″Θάνατος σε αργή κίνηση”...Ο τίτλος της έκθεσης της Διεθνούς Αμνηστίας για τη ζωή των γυναικών υπό το καθεστώς των Ταλιμπάν που έρχεται σχεδόν ένα χρόνο μετά την άτακτη αποχώρηση των δυνάμεων των ΗΠΑ και χωρών του ΝΑΤΟ από το Αφγανιστάν, είναι τόσο ζοφερός όσο όμως και ακριβής.
Στην έκθεση περιγράφεται, βάσει μαρτυριών και άλλων πηγών, η εφιαλτική ζωή κοριτσιών και γυναικών από τον περασμένο Αύγουστο, οπότε όλα όσα ήξεραν και θεωρούσαν δεδομένα -κυρίως οι νεότερες γυναίκες που δεν είχαν ζήσει υπό καθεστώς Ταλιμπάν- ανατράπηκαν βίαια.
Τα δικαιώματά τους όχι απλά παραβιάστηκαν αλλά κυριολεκτικά έπαψαν να υφίστανται σε όλους τους τομείς: εκπαίδευση, εργασία, ελεύθερη μετακίνηση. Άλλαξε όμως και η καθημερινότητα εντός του σπιτιού εξαιτίας της πλήρους αλλαγής του ρόλου και της θέσης της γυναίκας στο σπίτι ενώ η όποια πρόοδος στο σύστημα προστασίας και υποστήριξης γυναικών και παιδιών που υφίστανται ενδοοικογενειακή βία, απλά διαλύθηκε. Οι δε αναγκαστικοί γάμοι επέστρεψαν, κοριτσιών σε όλο και μικρότερη ηλικία επέστρεψαν.
Επίσης όμως, η έκθεση ρίχνει φως και στην τύχη των γυναικών και των κοριτσιών που βάσει των νέων νόμων υπέπεσαν σε παραβάσεις και εκείνων που κυρίως το πρώτο διάστημα διαμαρτυρήθηκαν ειρηνικά ενάντια στο καταπιεστικό καθεστώς που ορθωνόταν μπροστά τους. Όλες έπεσαν θύματα απειλών, συνελήφθησαν, βασανίστηκαν ή εξαφανίστηκαν.
″Λιγότερο από ένα χρόνο μετά την κατάληψη του Αφγανιστάν από τους Ταλιμπάν, οι δρακόντειες πολιτικές τους στερούν από εκατομμύρια γυναίκες και κορίτσια το δικαίωμά τους να ζήσουν ασφαλείς, ελεύθερες και ικανοποιητικές ζωές”, σχολίασε κατά την δημοσίευση της έκθεσης η Άγκνες Καλαμάρντ Γενική Γραμματέας της Διεθνούς Αμνηστίας. ”Αυτή η ασφυκτική καταστολή του γυναικείου πληθυσμού του Αφγανιστάν αυξάνεται μέρα με τη μέρα. Η διεθνής κοινότητα πρέπει επειγόντως να απαιτήσει από τους Ταλιμπάν να σέβονται και να προστατεύουν τα δικαιώματα των γυναικών και των κοριτσιών”.
Μέχρι σήμερα ωστόσο καμία έκκληση της διεθνούς κοινότητας, κρατών και φορέων, δεν έχει εισακουστεί.
Σημειώνεται πως η έρευνα της Διεθνούς Αμνηστίας (Death in slow motion: Women and girls under Taliban rule-Θάνατος σε αργή κίνηση: Γυναίκας και κορίτσια υπό το καθεστώς των Ταλιμπάν) διεξήχθη από τον Σεπτέμβριο του 2021 έως τον Ιούνιο του 2022 και περιλαμβάνει συνεντεύξεις με 90 Αφγανές και 11 κορίτσια, ηλικίας μεταξύ 14 και 74 ετών, που ζουν σε 20 από τις 34 επαρχίες του Αφγανιστάν.
Ξύλο, ηλεκτροσόκ και εκβιασμοί: ”Θα σκοτώσουμε όλη την οικογένεια σου και δεν θα μπορείς να κάνεις τίποτα...Έπρεπε να το περιμένεις”
Μετά την κατάληψη της εξουσίας από τους Ταλιμπάν τον Αύγουστο του 2021 και παρά τις αρχικές δημόσιες δεσμεύσεις για την προάσπιση των δικαιωμάτων των γυναικών και των κοριτσιών, η de facto ηγεσία της χώρας εισήγαγε πολιτικές συστηματικών διακρίσεων που παραβιάζουν τα δικαιώματά τους.
Γυναίκες και κορίτσια σε όλο το Αφγανιστάν αντέδρασαν σε αυτή την καταστολή με ένα κύμα διαμαρτυριών. Οι Ταλιμπάν από την πλευρά τους άρχισαν να τις παρενοχλούν, να τις απειλούν και η αντίδραση κορυφώθηκε με παράνομες κρατήσεις-”συλλήψεις”, περίεργες εξαφανίσεις, σωματικά και ψυχολογικά βασανιστήρια.
Μια γυναίκα που συμμετείχε σε αυτές τις διαδηλώσεις, μίλησε στους ερευνητές της Διεθνούς Αμνηστίας, και αφηγήθηκε όσα ακολούθησαν της συμμετοχής της στην διαμαρτυρία: σύλληψη και κράτηση.
″[Οι φρουροί των Ταλιμπάν] έρχονταν συνέχεια στο δωμάτιό που με κρατούσαν και μου έδειχναν φωτογραφίες με μέλη της οικογένειάς μου. Και έλεγαν συνέχεια «Μπορούμε να τους σκοτώσουμε όλους, και δεν θα μπορείς να κάνεις τίποτα… Μην κλάψεις, μην κάνεις σκηνή. Αφού διαμαρτυρήθηκες, θα έπρεπε να το περιμένεις»”.
Καταγγέλλει επίσης πως ξυλοκοπήθηκε άγρια: ”Κλείδωσαν την πόρτα. Άρχισαν να ουρλιάζουν προς εμένα… [Ένα μέλος των Ταλιμπάν] είπε: «Είσαι κακιά γυναίκα… Η Αμερική δεν μας δίνει τα λεφτά για εσένα τις άλλες τις σκύλες». Μετά με κλώτσησε. Ήταν τόσο δυνατό το χτύπημα που τραυματίστηκε η πλάτη μου, και μου κλώτσησε και το πηγούνι μου… Ακόμα νιώθω τον πόνο στο στόμα μου. Πονάω όταν μιλάω”.
Δύο γυναίκες είπαν ότι μετά τη δημοσίευση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης φωτογραφιών των τραυμάτων που έφερε μια διαδηλώτρια ως αποτέλεσμα του ξυλοδαρμού της, τα μέλη των Ταλιμπάν ανέπτυξαν μια νέα στρατηγική για να τους αποτρέψουν από τέτοιες κινήσεις.
Όπως εξηγεί η μια εξ αυτών ”Μας χτυπούσαν στο στήθος και ανάμεσα στα πόδια μας. Μας το έκαναν αυτό για να μην μπορούμε να το δείξουμε στον κόσμο. Ένας στρατιώτης που περπατούσε δίπλα μου με χτύπησε στο στήθος και μου είπε: «Μπορώ να σε σκοτώσω αυτή τη στιγμή και κανείς δεν θα πει τίποτα». Αυτό συνέβαινε κάθε φορά που βγαίναμε έξω: μας προσέβαλλαν – σωματικά, λεκτικά και συναισθηματικά”.
Οι κρατούμενες καταγγέλλουν επίσης πως είχαν ανεπαρκή πρόσβαση σε τρόφιμα, νερό, εξαερισμό, προϊόντα υγιεινής και υγειονομική περίθαλψη.
Για να αφεθούν ελεύθερες αναγκάστηκαν να υπογράψουν συμφωνίες ότι αυτές και τα μέλη της οικογένειάς τους δεν θα διαμαρτυρηθούν ποτέ ξανά, ούτε θα μιλούσαν δημόσια για τις εμπειρίες τους κατά την περίοδο της κράτησής τους.
″Μαχράμ”, ”εγκλήματα ηθικής διαφθοράς”, αυθαίρετες συλλήψεις και δηλώσεις μετανοίας
Σύμφωνα με τέσσερις πληροφοριοδότες από κέντρα κράτησης, οι Ταλιμπάν συλλαμβάνουν και κρατούν ολοένα και περισσότερο γυναίκες και κορίτσια για μικρές παραβιάσεις όπως του νόμου να μην εμφανίζονται δημόσια χωρίς μαχράμ [αρσενικό συνοδό] ή με άνδρα που δεν πληροί τις προϋποθέσεις ως μαχράμ.
Οι γυναίκες που συλλαμβάνονται κατηγορούνται συνήθως για την διάπραξη του ”εγκλήματος” της ”ηθικής διαφθοράς”.
Ένα μέλος του προσωπικού της φυλακής εξηγεί: ”Μερικές φορές φέρνουν αγόρια και τα κορίτσια που εντόπισαν σε κάποια καφετέρια… [Ή] αν δουν μια γυναίκα που δεν είναι με μαχράμ, μπορεί να συλληφθεί…Πριν, οι δράστες τέτοιου είδους υποθέσεων δεν ήταν στη φυλακή…Οι αριθμοί αυξάνονται κάθε μήνα”.
Μια φοιτήτρια πανεπιστημίου, η οποία κρατήθηκε το 2022, είπε στη Διεθνή Αμνηστία ότι την απείλησαν και την ξυλοκόπησαν αφού συνελήφθη με κατηγορίες που σχετίζονται με τους περιορισμούς του μαχράμ.
Όπως αφηγήθηκε στους ερευνητές της οργάνωσης, ”άρχισαν να μου κάνουν ηλεκτροσόκ… στον ώμο, στο πρόσωπο, στο λαιμό μου, όπου μπορούσαν… Με αποκαλούσαν πόρνη [και] σκύλα… Αυτός που κρατούσε το όπλο είπε, «Θα σε σκοτώσω, και κανείς δεν θα μπορέσει να βρει το σώμα σου»”.
Σύμφωνα με τους πληροφοριοδότες από τις φυλακές τα άτομα που έπεσαν θύματα βίας λόγω φύλου, που ζούσαν προηγουμένως σε καταφύγια ή που προσπάθησαν να ξεφύγουν από την κακοποίηση μετά την ανάληψη της εξουσίας από τους Ταλιμπάν, φυλακίζονται τώρα σε κέντρα κράτησης.
Αυτές οι γυναίκες και τα κορίτσια έχουν υποβληθεί σε απομόνωση, ξυλοδαρμούς και άλλες μορφές βασανιστηρίων και αναγκάστηκαν να υπομείνουν απάνθρωπες συνθήκες, συμπεριλαμβανομένου του συνωστισμού και της ανεπαρκούς πρόσβασης σε φαγητό, νερό και θέρμανση τους χειμερινούς μήνες.
Γάμοι παιδιών: ”Δεν θα πεινάει πια” λέει μητέρα που πάντρεψε την 13 ετών κόρη της
Σύμφωνα με την έρευνα της Διεθνούς Αμνηστίας -που επιβεβαιώνεται από εθνικούς και διεθνείς οργανισμούς που δραστηριοποιούνται στο Αφγανιστάν, ντόπιους ακτιβιστές και άλλους ειδικούς- τα ποσοστά παιδικών, πρόωρων και αναγκαστικών γάμων στο Αφγανιστάν αυξάνονται υπό την κυριαρχία των Ταλιμπάν.
Οι βασικοί αιτιολογικοί παράγοντες για την αύξηση περιλαμβάνουν την οικονομική και ανθρωπιστική κρίση, την έλλειψη εκπαιδευτικών και επαγγελματικών προοπτικών για γυναίκες και κορίτσια, οικογένειες που αναγκάζουν γυναίκες και κορίτσια να παντρευτούν μέλη των Ταλιμπάν ενώ μέλη αυτών αναγκάζουν γυναίκες και κορίτσια να τα παντρευτούν.
Η Στέφανι Σενκλέρ, διευθύντρια του Too Young to Wed, μιας οργάνωσης που ασχολείται με τον παιδικό, πρόωρο και αναγκαστικό γάμο, αναφέρει πως ”Στο Αφγανιστάν εκτυλίσσεται είναι μια τέλεια καταιγίδα από παιδικούς γάμους. Έχετε μια πατριαρχική κυβέρνηση, πόλεμο, φτώχεια, ξηρασία, κορίτσια εκτός σχολείου – με όλους αυτούς τους παράγοντες συνδυαστικά…ξέραμε ότι οι παιδικοί γάμοι θα ακολουθούσαν”.
Η Κορσίντ, μια 35χρονη από κεντρική επαρχία του Αφγανιστάν, λέει πως η οικονομική κρίση την ανάγκασε να παντρέψει τη 13χρονη κόρη της με έναν 30χρονο γείτονα τον Σεπτέμβριο του 2021, με αντάλλαγμα μια ”τιμή νύφης” ύψους 60.000 Αφγανών (περίπου 670 δολάρια ΗΠΑ).
Όπως λέει, μετά τον γάμο της κόρης της, ένιωσε ανακούφιση: ″Δεν θα πεινάει πια”.
Τώρα σκέφτεται να παντρέψει και την 10χρονη κόρη της, αλλά διστάζει, καθώς ήλπιζε ότι αυτή η κόρη της μπορεί να φροντίσει για την οικογένεια στο μέλλον. ″Θα ήθελα να πάει σχολείο περισσότερο. Θα μπορούσε να διαβάζει και να γράφει, να μιλά αγγλικά…Ελπίζω ότι αυτή η κόρη μου θα γίνει κάτι, και θα στηρίξει την οικογένεια. Φυσικά, αν δεν ανοίξουν το σχολείο, θα πρέπει να την παντρέψω”.
Ελλιπής πρόσβαση στην εκπαίδευση
Οι Ταλιμπάν συνεχίζουν να εμποδίζουν την εκπαίδευση για τη συντριπτική πλειοψηφία των κοριτσιών δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης.
Η προγραμματισμένη επιστροφή τους στο σχολείο στις 23 Μαρτίου 2022 ήταν βραχύβια. Αργότερα την ίδια μέρα, οι Ταλιμπάν έστειλαν τα κορίτσια στο σπίτι, επικαλούμενοι ένα «τεχνικό ζήτημα» που σχετίζεται με τις στολές τους.
Τέσσερις μήνες αργότερα, οι Ταλιμπάν συνεχίζουν να αρνούνται την πρόσβαση των κοριτσιών στην εκπαίδευση.
Η Φατίμα*, μια 25χρονη δασκάλα γυμνασίου με έδρα στην επαρχία Νανγκαρχάρ, λέει πως ”Αυτά τα νεαρά κορίτσια ήθελαν απλώς να έχουν μέλλον και τώρα δεν βλέπουν μέλλον μπροστά τους”.
Σε πανεπιστημιακό επίπεδο, η παρενόχληση των φοιτητριών από τους Ταλιμπάν – καθώς και οι περιορισμοί στη συμπεριφορά, το ντύσιμο και τις ευκαιρίες των μαθητριών – έχει δημιουργήσει ένα επισφαλές περιβάλλον όπου οι φοιτήτριες βρίσκονται συστηματικά σε μειονεκτική θέση.
Πολλές φοιτήτριες είτε έχουν σταματήσει να φοιτούν, είτε αποφάσισαν να μην εγγραφούν καθόλου στο πανεπιστήμιο.
Η Μπρίσνα, μια 21χρονη φοιτήτρια στο Πανεπιστήμιο της Καμπούλ, λέει πως «[Οι] φρουροί έξω από το πανεπιστήμιο μας φωνάζουν και μας λένε: «Φτιάξτε τα ρούχα σας, το κασκόλ σας… Γιατί φαίνονται τα πόδια σας;»… ο επικεφαλής του τμήματός μας ήρθε στην τάξη μας και μάς είπε: «Προσοχή – μπορούμε να σας προστατεύσουμε μόνο όταν βρίσκεστε μέσα στο κτίριο της σχολής… Εάν τα μέλη των Ταλιμπάν προσπαθήσουν να σας βλάψουν ή να σας παρενοχλήσουν, δεν θα μπορέσουμε να τους σταματήσουμε»”.
Οι ευθύνες της διεθνούς κοινότητας
Η Διεθνής Αμνηστία καλεί τη διεθνή κοινότητα να επιβάλει στοχευμένες κυρίως σε βάρος του καθεστώτος όπως αυτές μέσω ψηφίσματος του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, ή να χρησιμοποιήσει άλλες μορφές μόχλευσης που μπορεί να καταστήσει τους Ταλιμπάν υπεύθυνους για τη μεταχείρισή γυναικών και κοριτσιών χωρίς αυτές να είναι βλαπτικές για τον αφγανικό λαό.
″Οι Ταλιμπάν στερούν σκόπιμα από εκατομμύρια γυναίκες και κορίτσια τα ανθρώπινα δικαιώματά τους και τα υποβάλλουν σε συστηματικές διακρίσεις», είπε η ΓΓ της Διεθνούς Αμνηστίας. ”Εάν η διεθνής κοινότητα αποτύχει να δράσει, θα έχει εγκαταλείψει γυναίκες και κορίτσια στο Αφγανιστάν και θα υπονομεύσει τα ανθρώπινα δικαιώματα παντού”.
*Τα ονόματα των γυναικών που έδωσαν συνεντεύξεις έχουν αλλάξει για λόγους προστασίας από το καθεστώς των Ταλιμπάν.