγγραφέων, ερευνητών, ποιητών και καλλιτεχνών οι οποίοι αναζητούν έναν ήσυχο και φιλόξενο χώρο για να εργαστούν.
Μάλιστα ο Γκίκας τού έχει δωρίσει ένα γλυπτό που κοσμεί έναν εξωτερικό τοίχο, ενώ έχει ζωγραφίσει ακόμη έναν.
Όλοι οι χώροι είναι ηλιόλουστοι, οι πολλές κρεβατοκάμαρες, απλά δωμάτια, έχουν βιβλία και εξαιρετική θέα. Όμως, η επί πολλά χρόνια κρεβατοκάμαρά του έχει την καλύτερη. Από το κρεβάτι νομίζεις ότι αιωρείσαι μεταξύ θάλασσας και ουρανού.
Ενδιαφέρον παρουσιάζει η μικρή κρεβατοκάμαρα στην οποία μετακόμισε τα τελευταία χρόνια της ζωής του. Μόνο τα απαραίτητα. Η επιτομή της απλότητας.
Επίσης υπάρχουν πολλά μπάνια, κάποια από αυτά έχουν μάρμαρα από το παλάτι του Μπάκινχαμ που τα πήρε όταν έγινε η ανακαίνισή του.
Άλλα σκαλιά που βγάζουν σ΄ ένα υπόγειο, επίσης γεμάτο με βιβλία.
«Πατρίδα σου είναι όπου είναι τα βιβλία σου» φέρεται να είπε κάποτε. Σύμφωνα με την οικονόμο του στο σπίτι υπάρχουν τουλάχιστον πέντε χιλιάδες βιβλία.
Από το υπόγειο σε ένα μεγάλο παραλληλόγραμμο τραπέζι με πλακάκια από το Μαρόκο. Εκεί γινόντουσαν τα μεγάλα γεύματα και οι συζητήσεις.
«Του άρεσαν οι χοιρινές μπριζόλες στο τηγάνι με σκόρδο» μας λέει η κ. Μπελογιάννη, ενώ για το χαρακτήρα του μας τον περιγράφει ως ένα δραστήριο και περήφανο άνθρωπο.
«Δεν ήθελε να δείχνει ότι είναι αδύναμος. Μια φορά που έμεινα επειδή είδα πως δεν ήταν καλά αντέδρασε. Έτσι όποτε έκρινα πως έπρεπε να μείνω για να τον προσέχω προφασιζόμουν πως ήμουν κουρασμένη και δεν ήθελα να οδηγήσω για να επιστρέψω σπίτι και αυτός με μεγάλη του χαρά επέμενε να μείνω» μας λέει η ίδια.
Οι σχέσεις του με του κατοίκους της περιοχής περιγράφονται ως εξαιρετικές, την 28η Οκτωβρίου έβαζε τα παράσημά του και συμμετείχε στους εορτασμούς.
«Ποτέ του δεν σχολίαζε αρνητικά κανέναν. Αν τον ρωτούσαν για κάποιον με τον οποίο μπορεί να είχε κάποιο πρόβλημα προτιμούσε να σιωπά» λέει η κ. Μπελογιάννη.
Έχουμε ήδη φύγει από την κουζίνα και έχουμε μπει στο σαλόνι, οι καναπέδες μέσα σε αυτό και στο αίθριο, τα άπειρα βιβλία δημιουργούν τη διάθεση να κάτσεις και να διαβάσεις, να σταματήσεις να μιλάς, να αφουγκράζεσαι και να νιώθεις το αεράκι που περνά μέσα από τα δέντρα και τα παράθυρα.
Το πετρόχτιστο σπίτι στη σκιά του Ταϋγέτου, που το χαϊδεύει η θάλασσα του Μεσσηνιακού Κόλπου και το λούζει ο ελληνικός ήλιος προσφέρει ψυχική ανάταση. Αυτό επιθυμούν και οι λογοτέχνες και ποιητές που περιμένουν πότε θα τους φιλοξενήσει.
Στόχος είναι το φθινόπωρο και την άνοιξη να γίνονται μαθήματα και σεμινάρια και τον χειμώνα να φιλοξενούνται συγγραφείς και καλλιτεχνείς, ενώ τα σχέδια για το καλοκαίρι είναι να νοικιάζεται έτσι ώστε να συγκεντρώνονται τα χρήματα για τη συντήρησή του, λέει η κ. Μπελογιάννη.
Ήδη η οικία του Πάτρικ Λη Φέρμορ παραχωρήθηκε για τα γυρίσματα της ταινίας «Πριν τα μεσάνυχτα» με τους, μεταξύ άλλων, Ίθαν Χοκ και Ζιλί Ντελπί.
Ωστόσο, στο σπίτι ήδη έχουν αρχίσει να εμφανίζονται οι φθορές του χρόνου, ενώ είναι αδιευκρίνιστο το κόστος των εργασιών που θα απαιτηθεί και ο χρόνος που αυτές θα ξεκινήσουν. Παράλληλα, Έλληνες νέοι λογοτέχνες εκφράζουν τον προβληματισμό τους για την καθυστέρηση της υλοποίησης του οράματος για το οποίο ο Πάτρικ Λη Φέρμορ δώρισε το σπίτι του.