Το υποκοριστικό της ήταν Ξένια και ήταν μετανάστρια από την Ουκρανία. Με δυσκολία προσπαθώ να ανακαλέσω στη μνήμη μου το αυθεντικό της όνομα γιατί κάθε φορά που εκείνη το έλεγε κι εγώ προσπαθούσα να το προφέρω, σχεδόν πάντα αποτύγχανα και εκείνη μου χαμογελούσε με συμπάθεια. Η Ξένια έμενε για χρόνια δίπλα από το σπίτι μου μαζί με τον σύζυγό της και την μικρή της κόρη.
Σήμερα δεν βρίσκεται πια στη ζωή, αφού πριν από περίπου τρία χρόνια, αυτοκτόνησε καταναλώνοντας μεγάλη ποσότητα χαπιών. Η 40χρονη τότε μητέρα κακοποιούνταν συστηματικά από τον πατέρα του παιδιού της. Η Ξένια προσπάθησε πολύ. Να κρύψει τις ουλές της, να πείσει τον περίγυρο πως δεν συμβαίνει τίποτα, να φύγει από το σπίτι. Βίωσε την κατάθλιψη, συνήλθε, ωστόσο δεν κατόρθωσε να απαλλαγεί από το ψυχολογικό τραύμα που αφήνουν πίσω τους τέτοιες ιστορίες. Αυτό που ο Σίγκμουντ Φρόυντ ορίζει ως τον κατακλυσμό του ψυχικού οργάνου, ως την εμπειρία που σε μικρό χρονικό διάστημα δίνει στην ψυχική ζωή ένα τόσο ισχυρό ερέθισμα, που δεν μπορεί να απαλειφθεί ή να επεξεργαστεί με τον συνηθισμένο τρόπο.
Αντιμέτωπες με τον ίδιο τους τον εαυτό
Λίγες μέρες πριν να γραφτούν οι πρώτες γραμμές αυτού του κειμένου, συναντώ την Αναστασία, την 21χρονη πλέον κόρη της, που παρά το νεαρό της ηλικίας της, αποτυπώνει με απόλυτη σαφήνεια και εντυπωσιακή ωριμότητα την ψυχολογική κατάσταση μιας γυναίκας που πέφτει θύμα βίας μέσα στο ίδιο της το σπίτι. Μου μιλά για τη μητέρα της και όσα εκείνη κλήθηκε να ξεπεράσει.
«Τα πιο έντονα προβλήματα άρχισαν μετά το ξέσπασμα της κρίσης. Ο πατέρας μου εργαζόταν στην οικοδομή, ενώ το διάστημα εκείνο δεν “έκλεινε” δουλειές. Πάντα ήταν επιρρεπής στην εκδήλωση βίαιων συμπεριφορών, από τη στιγμή όμως που έχασε τη δουλειά του η κατάσταση επιδεινώθηκε σημαντικά. Άρχισε να πίνει και να φωνάζει με μανία στη μητέρα μου. Εγώ, τις περισσότερες φορές, τα άκουγα όλα, έκανα όμως υπομονή και προσπαθούσα να πείσω τον εαυτό μου πως όταν ενηλικιωθώ θα φύγω και θα πάρω μαζί κι εκείνη. Την έβλεπα συχνά να κλαίει, ακόμα συχνότερα να καταναλώνει χάπια, στην αρχή νόμιζα πως της έκαναν καλό», μου λέει ενώ περπατάμε μαζί σε ένα από τα στενά της παλιάς μας πλέον γειτονιάς.
«Η ψυχική υγεία της; Δύσκολα, πολύ δύσκολα. Δεν έχεις ιδέα πως είναι να ξυπνάς και να κοιμάσαι με τον φόβο πως η επόμενη μέρα θα είναι πάλι η ίδια. Και το χειρότερο απ’ όλα; Να κατηγορείς τον εαυτό σου πως έχεις κι εσύ ευθύνες για τη βία που εκδηλώνει εις βάρος σου. Πως φταις που η μέρα δεν έχει περισσότερες από 24 ώρες για να κάνεις κι άλλα μεροκάματα», περιγράφει όταν τη ρωτώ για το πώς η μητέρα της προσπαθούσε να διατηρήσει μια ισορροπία στον ψυχικό της κόσμο.
Η περίπτωση όμως της Ξένιας δεν είναι η μόνη. Δεκάδες αντίστοιχες ιστορίες συντελούνται καθημερινά σε γνωστές και άγνωστες γωνιές του πλανήτη, όταν κλείνουν τα παράθυρα «καθαγιασμένων» οικογενειών που -ναι- δεν έδωσαν ποτέ δικαίωμα, όπως συνηθίζει να δηλώνει στη συνέχεια ο περίγυρος. Οι περισσότερες είχαν ως αποτέλεσμα τη σεξουαλική παρενόχληση, τον ξυλοδαρμό ακόμα και τη δολοφονία.
Στη συγκέντρωση του υλικού για το άρθρο μας που αφορά την ψυχική υγεία των γυναικών που έπεσαν θύματα βίαιης συμπεριφοράς από μέλη του οικογενειακού τους περιβάλλοντος -και κυρίως αυτά κατά τη διάρκεια της κρίσης- συνέβαλε και η Μαρίνα. Η ιστορία της όμως έχει ευχάριστο τέλος. Όπως χαρακτηριστικά μας λέει η 39χρονη πλέον γυναίκα, με τον πρώην άνδρα της γνωρίστηκε πριν χρόνια στην επαρχιακή πόλη που μεγάλωσαν κοντά στη Σπάρτη.
«Ήταν προξενιό, όμως η οικογένεια με πίεζε να αποκατασταθώ. Δεν κατάφερα να σπουδάσω κάτι, έκανα δουλειές του ποδαριού, παντρευτήκαμε σχετικά γρήγορα. Τα πρώτα χρόνια η σχέση κυλούσε σχετικά ομαλά, ωστόσο, στη συνέχεια ο πρώην σύζυγος μου παρουσίασε έναν διαφορετικό εαυτό. Ναι, σαφώς η κρίση επηρέασε αρνητικά τη συμπεριφορά του. Πάντα υπάρχει προδιάθεση λένε, στη δική μας όμως περίπτωση η κρίση και το γεγονός πως μείναμε για μεγάλο χρονικό διάστημα άνεργοι στην πρωτεύουσα έπαιξε καθοριστικό ρόλο», διηγείται η Μαρίνα.
“Πολύ συχνά εκείνες που υφίστανται βία τείνουν να ενοχοποιούν τον εαυτό τους να αισθάνονται συναισθήματα αναξιότητας και να υποτιμούν τη δύναμη τους”
Συμπληρώνει πως γρήγορα οι λεκτικοί διαπληκτισμοί έγιναν χαστούκια και τα σημάδια στο σώμα της αυξήθηκαν γοργά. «Κάποιες από τις φίλες μου, μου έλεγαν να χωρίσω, εγώ όμως ένιωθα εγκλωβισμένη. Αδύνατο να γυρνούσα στο σπίτι μου στο χωριό, αδύνατο να τα καταφέρω και μόνη μου στην Αθήνα. Το τελειωτικό χτύπημα δόθηκε πριν από περίπου πέντε χρόνια σε μια από τις πολλές εξόδους τις οποίες εκείνος οργάνωνε για να μου ζητήσει συγνώμη, υποσχόμενος πως θα αλλάξει.
Με πίεσε να κάνουμε σεξ, δεν ένιωθα τίποτα. Όταν έβλεπε ότι προβάλλω όσες αντιστάσεις είχα με όλες τις δυνάμεις του σώματος μου, άρχισε να με σπρώχνει με μίσος και να με χτυπά στο κορμί με μένος. Με άφησε μόνη σε ένα σκοτεινό σημείο. Ας μην τα πολυλογώ, τις επόμενες μέρες με τη βοήθεια κάποιων φίλων κατήγγειλα το περιστατικό σε μια οργάνωση που ασχολούνταν με αντίστοιχες περιπτώσεις. Παρακολούθησα πολλές συνεδρίες με ψυχολόγο, έδωσα μεγάλη μάχη με τον εαυτό μου. Δεν ξέρω αν θα καταφέρω ποτέ να κάνω νέα οικογένεια, όμως σίγουρα έχω κάνει σημαντικά βήματα. Παρ’ όλο που κάποια σημάδια μένουν ανεξίτηλα».
Έφταιξε τελικά η κρίση;
Ανατρέχοντας στα στοιχεία που έχουν στα χέρια τους οι αρμόδιοι φορείς για το συσχετισμό της οικονομικής κρίσης και της αύξησης περιστατικών έμφυλης βίας, αξίζει να αναφερθεί πως μια τέτοια σχέση είναι δύσκολο να επιβεβαιωθεί σε ολόκληρη την ελληνική επικράτεια, δεδομένου ότι δεν υπάρχουν αρκετά διαθέσιμα στοιχεία. Ωστόσο, σύμφωνα με μελέτη που εκπόνησε το 2018 η Γενική Γραμματεία Ισότητας των Φύλων, η ανεργία των θυμάτων φαίνεται να είναι εκείνη που μετράει περισσότερο σε μια βίαια σχέση—ή μάλλον στη συνέχιση αυτής.
Όντως, 37,7% των γυναικών-θυμάτων που έλαβαν μέρος στην έρευνα ήταν άνεργες, ποσοστό αντίστοιχο με εκείνο των γυναικών που κάλεσαν τη Γραμμή SOS της Γενικής Γραμματείας κατά την περίοδο 2016-2017 (28% ήταν άνεργες ή ανενεργές, σε σύγκριση με 22% που ήταν απασχολούμενες). Τα στοιχεία αυτά συμβαδίζουν περισσότερο με την προσέγγιση πως οι γυναίκες, λόγω της οικονομικής κρίσης, δεν έχασαν μόνο την οικονομική τους δύναμη, αλλά και την δυνατότητα να μένουν μακριά από τους συντρόφους τους, όταν εκείνοι γίνονται βίαιοι.
Όσον αφορά το προφίλ των δραστών, παρατηρούμε ότι κάτω από 10% ήταν άνεργοι ή αδρανείς/άεργοι, ποσοστό που είναι σημαντικά χαμηλότερο συγκριτικά με το γενικό πληθυσμό των Ελλήνων ανδρών για την ίδια περίοδο, το οποίο κυμάνθηκε από 23,1% έως 16,8% από το 2012 ως το 2017.
«Φαινομενικά, αυτό το εύρημα δεν υποστηρίζει τη θεωρία του “ευνουχισμένου άντρα”, δηλαδή του άντρα-κουβαλητή, ο οποίος έχασε τη οικονομική του δύναμη λόγω της κρίσης και, αφού η κύρια ταυτότητά του κλονίστηκε, χρησιμοποίησε τη βία στην οικογένεια ως μέσο εκτόνωσης του θυμού του και αποκατάστασης του status του. Βέβαια, η αίσθηση του “ευνουχισμένου άντρα” που πιθανώς βιώνεται σε ατομικό επίπεδο μπορεί να μην είναι αποτέλεσμα μόνο της ανεργίας, αλλά και της φτωχοποίησης και της απότομης μείωσης της αγοραστικής δύναμης που αυτή συνεπάγεται», αναφέρεται σε έρευνα που πραγματοποίησε η ActionAid τη χρονιά που πέρασε.
“Δεν έχεις ιδέα πως είναι να ξυπνάς και να κοιμάσαι με τον φόβο πως η επόμενη μέρα θα είναι πάλι η ίδια”
Οι φοβίες της επόμενης μέρας και το «μετατραυματικό στρες»
Οι γυναίκες-θύματα όμως που καλούνται να σηκώσουν το βάρος, τόσο των ίδιων των επιθέσεων, όσο και των επακόλουθων, είναι την ίδια ώρα αντιμέτωπες με τη μεγαλύτερη -ίσως- πρόκληση, που δεν είναι άλλη από το ψυχικό τραύμα που οι ίδιες κουβαλούν. Για το συγκεκριμένο θέμα στις ερωτήσεις της HuffPost απάντησαν οι case workers από την ψυχοκοινωνική υπηρεσία διαχείρισης περιστατικών έμφυλης βίας του «Κέντρου Γυναικείων Μελετών και Ερευνών Διοτίμα».
Όπως οι ίδιες εξηγούν, η έμφυλη βία σε όλες της τις μορφές της (σωματική, ψυχολογική, σεξουαλική, οικονομική), πέρα από τα σωματικά τραύματα που προκαλεί, έχει μεγάλη επίδραση και στην ψυχοσυναισθηματική κατάσταση των γυναικών. Το φάσμα των επιπτώσεων εκτείνεται από αγχώδεις διαταραχές, διαταραχές διάθεσης, διαταραχές μετά από ψυχοτραυματική εμπειρία έως και αυτοκτονικότητα.
Ανεξάρτητα όμως από τις εκδηλώσεις αυτές, κάθε γυναίκα εμφανίζει συμπτώματα που συνδέονται με την ψυχική υγεία, όμως έχουν να κάνουν και με τα πραγματικά περιστατικά βίας που έχουν βιώσει αλλά και με τους κινδύνους που σε πολλές περιπτώσεις συνεχίζουν να υφίστανται.
Για παράδειγμα μία κακοποιημένη γυναίκα μπορεί όντως να φοβάται να βγει από το σπίτι και να απομονώνεται (γεγονός το οποίο μπορεί να παραπέμπει σε θέμα σχετικό με την ψυχική υγεία), αυτό ωστόσο δεν πρέπει να αποδίδεται απαραίτητα σε ψυχιατρικές διαταραχές αλλά σε αντικειμενικές συνθήκες κινδύνου.
«Άλλωστε ο φόβος είναι αυτός που σε μερικές περιπτώσεις ενδεχομένως να έχει λειτουργήσει προστατευτικά για εκείνη. Τις περισσότερες φορές η απομάκρυνση από το κακοποιητικό περιβάλλον και η ψυχοκοινωνική και νομική πλαισίωση των θυμάτων έχουμε παρατηρήσει ότι μπορεί να επιφέρει μεγάλη και σύντομη αλλαγή στην ψυχική τους υγεία. Οι αντιδράσεις και οι συμπεριφορές εκείνων που βρίσκονται σε χρόνια κακοποιητική σχέση ποικίλουν. Μπορούμε όμως να εντοπίσουμε μία γενικότερη δυσκολία των περισσότερων γυναικών να απεμπλακούν από χρόνια κακοποιητικές σχέσεις», υπογραμμίζουν οι ψυχολόγοι.
Να αναφερθεί πως η διαταραχή του μετατραυματικού στρες ταξινομείται στην κατηγορία εκείνων που συνδέονται με το τραύμα και τους στρεσογόνους παράγοντες.
Για να τεθεί διάγνωση της συγκεκριμένης διαταραχής σε ενήλικες ή παιδιά άνω των 6 ετών χρειάζεται να εκδηλωθούν συγκεκριμένα σημάδια όπως επανειλημμένες, ακούσιες και ενοχλητικές μνήμες του γεγονότος, επανειλημμένα ενοχλητικά όνειρα στα οποία το περιεχόμενο σχετίζεται με το τραυματικό γεγονός, επαναβιώσεις (flashbacks) στις οποίες το άτομο νιώθει ή δρα σαν να έχει ξανασυμβεί το τραυματικό γεγονός, έντονη ή παρατεταμένη ψυχολογική ενόχληση κατά την έκθεση σε νύξεις που θυμίζουν κάποια πλευρά του τραυματικού γεγονότος, επίμονη αποφυγή ερεθισμάτων σχετικών με το τραυματικό γεγονός, αρνητικές μεταβολές σε γνωστικές λειτουργίες και στη διάθεση που σχετίζονται ή επιδεινώθηκαν μετά το τραυματικό συμβάν, σημαντικές αλλοιώσεις της διέγερσης και της αντιδραστικότητας που σχετίζονται ή ακολουθούν ή επιδεινώνονται μετά το συμβάν και άλλα.
Σαφώς, η διάρκεια των παραπάνω συμπτωμάτων είναι μεγαλύτερη από ένα μήνα, η διαταραχή προκαλεί συνέπειες στην λειτουργικότητα και δεν οφείλεται σε άλλες ιατρικές καταστάσεις ή επιδράσεις ουσιών. Η έναρξη των συμπτωμάτων ακολουθεί πάντα το τραυματικό γεγονός αλλά μπορεί μέχρι την εκδήλωσή τους να υπάρχει μία λανθάνουσα περίοδος. Το άγχος και η κατάθλιψη συχνά σχετίζονται με τα παραπάνω συμπτώματα και σημεία και δεν είναι σπάνιος ο αυτοκτονικός ιδεασμός.
“Το 37,7% των γυναικών-θυμάτων που έλαβαν μέρος στην έρευνα ήταν άνεργες, ποσοστό αντίστοιχο με εκείνο των γυναικών που κάλεσαν τη Γραμμή SOS της Γενικής Γραμματείας κατά την περίοδο 2016-2017”
Το αίσθημα της ματαίωσης και η ανάκαμψη
Όπως σημειώνουν οι ειδικοί στη HuffPost, oι επαγγελματίες που δουλεύουν με γυναίκες που έχουν υποστεί έμφυλη βία και καλούνται να διαχειριστούν την υπόθεση τους, οφείλουν να κρατούν μια ισορροπία όσον αφορά στη συναισθηματική τους εμπλοκή με την υπόθεση και να δουλεύουν έχοντας σαν προτεραιότητα τους άξονες της ενδυνάμωσης και της ασφάλειας της ωφελούμενης.
Ωστόσο, το αίσθημα της ματαίωσης είναι αυτό το οποίο επανέρχεται συχνά στη δουλειά τους καθότι η σταθερότητα της γυναίκας στη λήψη απόφασης είναι κάτι το οποίο συχνά κλονίζεται λόγω διαφόρων μεταβλητών.
Μιλώντας μου για τα περιστατικά που έχουν κληθεί να αντιμετωπίσουν, θυμούνται το παράδειγμα μιας νεαρής προσφύγισσας με δύο παιδιά η οποία μολονότι βρισκόταν από τα 15 της σε κακοποιητική σχέση με τον σύζυγο της και πατέρα των παιδιών της, έφθασε στο σημείο να μπορέσει να αγνοήσει τις πιέσεις και τις υποδείξεις από την οικογένεια και την κοινότητα της, να αποκαλύψει τα περιστατικά που κατ’ εξακολούθηση συνέβαιναν και παρά τις ήδη δυσμενείς συνθήκες που επέβαλλε το προσφυγικό καθεστώς στο οποίο βρισκόταν, να απομακρυνθεί από το κακοποιητικό περιβάλλον, να αξιοποιήσει στο έπακρον τη νομική συνδρομή από την υπηρεσία τους και να λάβει την επιμέλεια των παιδιών της.
«Υπάρχει ευρύ φάσμα στο πώς μια γυναίκα μπορεί να αντιλαμβάνεται και να αντιδρά απέναντι στη βία που δέχεται. Ωστόσο μπορεί κανείς να παρατηρήσει ότι πολύ συχνά εκείνες που υφίστανται βία τείνουν να ενοχοποιούν τον εαυτό τους να αισθάνονται συναισθήματα αναξιότητας και να υποτιμούν τη δύναμη τους. Το συναισθηματικό αυτό προφίλ σε συνδυασμό με τις εναλλασσόμενες αντιδράσεις του κακοποιητή τις εγκλωβίζει στο κύκλο της βίας», θα μου πουν οι ειδικοί λίγο πριν βάλουμε τελεία στη συζήτηση αυτή.
Κλείνοντας δε, τονίζουν το εξής: «σε περιπτώσεις ύπαρξης υποστηρικτικού δικτύου γύρω από την κακοποιημένη γυναίκα και αφού έχει προηγηθεί η ενδυνάμωση της παρατηρούμε ότι η απεμπλοκή της από το κακοποιητικό περιβάλλον δρομολογείται πολύ πιο εύκολα». Αυτό είναι και το μήνυμα αντί επιλόγου. Να το θυμόμαστε και να αναδεικνύουμε κάθε φωνή με όλη μας την ορμή ώστε να μην κινδυνέψουν άλλες γυναίκες. Ο κίνδυνος εξάλλου μπορεί να είναι μέσα στο σπίτι μας, στη δουλειά μας, στην παρέα μας. Όλοι είμαστε ίσοι απέναντι σε αυτόν.
**Η Γραμμή SOS 15900 είναι µια υπηρεσία εθνικής εµβέλειας που δίνει τη δυνατότητα στις γυναίκες θύµατα βίας ή σε τρίτα πρόσωπα να επικοινωνήσουν άµεσα µε ένα φορέα αντιµετώπισης της έµφυλης βίας. Τη γραμμή στελεχώνουν ψυχολόγοι και κοινωνιολόγοι που παρέχουν άμεση βοήθεια σε έκτακτα και επείγοντα περιστατικά βίας σε 24ωρη βάση, 365 µέρες το χρόνο. Ταυτόχρονα υπάρχει δυνατότητα ηλεκτρονικής επικοινωνίας των γυναικών µέσω της διεύθυνσης e-mail: sos15900@isotita.gr
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΣΧΕΤΙΚΑ: