Στις αρχές του Σεπτέμβρη έγινε γνωστό ότι η ταινία «Amerika Square» του Γιάννη Σακαρίδη θα είναι η επίσημη πρόταση της Ελλάδας στην κατηγορία «Ξενόγλωσση Ταινία» των φετινών Όσκαρ. Αυτή δεν ήταν η πρώτη διάκριση για τη συγκεκριμένη ταινία, που καταπιάνεται με το προσφυγικό και την ξενοφοβία σε μία περίοδο που στην Ελλάδα βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη η προσφυγική κρίση, σίγουρα όμως αν κερδίσει τελικά το βραβείο της Ακαδημίας, θα πρόκειται για τη μεγαλύτερη διάκριση όλων.
Με αυτή την αφορμή, μιλήσαμε με έναν εκ των πρωταγωνιστών του φιλμ, τον ηθοποιό Βασίλη Κουκαλάνι και τον ρωτήσαμε όσα θέλαμε να μάθουμε σχετικά με την ταινία, τη γνώμη του γύρω από το προσφυγικό και τη διαχείρισή του αλλά και εκείνα που ετοιμάζει σε επαγγελματικό επίπεδο.
Η ταινία «Amerika Square» είναι η ελληνική υποψηφιότητα για τα φετινά Όσκαρ. Ποια ήταν η πρώτη σου σκέψη όταν πληροφορήθηκες τα ευχάριστα;
Νομίζω στην αρχή απλά γελάγαμε. Με είχε πάρει ο Γιάννης (Σακαρίδης) τηλέφωνο κι αμέσως βέβαια αρχίσαμε να περιπαίζουμε στη φαντασία μας το γεγονός αφού με τις καταγραφές που έχουμε για τα Όσκαρ, όλοι οι συνειρμοί μοιάζουν εξωπραγματικοί. Αφού όμως χορτάσαμε σενάρια για το πώς ο καθένας των συντελεστών θα συμπεριφερόταν σε μια τέτοια χλιδάτη μόστρα και είχαμε το αγαλματάκι ήδη στη βαλίτσα, επιστρέψαμε μοιραία στην πραγματικότητα. Είμαστε στη διαλογή με άλλες 80 ξενόγλωσσες ταινίες, υπάρχει πολύς δρόμος μέχρι τα αποτελέσματα τον Ιανουάριο, θα χρειαστούν προβολές προώθησης στο Λος Άντζελες, γενικότερη προώθηση και στα μέλη της Ακαδημίας, δεν ξέρω τις λεπτομέρειες. Αν πάντως μπούμε στην πεντάδα των υποψηφιοτήτων, έχουμε πει ότι θ πάμε πάση θυσία.
Έχω μια αίσθηση οτι οι πιθανότητες μας δεν είναι καθόλου κακές, και λόγω του θέματος, και λόγω της ποιότητας του έργου αφού είναι μια γρήγορη, σπιρτόζικη ταινία, λαική και νεανική, λέγεται και Amerika, είναι και στην αρχή της αλφαβητικής σειράς... Τι να πω, έχω καλή αίσθηση και είμαι πολύ χαρούμενος γιατί αγαπώ αυτή τη δουλειά και τους συντελεστές της.
Στο έργο υποδύεσαι τον Τάρεκ, έναν αξιωματικό του συριακού στρατού που καταφέρνει να βγει από τη χώρα και από τη δίνη του εμφυλίου πολέμου και βρίσκεται στην Αθήνα. Αυτή είναι η μία από τις τρεις ιστορίες που παρουσιάζει η ταινία. Ποια είναι η γενικότερη πλοκή της και πώς προσέγγισες το δικό σου χαρακτήρα συγκεκριμένα;
Η ιστορία πραγματεύεται τις παράλληλες ιστορίες τριών ανδρών που μέσα σε ένα τριήμερο έρχονται ο καθένας αντιμέτωποι με μια ακραία αλλά και απόλυτα καθοριστική συνθήκη της ζωής τους. Συναντιούνται και αλληλεπιδρούν λιγότερο ή περισσότερο μέσα στην πορεία τους αλλά κυρίως στρέφουν τη δράση και την μοίρα του άλλου καταλυτικά. Υποδύομαι τον Τάρεκ τον Σύρο πρόσφυγα που ψάχνει απεγνωσμένα τρόπο να φύγει μαζί με τη 10χρονη κόρη του από την Ελλάδα. Γύρω του είναι οι πιο «μόνιμοι» κάτοικοι την πλατείας: ο Μπίλι (Γιάννης Στάνκογλου), ιδιοκτήτης μπαρ και tattoo artist, η Τερέζα, μια όμορφη τραγουδίστρια από την Αφρική που έχει μπλεξίματα με τη μαφία, και ο άνεργος και περιθωριοποιημένος Νάκος (Μάκης Παπαδημητρίου), που ζει ακόμα με τους γονείς του και μισεί τους ξένους, όλους εκείνους που έχουν κατακλύσει τη γειτονιά του, στερώντας του το μοναδικό πράγμα που υποτίθεται του δίνει ταυτότητα.
Στην ιστορία πρωταγωνιστούν οριακές φιγούρες της καθημερινότητας της Αθήνας και η αφήγηση της είναι μέσα από τα μάτια αυτών. Η ταινία σε κάνει να συναισθανθείς συνανθρώπους, να μην τους κρίνεις, να συμμετάσχεις στην περιπλάνησή τους και να αντιληφθείς, αν θέλεις και δύνασαι, τα αίτια των αδιεξόδων τους. Το ενδιαφέρον στην αφήγηση της ταινίας είναι πώς η μοίρα του Τάρεκ συνδέεται εξ αντικειμένου με τους υπόλοιπους της γειτονιάς, κι εδώ αποκτά η ταινία μια σημαντική της αρετή, αυτήν της κοινωνικής παρατήρησης, της θέσης.
Ποιο ήταν το διακύβευμα για όλους εσάς, την ομάδα του «Amerika Square», μια ταινία που καταπιάνεται με την προσφυγική κρίση, σε αυτή τη συγκεκριμένη συγκυρία που βρίσκεται σε εξέλιξη το προσφυγικό;
Νομίζω ένα σημαντικό στοίχημα ήταν η πιστότητα στην απεικόνιση και την αφήγηση της Αθηναϊκής πραγματικότητας. Η σύνδεση του οδοιπορικού των ηρώων με την συνολική ζώσα κατάσταση μιας πόλης σε κοινωνική κρίση ήταν πιστεύω κυρίαρχη ανάγνωση του σεναρίου και της σκηνοθεσίας. Είναι ενδιαφέρον, πώς η ταινία καταφέρνει να δέσει τρεις παράλληλες και διαφορετικές ιστορίες σε ένα φόντο πραγματικότητας τόσο πυκνό και πλούσιο σε περιεχόμενο που τον καθιστά άλλο έναν πρωταγωνιστή, την πόλη στην συγκεκριμένη ιστορική της συγκυρία δηλαδή και τον ρόλο της ως σύνορο της Ευρώπης.
Επίσης η ταινία καταφέρνει να αναδείξει το γεγονός ότι για τους πρόσφυγες και κατατρεγμένους δεν σταματάει ο πόλεμος στην Ευρώπη, μα συνεχίζουν να είναι αντιμέτωποι με παρόμοια σκληρότητα, κακοψυχία και αδιαφορία. Και νομίζω το καταφέρνει αυτό χωρίς να δείχνει βία, πόλεμο και σωσίβια.
Τόσο η ταινία γενικά όσο και η δική σου ερμηνεία ειδικότερα έχουν ήδη βραβευθεί, πολύ πριν τα επερχόμενα Όσκαρ, η ταινία με το βραβείο της Διεθνούς Ομοσπονδίας Κινηματογράφου και η ερμηνεία σου με το βραβείο Ειδικής Μνείας στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, δύο πολύ μεγάλες διακρίσεις. Ίσως, σε λίγους μήνες, να έχετε στα χέρια σας ως ομάδα και το Όσκαρ. Πιστεύεις ότι τέτοιες βραβεύσεις συνιστούν αναγνώριση και αντικατοπτρίζουν τη δουλειά και την προσπάθεια που φέρει μέσα της η εκάστοτε δημιουργία;
Τα βραβεία σίγουρα σου δίνουν την αίσθηση της αναγνώρισης και χαίρεσαι πολύ, εγώ τουλάχιστον το έχω ευχαριστηθεί πολύ. Εκτός από προσωπική ευχαρίστηση όμως παίζει ρόλο και η αξία που προσπαθείς να προσδώσεις ο ίδιος ή η ομάδα σε μια διάκριση. Εγώ πιστεύω ότι το βραβείο στη Θεσσαλονίκη είχε άμεση σχέση με την ίδια την επικαιρότητα του προσφυγικού και του πολέμου στη Συρία και την δική μου (ή δική μας) στάση απέναντι στο γεγονός.
Τα βραβεία έτσι όπως έχω καταλάβει λειτουργούν με πολλούς και καμιά φορά σύνθετους αλλά και τυχαίους τρόπους, αλλά κάποιες φορές υπάρχουν δουλειές που κερδίζουν πέρα από κάθε αμφισβήτηση. Νομίζω κάποια από τα βραβεία που έχει πάρει αυτή η ταινία είναι τέτοια, δηλαδή πέρα από πολιτικές και αισθητικές γραμμές οποιουδήποτε φεστιβάλ ή άλλου θεσμού.
Σημαντικό βέβαια στην χρησιμότητα των βραβείων είναι και το γεγονός ότι ανοίγει περισσότερο η απεύθυνση και την βλέπουν περισσότεροι.
Η ταινία έχει πολλαπλά πολιτικά μηνύματα και δεν θα γινόταν αλλιώς, εφόσον μιλάμε για ένα τέτοιο ζήτημα. Δεν μπορώ, λοιπόν, να μη σε ρωτήσω την προσωπική άποψη για το προσφυγικό και τη διαχείρισή του από την Ευρώπη. Πώς κρίνεις τα έως τώρα πεπραγμένα και τι πιστεύεις ότι οφείλει ακόμα η Ευρώπη στους πρόσφυγες που ήδη βρίσκονται εντός των συνόρων της ή που περιμένουν τη μία ευκαιρία για να τα περάσουν;
Ακούμε συνέχεια για χρήματα που διαθέτει η Ε.Ε. για το προσφυγικό. Η γνώμη μου είναι ότι είναι πολύ μεγάλη η υποκρισία της. Μοιράζει ελεημοσύνη χωρίς προοπτικές ή εξοπλίζει στρατούς σαν τη Frontex, σηκώνει φράχτες στα σύνορα και φτιάχνει καταυλισμούς-στρατόπεδα. Η Ευρώπη δεν δικαιούται με κανέναν τρόπο να μιλά για προσφυγική κρίση, έχει δεχτεί πολύ λιγότερους ανθρώπους απ' ό,τι χώρες όπως ο Λίβανος, η Ιορδανία, το Ιράν, το Πακιστάν, ακόμα και η Τουρκία. Αυτές σηκώνουν το κύριο βάρος του προσφυγικού, παρ' ότι διαθέτουν πολύ μικρότερο ΑΕΠ.
Τώρα τα δυτικά κράτη περιχαρακώνονται ξανά πίσω από τα σύνορά τους. Κάθε κράτος θα ήθελε -όπως έκανε η Γερμανία επιδέξια το καλοκαίρι του 2015- να επιλέξει τους πρόσφυγες που είναι χρήσιμοι για την ανάπτυξή του ή για την εκμετάλλευση του εργατικού δυναμικού του. Μέσα από τη διαδικασία του να διασχίσεις τα σύνορα για να φτάσουν στην ανεπτυγμένη Γερμανία, τελικά άσυλο πήραν οι Σύροι: οι οποίοι δεν έχουν 40 χρόνια πόλεμο, όπως οι Αφγανοί. Θεωρούνται εργατικό δυναμικό που μπορεί να ενταχθεί γρήγορα και κερδοφόρα, χωρίς να στοιχίσει τίποτα στα δυτικά κράτη. Είναι παράνομο να κλείνεις τα σύνορα. Αυτό που κάνουν οι χώρες της Ευρώπης τόσο βάναυσα, με αποτέλεσμα να πεθαίνει κόσμος στο Αιγαίο ή στα τείχη σχετίζεται με τον καπιταλισμό. Όταν του είναι απαραίτητο να παραβεί τα σημεία που έχει θέσει (όπως τη Συνθήκη της Γενεύης) δεν έχει κανέναν ενδοιασμό να το πράξει.
Βασίλη εσύ φέρεις την ουσία της πολυπολιτισμικότητας ως προσωπικότητα, αφού γεννήθηκες στην Κολωνία από Ιρανό πατέρα και Ελληνίδα μητέρα, ενώ έχεις ζήσει σε Βερολίνο, Αθήνα, Τεχεράνη, Νέα Υόρκη. Έχοντας αυτό το υπόβαθρο, πώς αντιμετωπίζεις την ολοένα και αυξανόμενη στροφή στην ακροδεξιά ρητορική τα τελευταία χρόνια σε Ευρώπη και Αμερική και την αναβίωση πρακτικών, όπως τα στρατόπεδα συγκέντρωσης, που θυμίζουν έντονα τις πιο σκοτεινές στιγμές της σύγχρονης ιστορίας;
Η άνοδος της ακροδεξιάς ειδικά στα δυτικά κράτη είναι ένα φαινόμενο των καιρών, της οικονομικής κρίσης και της γενικότερης κοινωνικής πόλωσης, αλλά είναι ένα μεγάλο θέμα στο σύνολό του που επιδέχεται ατέλείωτες αναλύσεις. Βρίσκομαι στη Γερμανία τον τελευταίο μήνα και έχουμε εδώ πρόσφατο το γεγονός της εισόδου του ακροδεξιού κόμματος στη βουλή. Η AfD είναι ανοιχτά μια ομάδα ρατσιστών και αυταρχιστών που κέρδισε ένα 13% σε ένα προεκλογικό τοπίο ψόφιο και χωρίς κανένα πολιτικό περιεχόμενο στην πραγματικότητα. Κέρδισε λοιπόν εντυπώσεις μέσα από μια προκλυτική και απενοχοποιημένη προπαγάνδα, που φαινομενικά υποστήριζε τον εργαζόμενο, τον φτωχό τον απλό πολίτη της Γερμανίας χρησιμοποιώντας βέβαια το χαρτί του προσφυγικού που απειλεί την ευημερία τους. Μπορεί η Μέρκελ και η CDU/CSU να έχασαν κάποια ποσοστά αλλά για την επόμενη τετραετία θα έχει την σιωπηλή συναίνεση και συνέτιση του δημοκρατικού κόσμου που μοιάζει να είναι σε κατάσταση παραίτησης.
Ο κυβερνητικός συνασπισμός που φαίνεται πως θα συσταθεί περιέχει και τους πάλαι ποτέ “προοδευτικούς” Πράσινους και μοιάζει με παρωδία ενός κατεστημένου που διεξάγει εκλογές απλά για να δείξει πόσο λίγο επηρεάζουν τους συσχετισμούς δυνάμεων και ενδεχομένος πόσο λίγο αλλάζουν τα πράγματα. Όλοι τώρα θα είναι ευγνώμονες στην καλή μας Άγκελα που θα διατηρήσει τη δημοκρατία και την ασφάλεια της.
Είναι χαρακτηριστικό πάντως ότι η μεγαλύτερη μερίδα πληθυσμού που έβγαλε τον Χίτλερ στην εξουσία ήταν μια παραδοσιακή μικρο- μεσοαστική τάξη που με τον αποκλεισμό και την κρίση της Γερμανίας απειλούταν να κατεδαφιστεί στις σειρές του τότε προλεταριάτου. Ο φόβος μοιάζει να γεννά την αντίδραση και την επιθετικότητα με αποτέλεσμα οι περισσότεροι να αγνοούν το γεγονός ότι μέσα στη συνολική σημερινή κοινωνική επισφάλεια είμαστε όλοι πρόσφυγες.
Τι να περιμένουμε από εσένα το επόμενο διάστημα; Υπάρχει κάτι ανακοινώσιμο στα σκαριά;
Αυτή την εποχή είμαι με τους γνωστούς και στην Ελλάδα, Rimini Protokoll, σε ένα έργο του Daniel Wetzel που πραγματεύεται το θέμα του ίντερνετ και της δημοκρατίας με παράδειγμα το Ελληνικό δημοψήφισμα του ‘15. Είναι μια παραγωγή του Haus der Kulturen der Welt του Βερολίνου και θα περιοδεύσει σε κρατικά θέατρα της Γερμανίας και κυρίως της Δρέσδης, μιας πόλης που έβγαλε σχεδόν με 25% την AfD.
Επίσης βρίσκομαι σε αρκετές μετακινήσεις γιατί κάνει τον γύρο της σε διάφορα φεστιβάλ η ταινία που παιζόταν στην Dokumenta στην Αθήνα, το “Tripoli Cancalled” του Naeem Mohaiemen, ενός Μπαγκλαντεσιανού εικαστικού καλλιτέχνη που ζει στην Νέα Υόρκη. Θα φιλοξενηθούμε σε διάφορα φεστιβάλ και η ταινία θα παίζει για κάποιους μήνες στο ΜΟΜΑ της Νέας Υόρκης από τον Οκτώβριο.
Η «Πλατεία Αμερικής» πάντως ξεκινάει και αυτή πια διανομή σε διάφορες χώρες αυτή την εποχή.