Η HuffPost Greece με αφορμή την ανθρωπιστική αποστολή από την Ελλάδα στο λαό του Κομπάνι απευθύνθηκε στο Ελληνικό Ίδρυμα Ευρωπαϊκής και Εξωτερικής Πολιτικής σε μια προσπάθεια να απαντηθούν κάποια βασικά ερωτήματα που αφορούν το Ισλαμικό Κράτος αλλά και να εξηγηθεί με απλό και κατανοητό τρόπο η κατάσταση που επικρατεί στην ευρύτερη περιοχή, η οποία συχνά μοιάζει με ένα «κουβάρι» που δεν μπορεί να ξεδιπλωθεί.
Ο γενικός διευθυντής του ΕΛΙΑΜΕΠ, κ.Θάνος Π.Ντόκος απάντησε στα ερωτήματα μας σχετικά με την «ταυτότητα» του ΙΚ και τις συνθήκες που οδήγησαν στη δημιουργία και τη γιγάντωσή του, τον καταλυτικής σημασίας παράγοντα της μαινόμενης εμφύλιας σύρραξης στο Συρία, την στρατηγική αξία του Κομπάνι- τη μόνη δύναμη που κατάφερε μέχρι σήμερα να αντισταθεί στο IK- αλλά και τη στάση που τηρούν σήμερα τόσο οι μουσουλμανικές χώρες όσο και η Δύση.
Τα βασικά χαρακτηριστικά και οι επιδιώξεις του Ισλαμικού Κράτους
Το λεγόμενο Ισλαμικό Κράτος (ΙΚ) είναι ένα υβρίδιο μεταξύ τρομοκρατικής οργάνωσης και αυτονομιστικού κινήματος, με βασικές επιδιώξεις την ακύρωση της γαλλο-βρετανικής συμφωνίας Σαικς-Πικό του 1916, που εν πολλοίς διαμόρφωσε το χάρτη της σύγχρονης Μέσης Ανατολής, την αλλαγή συνόρων και τη δημιουργία ενός νέου χαλιφάτου, εντός των ορίων του οποίου θα επιβληθεί ο ισλαμικός νόμος. Στο πλαίσιο αυτής της προσπάθειας «ανοικοδόμησης έθνους» χρησιμοποιείται ένας συνδυασμός τεχνολογικών και ψυχολογικών εργαλείων, όπως μεσαιωνικού χαρακτήρα βαρβαρότητα, χρήση της τηλεόρασης και των κοινωνικών δικτύων για προπαγάνδα και εκφοβισμό, αλλά και για χρηματοδότηση και στρατολόγηση μαχητών, εκμετάλλευση πλουτοπαραγωγικών πηγών στις κατεκτημένες περιοχές, συνεργασία με σουνιτικές φυλές στο Ιράκ και αξιοποίηση τοπικών πληθυσμών για τη στελέχωση υπηρεσιών στα εδάφη που ελέγχει. Εκτός από τον έλεγχο σημαντικών περιοχών στη Συρία και το Ιράκ, έχει αυξανόμενη παρουσία και επιρροή σε αρκετές μουσουλμανικές χώρες (όπως η Λιβύη, το Αφγανιστάν, η Ιορδανία κ.α.), ενώ αρχίζει να κινείται και σε ευρωπαϊκό έδαφος.
Οι συνθήκες που επέτρεψαν την «γέννησή» του και ο ρόλος του Εμφυλίου στη Συρία
Η Συριακή εμφύλια σύγκρουση ήταν ο ένας εκ των δύο σημαντικών παραγόντων που διευκόλυναν την εντυπωσιακή αύξηση της ισχύος του ΙΚ, αφού το κενό ισχύος που δημιουργήθηκε, η πολιτική πόλωση, η αίσθηση σύγκρουσης Σουνιτών και Σιιτών που του επέτρεψε να στρατολογήσει μαχητές από τον αραβικό κόσμο αλλά και μουσουλμανικές κοινότητες σε ολόκληρο τον κόσμο (υπολογίζονται σε τουλάχιστον 20.000 οι ξένοι μαχητές, από τον Αραβικό κόσμο, την Ευρώπη και τον πρώην σοβιετικό χώρο, που έχουν πολεμήσει στις τάξεις του ΙΚ), καθώς και η παροχή από διάφορα κράτη οικονομικής και στρατιωτικής υποστήριξης στη συριακή αντιπολίτευση, τουλάχιστον στα αρχικά στάδια της σύγκρουσης, αποτέλεσαν ιδανικές συνθήκες για τη σταδιακή ισχυροποίηση και κυριαρχία του ΙΚ σε μεγάλες περιοχές της Συρίας αλλά και του Ιράκ.
Ο άλλος πολύ σημαντικός παράγοντας ήταν η αμερικανική επίθεση και κατοχή του Ιράκ και η πολιτική που ακολούθησε η κυβέρνηση του Σιίτη πρωθυπουργού αλ-Μάλικι, που έστρεψε τους Σουνίτες, που αποτελούν την πλειοψηφία στο κεντρικό τμήμα του Ιράκ το οποίο σήμερα ελέγχει σε σημαντικό βαθμό το ΙΚ, εναντίον της κεντρικής κυβέρνησης του Ιράκ. Η ανοχή ή ενίοτε και η ενεργός υποστήριξη σουνιτικών φυλών του Ιράκ προς το ΙΚ διευκόλυνε σημαντικά την κατάληψη σημαντικών πόλεων και περιοχών στη χώρα αυτή.
Η στρατηγική σημασία του Κομπάνι για το ΙΚ και ο ρόλος των Κούρδων ανταρτών
Το Κομπάνι, ένα από τα τρία καντόνια του συριακού Κουρδιστάν (Ροτζάβα), πολιορκήθηκε για 4,5 μήνες από τις δυνάμεις του ΙΚ. Αρχικά οι Κούρδοι της Συρίας αντιστάθηκαν μόνοι τους εναντίον ενός αντιπάλου αριθμητικά υπέρτερου και με βαρύ οπλισμό. Στη συνέχεια, κατόπιν πιέσεων από τις ΗΠΑ και άλλες χώρες, η Τουρκία επέτρεψε τη διέλευση αριθμού Κούρδων μαχητών από το Βόρειο Ιράκ, ενώ οι ΗΠΑ εξαπέλυσαν αεροπορικούς βομβαρδισμούς εναντίον των δυνάμεων του ΙΚ. Τελικώς η προσπάθεια του ΙΚ για κατάληψη του Κομπάνι απέτυχε και η πόλη, αν και κατεστραμμένη, βρίσκεται υπό τον έλεγχο των κουρδικών δυνάμεων. Η κατάληψη του Κομπάνι είχε μεγάλη σημασία για το ΙΚ γιατί θα αποδυνάμωνε σημαντικά τους Κούρδους αντιπάλους του και θα εδραίωνε την κυριαρχία του σε ολόκληρη τη βόρεια Συρία. Η πρώτη, ουσιαστικά, ήττα του ΙΚ σε χερσαία μάχη είχε τόσο συμβολικές, όσο και ουσιαστικές συνέπειες για τις προσπάθειες ανάσχεσης της επεκτατικής πορείας του ΙΚ.
-Η «πηγή» δύναμης του ΙΚ
Το ΙΚ αντλεί τη δύναμη του από ένα συνδυασμό φόβου (εξαιτίας της εξαιρετικά σκληρής στάσης του εναντίον των κάθε μορφής αντιπάλων --αλλοφύλων, αλλοθρήσκων ή ακόμη και μετριοπαθών μουσουλμάνων) αλλά και ιδεολογικής έλξης προς μουσουλμάνους σε πολλές χώρες που γοητεύονται από τις διακηρύξεις περί δημιουργίας ενός ισχυρού και «ενάρετου» ισλαμικού χαλιφάτου και της τιμωρίας των κάθε μορφής απίστων. Κυρίως, όμως, ωφελήθηκε από την αδυναμία των τοπικών αντιπάλων του, των κυβερνήσεων/καθεστώτων στη Συρία, το Ιράκ και τη Λιβύη να ελέγξουν αποτελεσματικά το έδαφος των χωρών του και να αντιμετωπίσουν τη δράση διαφόρων οργανώσεων.
-Η στάση των μουσουλμανικών χωρών απέναντι στο ΙΚ
Υπάρχουν ενδείξεις ότι ορισμένες μουσουλμανικές χώρες (όπως η Σαουδική, το Κατάρ, ενδεχομένως και η Τουρκία) υποστήριξαν τις ισλαμικές ομάδες της συριακής αντιπολίτευσης σε μια προσπάθεια να επιτύχουν την ανατροπή του καθεστώτος Ασαντ στη Συρία και την αντικατάστασή του από ένα σουνιτικό καθεστώς. Στο πλαίσιο της προσπάθειας αυτής προσέφεραν χρηματοδότηση, οπλισμό, ενδεχομένως και εκπαίδευση, σε ακραίες ισλαμιστικές οργανώσεις όπως το Μέτωπο αλ-Νούσρα και η ISIS/ISIL, γνωστότερη και ως Ισλαμικό Κράτος. Ήταν γνωστό ότι οι οργανώσεις αυτές ήταν παρακλάδια της αλ-Κάιντα ήδη από τα τέλη της δεκαετίας του 1990 (αν και η τελευταία διέρρηξε τις σχέσεις της με το ΙΚ θεωρώντας το ως εξαιρετικά ακραίο στις μεθόδους του –εδώ πιθανώς να υποκρύπτονται και στοιχεία ανταγωνισμού εντός του ισλαμιστικού στρατοπέδου) και αυτό συνέβαλλε σημαντικά στην απροθυμία των ΗΠΑ και άλλων δυτικών χωρών να στηρίξουν πιο αποτελεσματικά μια συριακή αντιπολίτευση που θύμιζε έντονα την αμερικανική Νέμεση, την αλ-Κάιντα. Σήμερα όλες σχεδόν οι μουσουλμανικές χώρες τηρούν εχθρική στάση προς το ΙΚ, τόσο λόγω των βάρβαρων μεθόδων του, όσο και επειδή αποτελεί μια ενεργό ή δυνητική απειλή για αρκετά αραβικά καθεστώτα.
-Η αντιμετώπιση του ΙΚ από τις δυτικές δυνάμεις
Οι δυτικές χώρες φάνηκαν να αιφνιδιάζονται από την αύξηση της ισχύος του ΙΚ και την ικανότητά του να καταλάβει και να διατηρήσει τον έλεγχο σημαντικών περιοχών στη Συρία και το Ιράκ, καθώς και να αποκτήσει ερείσματα σε άλλες αραβικές χώρες (όπως η Λιβύη). Αυτός ο αιφνιδιασμός, στο βαθμό που υπήρξε, ήταν αδικαιολόγητος διότι όλες οι ενδείξεις ήταν εμφανείς για αρκετά μεγάλο χρονικό διάστημα και οι αρμόδιες υπηρεσίες ασφαλώς είχαν προειδοποιήσει τις κυβερνήσεις τους. Οι δυτικές χώρες, όμως, λόγω και της γενικότερης απροθυμίας τους να παρέμβουν με στρατιωτικά μέσα στην εμφύλια σύρραξη στη Συρία, δεν μπόρεσαν να αποτρέψουν την επέκταση του ΙΚ. Η σημερινή πολιτική τους στηρίζεται στην πραγματοποίηση αεροπορικών επιδρομών από έναν πολυεθνικό συνασπισμό (που περιλαμβάνει και αρκετά αραβικά κράτη) εναντίον του ΙΚ, καθώς και στην παροχή υποστήριξης για την αναδιοργάνωση των Ιρακινών ενόπλων δυνάμεων έτσι ώστε να πολεμήσουν αποτελεσματικά εναντίον του ΙΚ. Υπάρχει έντονη ανησυχία τόσο για τις περιφερειακές συνέπειες της δράσης του ΙΚ, όσο και για το ενδεχόμενο ριζοσπαστικοποίησης των μουσουλμανικών κοινοτήτων που διαβιούν σε ευρωπαϊκές χώρες.