Ο Δημήτρης Καμαρωτός μεταφέρει τον Προμηθέα Δεσμώτη στο παλαιό κτίριο της Εθνικής Βιβλιοθήκης επανανοηματοδώντας τον σε μια παράσταση πολλαπλών συμβολισμών, χαμηλών και νηφάλιων θερμοκρασιών αλλά και υψηλών καύσεων.
Μι παράσταση που είναι ανατρεπτική στον ίδιο τον πυρήνα της σύλληψης της. Ο Προμηθέας Δεσμώτης του Αισχύλου είναι μια από τις αρχαίες τραγωδίες που είναι κατ’ εξοχήν ανοιχτού χώρου αφού διαδραματίζεται εξολοκλήρου στην ύπαιθρο.
Ποιος ο λόγος λοιπόν να την μεταφέρεις σε κλειστό και να μην περιμένεις το καλοκαίρι για να την παρουσιάσεις σε ένα αρχαίο θέατρο, έστω και με τους λιγότερους από την χωρητικότητα του θεατές που επιβάλλει η εποχή του κόβιντ;
Ακριβώς επειδή επιθυμείς να την παρακολουθήσουν περισσότεροι/ες και ο αριθμός των παραστάσεων που μπορούν να δοθούν σε ένα αρχαίο θέατρο ανέκαθεν ήταν περιορισμένος οπότε η λύση του streaming είναι η μόνη ενδεδειγμένη.
Αυτό όμως μπορεί να πραγματοποιηθεί πολύ καλύτερα σε κλειστό χώρο, πόσο μάλλον όταν η παράσταση πραγματοποιείται χειμώνα, είναι μια πρώτη, λογική απάντηση.
Ξεκινώντας όμως από αυτή την αναγκαία λόγω της συγκυρίας της πανδημίας και του lockdown/καραντίνας συνθήκη ο Δημήτρης Καμαρωτός δημιούργησε – με πρώτη ύλη ένα έργο που γράφτηκε χιλιάδες χρόνια πριν και προφανώς δεν έχει καμία σχέση μαζί της - μια παράσταση στην οποία την αξιοποιεί δραματουργικά.
Οσο παράδοξο και αν φαίνεται δηλαδή η αφορμή για το ότι η παράσταση έχει την συγκεκριμένη μορφή είναι ταυτόχρονα και ένα από τα κεντρικά θέματα της, παρότι φυσικά ποτέ δεν λέγεται, ούτε καν υπονοείται ρητά το βλέπεις μα και το νιώθεις σε όλη την διάρκεια της.
Αυτό σχετίζεται άμεσα και με την επανανοηματοδότηση που «αθόρυβα» αλλά και καθοριστικά προσέδωσε στο κείμενο ο Δ. Καμαρωτός.
Ο ευσεβής και μάλλον συντηρητικών απόψεων – για τα δεδομένα της εποχής του πάντα – Αισχύλος έγραψε ένα έργο για την προσπάθεια του ανθρώπου να αντιταχθεί στην προδιαγεγραμμένη μοίρα του και ει δυνατόν, να την ανατρέψει, πάντα όμως μέσα σε έναν κόσμο τον οποίο ορίζουν τα θελήματα των – σκληρών και άσπλαχνων εντέλει για τους θνητούς – θεών.
Χωρίς να εγκαταλείπει αυτή την μεταφυσική διάσταση του έργου η εν λόγω παράσταση ασχολείται πολύ λίγο μαζί της.
Ο τυπικά συνθέτης και γνωστός κυρίως ως τέτοιος αλλά σε αυτή την περίπτωση εφ’ όλης της ύλης δημιουργός έδωσε στον Προμηθέα Δεσμώτη μιαν αποφασιστικά πολιτική διάσταση.
Επίκεντρο της παράστασης είναι η διαχρονική πάλη του ανθρώπου με την εξουσία, την οποιαδήποτε, οποτεδήποτε και οπουδήποτε εξουσία η οποία, προσπαθώντας να τον ελέγξει με τελικό σκοπό να τον υποτάξει, περιορίζει η και αφαιρεί την υλική, πνευματική, συναισθηματική, ακόμα και ηθική σε ορισμένες περιπτώσεις ελευθερία του.
Και αν ο Αισχύλος, υποσυνείδητα ίσως, έδινε στη εξουσία μιαν υπερβατική υπόσταση εναποθέτοντας την στα χέρια και τις βουλήσεις θεών στην εποχή μας γνωρίζουμε πολύ καλά ότι πηγή της είναι πάντα κάποιοι, λίγοι και συγκεκριμένοι σε κάθε περίσταση, άνθρωποι που την επιζητούν και την αποκτούν έχοντας την δυστυχώς τις περισσότερες φορές ως αυτοσκοπό.
Για να το θέσω απλούστερα, οι μεγαλύτερες (αληθινές και όχι θεατρικές) τραγωδίες στην πορεία της ανθρωπότητας δεν είχαν σαν αιτία τους κάποια «βάσκανο μοίρα», ούτε καν φυσικά φαινόμενα ή και καταστροφές αλλά κάποιους ανθρώπους, εκτός ή εντός εισαγωγικών.
Μέσα σε αυτή την συνολική οπτική της παράστασης λοιπόν ο τόπος που είναι δέσμιος ο Προμηθέας, ένας βράχος, μεταφέρεται από τον Καύκασο σε ένα κτίριο.
Η φυλακή του έτσι από συμβολικούς αποκτά αληθινούς, υλικούς τοιχους και μάλιστα αυτούς ενός θαυμάσιου νεοκλασικού οικοδομήματος στο ιστορικό κέντρο της πρωτεύουσας.
Η αιτία που ο Προμηθέας ήταν αλυσοδεμένος στον βράχο ήταν επειδή ο Δίας αποφάσισε αυθαίρετα ότι με το να δώσει την φωτιά στους ανθρώπους διέπραξε ένα ασυγχώρητο αδίκημα.
Η αιτία που οι Αθηναίοι/ες είναι κλεισμένοι/ες στα σπίτια τους με διαλείμματα επί ένα χρόνο είναι επειδή μια κυβέρνηση αποφάσισε, δίχως επαρκή και πάντως όχι προσβάσιμα στους πολίτες δεδομένα κει με τους/τις επιστήμονες εντός και εκτός Ελλάδας να διαφωνούν για την αποτελεσματικότητα αλλά και για τον τρόπο εφαρμογής του, ότι αυτό ήταν το πλέον ενδεδειγμένο μέτρο για την αντιμετώπιση της πανδημίας. Οι παραλληλισμοί δικοί σας...
Γιατί όμως ο Προμηθέας να μην είναι όχι μόνο δεσμώτης αλλά και έγκλειστος πια στο Βαλλιάνειο Μέγαρο και όχι σε ένα σύγχρονο κτίριο, για παράδειγμα σε ένα μεγάλο διαμέρισμα σε ρετιρέ, ένα πολυκατάστημα ή ακόμα και σε ένα mall;
Γιατί η ιστορική έδρα της Εθνικής Βιβλιοθήκης, το κτίριο στο οποίο στεγαζόταν για περισσότερο από έναν αιώνα μέχρι την μεταφορά της στο νέο στο ΚΠΙΣΝ, φέρει ακόμα περισσότερα και από ανάγλυφα τα ίχνη της χρήσης του.
Είναι ορατά στα έπιπλα και τα αντικείμενα, στους τοίχους, τα πατώματα και την υψηλή οροφή του αλλά τα αισθάνεσαι ως και στην ατμόσφαιρα του, ακόμα και διαμέσου ενός streaming στην οθόνη σου.
Στο Βαλλιάνειο Μέγαρο υπήρχε, υπάρχει και θα υπάρχει για όσο στέκει στην θέση του κυριολεκτικά εγκιβωτισμένη γνώση.
Για εμένα προσωπικά τουλάχιστον το κεντρικό μήνυμα της παράστασης είναι λοιπόν σαφέστατο.
Η εξουσία με την δύναμη (η αγγλική λέξη power είναι κοινή και για τις δύο) που η ίδια παρέχει στον εαυτό της μπορεί να περιορίσει, να φυλακίσει, ακόμα και να καθυποτάξει το σώμα του ανθρώπου, όχι όμως και το πνεύμα του.
Το πνεύμα είναι και παραμένει ελεύθερο και, ως τέτοιο, μπορεί να δραπετεύει ακόμα και από τις πλέον ανήλιαγες φυλακές και τα ισχυρότερα δεσμά. Οσο για τα μέσα της δραπέτευσης του παντού και πάντα ήταν και είναι τα ίδια δύο, η έλλογη γνώση και η δημιουργική φαντασία.
Με αφετηρία την θαυμάσια, πιστή στο πρωτότυπο αλλά και τολμηρή ως και ανανεωτική όταν χρειάζεται, μετάφραση του Νίκου Α. Παναγιωτόπουλου ο Δ. Καμαρωτός «ύφανε» υπομονετικά και με πολλή προσοχή μια εξαιρετικά σύνθετη παράσταση όπου τα πάντα (κείμενο, ανθρώπινοι συντελεστές, χώρος και όχι απλό σκηνικό, ακόμα και οι βίντεο προβολές) έχουν την ίδια βαρύτητα και σημασία. Ολα αυτά όμως αρθρώνονται με ήχο καθώς, όπως τονίζει ο δημιουργός, πρόκειται για ένα μουσικό/ηχητικό έργο.
Τα πάντα είναι μέρος της σύνθεσης και καταγεγραμμένα με εξαντλητική ακρίβεια στην παρτιτούρα της, όχι μόνον η εκφορά του λόγου και τα τόσα πολλά ηχοχρώματα της αλλά και οι ανάσες των συντελεστών, οι φυσικοί ήχοι και θόρυβοι του χώρου, ακόμα κει ένα τυχαίος κρότος ή θρόισμα του, ως και οι κινήσεις των συντελεστών σε αυτόν μετατρέπονται σε ήχο ή, αν είναι ήδη, αξιοποιούνται στο πλαίσιο της ηχητικής δραματουργίας.
Στο αμιγώς μουσικό μέρος τον πρώτο λόγο έχουν τα κρουστά, στις πολύ χαμηλές ή πολύ υψηλές συχνότητες τους με τις μεσαίες να απουσιάζουν σχεδόν εντελώς, τα οποία λειτουργούν κυριολεκτικά ως η «πνοή» της παράστασης όπως αντίστοιχα – και ταυτόχρονα! – αυτά παίρνουν τις αναπνοές των συντελεστών και τις μετατρέπουν ακαριαία σε ρυθμό.
Το πιάνο, παιγμένο τόσο στο κλαβιέ όσο και «εντός» του, λειτουργεί και αυτό κυρίως ως κρουστό και τα συμπληρώνει χωρίς όμως να λείπουν και σύντομες ίσως μεν αλλά εξαιρετικά πυκνές μελωδικές φράσεις του οι οποίες προσθέτουν κατά πολύ στην δραματικότητα σε ορισμένες καίριες στιγμές.
Η Αμαλία Μουτούση, έχοντας συνεργαστεί πάρα πολλές φορές και σε πολλά διαφορετικά μεταξύ τους projects με τον Δ. Καμαρωτό, έχει πλέον αναπτύξει μια σχεδόν...τηλεπαθητική επικοινωνία μαζί του, γεγονός που της επιτρέπει στις συνεργασίες τους να υπερβαίνει το προ πολλού κατακτημένο πολύ υψηλό υποκριτικό της επίπεδο.
Αυτή τη φορά όμως πήγε όχι ένα αλλά πολλά βήματα πιο πέρα και στον κεντρικό ρόλο του έργου είναι απλά και στην κυριολεξία συγκλονιστική!
Το ότι υποδύεται ένα πρόσωπο του αντίθετου από το δικό της φύλου δεν υφίσταται καν ως εμπόδιο για εκείνη, γίνεται ο Προμηθέας βιώνοντας όλο το εύρος των συχνά αντιφατικών συναισθημάτων του (σωματική και ψυχική οδύνη, αμφιβολία, πίκρα για το ότι τιμωρείται επειδή έκανε ένα καλό στους ανθρώπους στην δημιουργία των οποίων άλλωστε είχε πρωτοστατήσει, απογοήτευση.
Το ίδιο και με την Τιτανομαχία, δεν συντάχθηκε με τα αδέλφια του Τιτάνες – υπό μιαν έννοια έτσι προδίδοντας το γένος του, κάτι για το οποίο το κείμενο υπαινίσσεται ότι ίσως να έχει τύψεις – αλλά με τους Ολύμπιους θεούς και, πάνω από όλα, μια σφοδρή οργή που δεν την εκφράζει μεν ρητά αλλά την αισθάνεσαι να κοχλάζει συνεχώς κάτω από την επιφάνεια των λόγων του εναντίον του Δία για την αδικία σε βάρος του) και εντέλει μεταμορφώνεται σταδιακά, μπροστά στα μάτια των θεατών/ιών σε σύμβολο που ενσαρκώνει τον αγώνα κάθε ανθρώπου ενάντια στη αυθαιρεσία, έμφυτο στοιχείο κάθε εξουσίας.
Δίπλα της στέκεται επάξια ο Κωνσταντίνος Αβαρικιώτης που υποδύεται τους περισσότερους από τους υπόλοιπους λίγους ρόλους και ιδίως τον πολύ απαιτητικό (και όχι μόνον επειδή είναι γυναικείος) της Ιούς.
Αριστη η μεσόφωνος Άννα Πάγκαλου που υποδύεται τον χορό, τόσο στα τραγουδιστικά μέρη της όσο και στους εντυπωσιακούς, κάποιες φορές σχεδόν εξώκοσμους, βοκαλισμούς της που δημιουργούνται με την επεξεργασία της φωνής της από live electronics.
Εξαίρετοι οι δύο μουσικοί, η Κατερίνα Κωνσταντούρου στο πιάνο και ο Χρήστος Λιάτσος στα κρουστά. Καθοριστική τέλος η συμβολή του Κώστα Μπώκου στον σχεδιασμό του ήχου (και όχι απλή ηχοληψία) και του Βασίλη Κουντούρη στις βίντεο προβολές.
Για όποιον όμως τον γνωρίζει αρκετά, όπως και την μέθοδο με την οποία εργάζεται, η πλέον ίσως σημαντική παρουσία δεν εμφανίζεται ποτέ στο σκηνικό πεδίο καθώς ο δημιουργός κάθεται δίπλα στην κονσόλα του ήχου.
Αφού σχεδίασε, προγραμμάτισε και έγραψε λεπτομερειακά τα πάντα ο Δ. Καμαρωτός όχι μόνον επιβλέπει αλλά και, ως αόρατος μαέστρος που αντί να κρατά μπαγκέτα έχει το χέρι του στο πληκτρολόγιο του laptop του, διευθύνει συνολικά την παράσταση ώστε ακόμα και η παραμικρή λεπτομέρεια της να αποδοθεί όσο το δυνατόν τελειότερα.
Συνοπτικά μια παράσταση αρχαίας τραγωδίας με αισθητική αλλά και νοήματα απόλυτα σημερινά και την ματιά στραμμένη σε ένα μέλλον δύσκολο, σκληρό ίσως αλλά και συναρπαστικό που, αν εργαστούμε όλοι από κοινού, μπορεί να είναι πολύ καλύτερο από το παρόν.
Γιατί, όπως συνηθίζει να λέει ο Δημήτρης Καμαρωτός, δεν έχει σημασία το ποια και πόσα μέσα έχεις στην διάθεση σου αλλά το πως θα τα συνδυάσεις για να δημιουργήσεις μια δική σου και συνεχώς ανανεούμενη «γλώσσα» για να εκφράσεις αυτό που έχεις και θέλεις να πεις κάθε φορά.
Είναι και η μοναδική μεγάλη πρόκληση που θέτει πάντα στον εαυτό του και, για μιαν ακόμα φορά, ανταποκρίθηκε σε αυτήν και με το παραπάνω.
Το αποτέλεσμα μπορείτε να το παρακολουθήσετε και να το απολαύσετε σε τρεις ακόμα παραστάσεις, από την Παρασκευή 5 μέχρι και την Κυριακή 7 Μαρτίου, σε δωρεάν live steaming στις 830 το βράδυ από το snfcc.org/Prometheus καθώς και στη σελίδα του ΚΠΙΣΝ στο Facebook, το @SNFCC και στο κανάλι του στο YouTube.