«Μπορεί το χτύπημα των φτερών μιας πεταλούδας στη Βραζιλία να προκαλέσει ανεμοστρόβιλο στο Τέξας;»
Μ′ αυτή του την φράση, ο ο μετεωρολόγος Εντουαρντ Ν. Λόρενζ περιέγραψε τις απρόβλεπτες μεταβολές του καιρού. Κάπως έτσι έγινε ο εμπνευστής του αποκαλούμενου «φαινομένου της πεταλούδας», μία ποιητική μεταφορά στη θεωρία του χάους, ένα φαινόμενο μη γραμμικής δυναμικής το οποίο εκδηλώνεται στο γεγονός ότι δεν είναι προβλέψιμο πόσο αυθαίρετα μικρές αλλαγές στις αρχικές συνθήκες ενός συστήματος θα επηρεάσουν την ανάπτυξη του, μακροπρόθεσμα.
«The wing beat of a butterfly», λοιπόν, είναι ο τίτλος της ατομικής έκθεσης του διεθνούς Ελληνα εικαστικού, Δημήτρη Τζαμουράνη, που μετά από οκτώ χρόνια, επιστρέφει στον γενέθλιο τόπο του και συγκεκριμένα στην ιστορική γκαλερί Σκουφά, εγκαινιάζοντας συνεργασία μαζί της.
- Γιατί αποφασίσατε να τιτλοφορήσετε «The wing beat of a butterfly» την νέα σας έκθεση με την οποία εγκαινάζετε την συνεργασία σας με την γκαλερί Σκουφά;
Ο τίτλος της έκθεσης αναφέρεται στο αποκαλούμενο «φαινόμενο της πεταλούδας», μια ποιητική μεταφορά στη θεωρία του χάους, ένα φαινόμενο μη γραμμικής δυναμικής το οποίο εκδηλώνεται στο γεγονός ότι δεν είναι προβλέψιμο πόσο αυθαίρετα μικρές αλλαγές στις αρχικές συνθήκες ενός συστήματος θα επηρεάσουν την ανάπτυξή του μακροπρόθεσμα. Εμπνευστής αυτού του φαινομένου ήταν ο μετεωρολόγος Εντουαρντ Ν. Λόρενζο οποίος για να περιγράψει τις απρόβλεπτες μεταβολές του καιρού αναρωτήθηκε εάν «μπορεί το χτύπημα των φτερών μιας πεταλούδας στη Βραζιλία να προκαλέσει ανεμοστρόβιλο».
- Εχει κάποια ιδιαίτερη σημασία για εσάς η παρουσίαση της δουλειάς σας στην Ελλάδα, δεδομένου του ότι ζείτε και εργάζεστε στο Βερολίνο;
Η ατομική μου έκθεσή στη γκαλερί Σκουφά στην Αθήνα έρχεται να αναπληρώσει τη καλλιτεχνική μου απουσία σχεδόν 10 χρόνων από τα εικαστικά δρόμενα της πόλης. Αυτό φυσικά έχει ιδιαίτερη σημασία για εμένα γιατί παρά τα 30 και πλέον χρόνια που ζω στο Βερολίνο η συναισθηματική αλλά και επαγγελματική μου σύνδεση παρέμεινε ζωντανή.
- Ποιο το συνεκτικό νήμα των 17 ελαιογραφιών σε καμβά, ξύλο και χαλκό που δουλέψατε την τελευταία διετία και παρουσιάζονται σ′ αυτή τη νέα σας έκθεση;
Η ανθρώπινη συνύπαρξη με το φυσικό περιβάλλον. Προσπάθησα να κάνω μια αναδρομή στην ιστορία της ζωγραφικής, σε σχέση με αυτό το θέμα, παίρνοντας στοιχεία από την Αναγέννηση μέχρι το Ρομαντισμό. Η φιλοδοξία μου βέβαια είναι οι ζωγραφιές μου να ανταποκρίνονται στο σύγχρονο πολιτικό και κοινωνικό πλαίσιο.
- Τι συναισθήματα και τι αντιδράσεις πιστεύετε ότι αναπτύσσει η «προοδευτική» κοινωνία μας όταν έρχεται αντιμέτωπη με το γεγονός ότι δεν μπορεί να ελέγξει όλες τις διαδικασίες της ζωής με τεχνικά μέσα αλλά σε περιόδους κρίσης, όπως η σημερινή, κυριαρχούν χαοτικά συστήματα πέρα από τον έλεγχό μας;
Ο Αριστοτέλης και η σχολή του στο δοκίμιο «φυσικά προβλήματα» θέτει το ερώτημα γιατί οι δημιουργικοί άνθρωποι είναι μελαγχολικοί. Στην εποχή του η μελαγχολία θεωρείτο σαν μια τρομακτική ψυχική ασθένεια που υπαίτια ήταν η υπερβολική ποσότητα της «μαύρης χολής» στο σώμα. Ο Αριστοτέλης όμως υποστήριζε ότι αν η μαύρη χολή είναι σε ισορροπία με τα υπόλοιπα θετικά «υγρά» του σώματος τότε κυριαρχεί η ανθρώπινη δημιουργικότητα. Διαφορετικά η τρέλα. Έτσι ουσιαστικά θέτει τη μελαγχολία σαν βασικό παράγοντα της καλλιτεχνικής ιδιοφυίας υπό τον όρο ότι μένει σε μια ισορροπία. Από την Αναγέννηση μέχρι τις απαρχές του 20 αιώνα η ιδέα της μελαγχολίας σαν ιδιοφυή κατάσταση αποτέλεσε και το αξίωμα της δημιουργικότητας της ανθρώπινης φύσης.
Στην εποχή μας η μελαγχολία έχει αντικατασταθεί από την μαζική κατάθλιψη και τον ναρκισσισμό σαν απόρροια της τεχνοκρατικής αντίληψης του κόσμου που μας περιβάλλει.
Πρόσφατα διάβασα ένα εξαιρετικό άρθρο του αστροφυσικού Μάνου Δανέζη στο οποίο υποστηρίζει ότι ο ανθρώπινος εγκέφαλος είναι «προγραμματισμένος» ώστε να αντιλαμβάνεται τη πραγματικότητα σε τρεις διαστάσεις. Όμως είναι πλέον πειραματικά αποδεδειγμένο ότι το σύμπαν έχει τέσσερις διαστάσεις, που σημαίνει ότι δεν είμαστε σε θέση να κατανοήσουμε την ολοκληρωμένη εικόνα!
Η τεχνολογία μας έχει δώσει τη δυνατότητα να έχουμε μια καλύτερη ποιότητα διαβίωσης όσον αφορά αυτή τη προβολή της πραγματικότητας και κατανόησης του κόσμου που μας περιτριγυρίζει. Αυτό δε μας κάνει περισσότερο ανθρώπινους όσον αφορά την εμπάθεια και την αγάπη.
Χωρίς τις ηθικές και πνευματικές αξίες που αντιπροσωπεύουν οι τέχνες, η φιλοσοφία, ακόμα και οι θρησκείες, παραμένουμε ευάλωτοι σε ψυχοπαθείς προσωπικότητες που εκμεταλλεύονται τη γνώση της τεχνολογίας για άσκηση εξουσίας.
Προσωπικά αντιλαμβάνομαι την εποχή που διανύουμε σαν μια μετάβαση είτε σε μια ολοκληρωτική τεχνολογική δυστοπία, τύπου matrix, ή σε μια συνειδητή αναθεώρηση της χρήσης της τεχνολογίας προς όφελος μιας ειρηνικής συνύπαρξης με τον κόσμο που μας περιβάλει ξεπερνώντας και τον μεγαλύτερο φόβο, αυτόν του θανάτου.
- Πως το σχολιάζετε εσείς αυτό το γεγονός μέσα από τα έργα σας;
Μέσα από τον ανθρωποκεντρισμό των έργων μου και την αποτύπωση με ζωγραφικά μέσα της ψυχολογικής κατάστασης των πρωταγωνιστών μου.
Συχνά αναζητούμε θεραπεία και παρηγοριά από αυτές τις συνθήκες, αν μη τι άλλο στη φύση. Εκεί αναγνωρίζουμε το ανεξέλεγκτο χάος ως μια ανώτερη θεϊκή τάξη, απελευθερωμένη από το βάρος του άνισου αγώνα.
- Γιατί επιλέξατε να στήσετε θεατρικές σκηνές στο στούντιό σας με πρωταγωνιστές πρόσωπα από το οικείο περιβάλλον σας;
Χρειάζομαι τη προσωπική σχέση με τους ανθρώπους που ζωγραφίζω. Η αύρα που εκπέμπουν τα σώματα και η προσωπικότητά τους εμπνέουν τις συνθέσεις των έργων μου. Η αναπαραστατική ζωγραφική λόγω της ακινησίας της βασίζεται σε αυτή τη θεατρικότητα της χειρονομίας και της έκφρασης ενός προσώπου για να συνδεθεί συναισθηματικά σαν εικόνα με τον θεατή.
- Πόσο σας έχουν επηρεάσει μεγάλες μορφές όπως ο Andrea Mantegna κι Diego Velazquez και γενικότερα η ουμανιστική εικονογραφία;
Ακριβώς αυτή η θεατρικότητα των κλασσικών ζωγράφων του Ουμανισμού σαν εικαστική γλώσσα έχει αποτυπωθεί στην συλλογική μας πολιτισμική συνείδηση. Μεγάλωσα σε ένα σπίτι – στούντιο στη Καλαμάτα μιας και ο πατέρας μου είναι ζωγράφος. Στη βιβλιοθήκη του υπήρχαν συν της άλλης βιβλία και κατάλογοι από κλασσικούς ζωγράφους της Αναγέννησης που ήταν και οι ήρωές μου στη παιδική ηλικία. Σε αυτό το στούντιο ξεκίνησα να ζωγραφίζω όπως επίσης κοντά στον γλύπτη Χρήστο Ριγανά έμαθα να σχεδιάζω. Αργότερα κατά τη διάρκεια των ακαδημαϊκών σπουδών μου στην Ελλάδα και στη Γερμανία μπήκα στη περιπέτεια αποδόμησης της ζωγραφικής και του φορμαλισμού. Κάπου γύρω στο 1995 συνειδητοποίησα ότι με την αποδόμηση της ζωγραφικής αποδομώ και τη προσωπική και κοινωνική μου ζωή με αυτοκαταστροφικές συνέπειες. Η επιστροφή στις ρίζες μου ήταν η διέξοδος. Σε αυτό το ταξίδι της αναδόμησης της ζωγραφικής μου οι ήρωες της παιδικής μου ηλικίας είναι οι συμπαραστάτες μου.
- Τι ρόλο έχει να παίξει η τέχνη μπροστά στην απώλεια ηθικών και πολιτισμικών αξιών που έχουν αποτυπωθεί στην συλλογική μας συνείδηση;
Τολμώ να πω ότι ο δυτικός πολιτισμός έτσι όπως κατασκευάστηκε τα τελευταία 100 χρόνια είναι σε αποσύνθεση. Η πίστη στη θρησκεία που μεταφορικά αντιπροσωπεύει : Το χρήμα είναι ο Θεός μας και οι τράπεζες οι ναοί μας, έχει κλονιστεί αθεράπευτα. Η τέχνη που αναπαράχθηκε με βάση τις σχέσεις πίστεως – χρηματιστήριο στη σύγχρονη τέχνη έχει αποκόψει τελείως τους καλλιτέχνες από τον κοινωνικό ιστό. Φυσικά κάθε άνθρωπος σε μια φιλελεύθερη κοινωνία έχει το δικαίωμα να εκφραστεί ελεύθερα, το ερωτηματικό όμως στο «Τι είναι Τέχνη» παραμένει αναπάντητο. Η ελληνική γλώσσα περιγράφει με σημειολογική ακρίβεια την έννοια της κάθε λέξης. Η σύνθετη λέξη «Αλήθεια» αποτελείται από το Α και τη λήθη. Την αλήθεια την ανακαλύπτεις στο παρελθόν και την ιστορία. Όταν έχεις τον Μαντένια και τον Ρέμπραντ, επίσης τον Όμηρο, τον Δάντη και τον Γκαίτε δε μπορείς να ασχολείσαι με την εκάστοτε πολιτική ιδεολογία που επιβάλλει πολιτισμικά δεδομένα.
- Ποια θέση έχει η Ελλάδα στον διεθνή εικαστικό «χάρτη»;
Οι Ελληνες εικαστικοί έχουν μια σημαντική παρουσία στην Ευρώπη τα τελευταία χρόνια, ειδικά οι νέοι. Πρόσφατα στο Βερολίνο, στην Steinzeit Berlin Gallery, έναν εικαστικό χώρο – πλατφόρμα που ιδρύσαμε μαζί με τον Rene Wirths και την επιμελήτρια Daniela von Damaros, φιλοξενήσαμε μια έκθεση νέων Ελλήνων καλλιτεχνών σε επιμέλεια του Σωτήρη Μπαχτσετζή και της Katja Erhard. Ομολογουμένως, έμεινα έκπληκτος από τη ποιότητα της έκθεσης. Η παρουσίαση έτυχε μεγάλης προσοχής από το κοινό και τον τύπο του Βερολίνου. Ίσως η πολιτεία πρέπει να πάρει πιο σοβαρά την ελληνική τέχνη και να στηρίξει θεσμικά τους Ελληνες καλλιτέχνες μιας και η ποιότητα του έργου τους δεν έχει να ζηλέψει τους ευρωπαίους συναδέλφους τους.
- Εχετε πραγματοποιήσει πάνω από 20 ατομικές εκθέσεις σε γκαλερί και μουσεία ανά την Ευρώπη (Ελλάδα, Γερμανία, Ελβετία, Ισπανία, Πολωνία, Τσεχία), κι έχετε λάβει μέρος σε πλήθος ομαδικών εκθέσεων, σε μεγάλες διεθνείς διοργανώσεις και πολιτιστικούς οργανισμούς. Ποιο το μεγαλύτερο στοίχημά σας για τα αμέσως επόμενα χρόνια ως προς την επαγγελματική σας ζωή και δράση;
Το στούντιό μου είναι το επίκεντρο των δραστηριοτήτων μου, ελπίζω να παραμείνει ως έχει αυτή η κατάσταση με υγεία και διάθεση για περισσότερες ζωγραφιές. Έχω προγραμματίσει μια αναδρομική έκθεση με έργα των τελευταίων δέκα χρόνων στο μουσείο Woods Art Institute στο Αμβούργο, θα ήταν βέβαια μεγάλη μου χαρά να έρθει η έκθεση και στην Ελλάδα.
Λίγα λόγια για τον Δημήτρη Τζαμουράνη
O Δημήτρης Τζαμουράνης γεννήθηκε στην Καλαμάτα το 1967. Σπούδασε ζωγραφική στην Σχολή Καλών Τεχνών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και συνέχισε τις σπουδές του σε μεταπτυχιακό επίπεδο στο Universitat der Kunste (UdK) στο Βερολίνο. Το 1995 έλαβε το βραβείο Σπυρόπουλου. Από το 1990 έχει πραγματοποιήσει πάνω από 20 ατομικές εκθέσεις σε γκαλερί και μουσεία ανά την Ευρώπη (Ελλάδα, Γερμανία, Ελβετία, Ισπανία, Πολωνία, Τσεχία,). Το 2013 πραγματοποιήθηκε αναδρομική έκθεση στο Μουσείο Φρυσίρα στην Αθήνα. Έχει λάβει μέρος σε πλήθος ομαδικών εκθέσεων, σε μεγάλες διεθνείς διοργανώσεις και πολιτιστικούς οργανισμούς. Το 2017 συμμετείχε στην documenta 14 στο Κάσελ της Γερμανίας. Έργα του βρίσκονται σε σημαντικές συλλογές στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Ζει και εργάζεται στο Βερολίνο.
Info:
Γκαλερί Σκουφά, Σκουφά 4, Κολωνάκι, 10673
Τ.: 210 3603541 & 210 3643025
Ώρες λειτουργίας: Δευτ-Τετ: 10:00-16:00, Τρ & Πεμ: 10:00-21:00, Παρ: 10:00-20:00, Σαβ: 10:30-16:00