Η ελληνική αρχαιότητα είναι ένας θησαυρός, Ένας ωκεανός από λειτουργική συναδέλφωση και λειτουργική φιλοσοφία ζωής. Τι έλεγαν οι Αθηναίοι μεταξύ τους; Θα το βρούμε βέβαια και στους θεατρικούς διαλόγους. Στις τραγωδίες και στις κωμωδίες του Αριστοφάνη. (Δυστυχώς οι κωμωδίες των άλλων χάθηκαν). Πολλά από αυτά που διαβάζουμε σήμερα έχουν σίγουρα πηγή τους τον θησαυρό του καθημερινού λόγου των προγόνων μας. Είμαι πιο κοντά στο θέατρο, λόγω επαγγέλματος και στις ρήσεις, στα σοφά ή χαριτωμένα λόγια (τους αστεϊσμούς) που έχουν επιζήσει. Επιζήσει, γατί μόνο το 1% των αρχαίων κειμένων έχουν διασωθεί. Όχι από τη φθορά του χρόνου αλλά από την φωτιά στην οποία έριχναν ότι ήταν πάπυρος και ζωγραφική οι όψιμοι ψευδοχριστιανοί του Αυτοκράτορα Θεοδόσιου. Επέζησαν μερικά κείμενα σε ιδιωτικές βιβλιοθήκες ελληνικές και λατινικές. Μερικά ελληνιστικά βρέθηκαν σε ανασκαφές στην Αίγυπτο, όπως οι Μιμίαμβοι του Αλεξανδρινού Ηρώνδα που μετέφρασα.(1) Τα κείμενα του Αριστοτέλη τα πήρε μαζί του στην εξορία της Μικράς Ασίας ο Θεόφραστος ο μαθητής που τον αντικατέστησε στο Λύκειον την Σχολή του. Βρέθηκαν από τους Άραβες που τα έφεραν στην Ευρώπη.
Ο αστεϊσμός άλλωστε είναι αυτό που έσπρωξε τον Θεόφραστο να γράψει τους «Χαρακτήρες» του (που μερικούς μεταφράσαμε εδώ). Χαρακτήρες μερικών συμπολιτών του «που το έπαιζαν σπουδαίοι». Όπως συμβαίνει και σήμερα! Μπορεί να φαίνεται παράξενο, αλλά οι αρχαίοι ’Ελληνες είχαν πολύ χιούμορ (και συγχωρήστε μου τον αγγλισμό). Οι θεατές, για παράδειγμα, είναι αυτοί που επέβαλαν να προστεθεί ένα σατυρικό δράμα στην τριλογία της τραγωδίας, για να βγαίνουν γελώντας από το θέατρο. Δυστυχώς έχει επιζήσει μόνο ένα σατυρικό δράμα, ολόκληρο «Ο Κύκλωπας» του Ευριπίδη. Στο οποίο και μεταφράζοντας έπεσα απάνω σε μια λέξη της αρχαίας αργκό!
Ο Οδυσσέας φτάνει στη Σικελία ανεβαίνει στο σπήλαιο του Κύκλωπα, βρίσκει έναν σάτυρο που δίνει κρασί και ο σάτυρος αρχίζει να χορεύει. Λέει μια φράση που ακούγεται «ορχηστής» αλλά συντακτικά δεν δένει. Σκέφτηκα πως οι αρχαίοι θεατές την άκουγαν την φράση στο θέατρο, δεν την διάβαζαν όπως εγώ.Την φωνάζω λοιπόν και τι ακούω; Ο ορχηστής ήταν «όρχις τις»! Ο σάτυρος που είχε καρό να πιει κρασί έλεγε πως χορευτές ήταν οι όρχεις του! Αυτό μ’έκανε να διαβάσω ένα μεγάλο μέρος της ελληνιστικής φιλολογίας και να συγκεντρώσω άλλες 2.000 λέξεις της αρχαίας αργκό.(2) Και θα μάθω αργότερα ότι ο Ευριπίδης με τον Αριστοφάνη, που ήταν στα μαχαίρια, αλληλογραφούσαν με βρισιές κρυμμένες στους στίχους των έργων τους! Οι Αθηναίοι τους καταλάβαιναν και διασκέδαζαν.
Σήμερα θα επεκταθώ στις χαρούμενες ρήσεις του Κυνικού Διογένη. Κυνικού γιατί ανήκε στους Κυνικούς φιλοσόφους που σήμα τους ήταν ο Κύνας, δηλαδή ο σκύλος. Ό όρος και η σημασία του έχουν μείνει μέχρι σήμερα.«Εμείς διαφέρουμε από τους άλλους σκύλους – έλεγαν οι Κυνικοί - διότι εμείς δεν δαγκάνουμε τους εχθρούς αλλά τους φίλους. Για να τους διορθώσουμε». Αλλά ο Διογένης ήταν κυνικότερος. Τα έβαζε με το «κατεστημένο» της εποχής του. Θα το κάνει από το πιθάρι του μέσα στο οποίο ζούσε. Γιατί ο άνθρωπος πρέπει να ζει στη Φύση – έλεγε -και να εγκαταλείψει κάθε «επισημότητα». Πού είναι αυτός που έχει το δικαίωμα να λέγεται «άνθρωπος»; Ο Διογένης ανάβει το Φανάρι του και ψάχνει σ’ όλη την πόλη να τον βρει. Γιατί κρατάς φανό – τον ρωτούσαν - είναι ακόμα μέρα. «Αναζητώ τον Άνθρωπο», απαντούσε ο Διογένης. O οποίος έβλεπε μόνο κατεργάρηδες και αχρείους γύρω του.
Ο Διογένης ήταν από την Σινώπη του Πόντου (όπου γεννήθηκε στα τέλη του 4ου αιώνα π.Χ.) Εξορίστηκε για κάποια παλιανθρωπιά του πατέρα του, όπως λέγεται και αναγκάστηκε να καταφύγει στην Αθήνα. Όταν οι Αθηναίοι τον κορόιδευαν πως οι Σινωπείς τον είχαν εξορίσει, αυτός με αστεϊσμό απαντούσε: «Εγώ τους καταδίκασα να μείνουν εκεί». Οι περισσότεροι από τους αστεϊσμούς του Διογένη είναι εξακριβωμένοι.
Πίστευε πως η ευτυχία του ανθρώπου βρίσκεται στη φυσική ζωή και πως μόνο με την αυτάρκεια, τη λιτότητα, την αυτογνωσία και την άσκηση μπορεί κανείς να την εξασφαλίσει. Ήταν πασίγνωστος στην Αθήνα και κανείς «ελαττωματικός» Αθηναίος δεν γλίτωνε τις μαχαιριές του.
Είδε μια φορά τον Διδύμονα έναν οφθαλμίατρο, γνωστόν ερωτύλο, να εξετάζει το μάτι μιας κοπέλας. ″Πρόσεξε Διδύμoνα – του λέει - μήπως εξετάζοντας τον οφθαλμό, το διαφθείρεις το κορίτσι”!
Ένας γείτονάς του αρκετά μοχθηρός είχε βάλει πάνω από την είσοδο του σπιτιού του έναν θυραίο, το γνωστό ρητό: “ΜΗΔΕΝ ΕΙΣΙΤΩ ΚΑΚΟΝ” (Να μην μπει κανένα κακό). Ο Διογένης χτύπησε την πόρτα και ρώτησε: ”Ο οικοδεσπότης από πού μπαίνει;”.
Μια μέρα είδε τον γιο μας γνωστής εταίρας να πετάει πέτρες σε ένα τσούρμο άνδρες έξω από το σπίτι του. ”Πρόσεχε μην πετύχεις τον πατέρα σoυ!» του λέει.
Τα είχε και με τον Πλάτωνα που τον άκουσε να λέει «ο άνθρωπος είναι ένα δίποδο χωρίς κέρατο και χωρίς φτερούγες». Την επομένη πήρε έναν πετεινό, του έκοψε τις φτερούγες και περιφέρονταν στην Αγορά λέγοντας «Ιδού ο άνθρωπος του Πλάτωνα».
Ο Διογένης είχε την ατυχία πηγαίνοντας μια μέρα στην Αίγινα να αρπαχτεί από πειρατές και να πουληθεί στο σκλαβοπάζαρο της Κορίνθου. Ο ιδιοκτήτης του τον συμπάθησε, έμαθε και ποιος ήταν και τον απελευθέρωσε. Ο Διογένης θα παραμείνει στην Κόρινθο.
Το 336 π.Χ. Ο (Μέγας αργότερα ) ο Αλέξανδρος, βασιλιάς πλέον της Μακεδονίας φτάνει στην Κόρινθο όπου κάλεσε όλους τους Έλληνες σε Πανελλαδική Σύσκεψη, με σκοπό τον πόλεμο κατά των Περσών. Ήρθαν όλοι «πλην Λακεδαιμονίων» (όπως θα σημειώσει αργότερα σ΄ένα ηρώον στην Περσία). Ο Αλέξανδρος έστειλε στη Σπάρτη και δεύτερο μήνυμα λέγοντας ότι «εάν δεν έρθετε θα το μετανιώσετε, εάν δεν έρθετε θα με αναγκάσετε να έρθω εγώ κ.ο.κ.». Η απάντηση ξαναήρθε, με την γνωστή σπαρτιατική λιτότητα του λόγου, γραμμένη σε έναν μεγάλο πάπυρο με μία λεξη: «Εάν»! Και η εκστρατεία θα γίνει «πλην Λακεδαιμονίων».
Κατά τον Πλούταρχο, όταν ο Αλέξανδρος έμαθε την παρουσία του Διογένη στην Κόρινθο ζήτησε να τον δει. Ο Διογένης θα πρέπει να ήταν 60-70 χρονών. Τον βρήκε να κάθεται στα σκαλιά ενός ναού. Τον πλησιάζει και τον ρωτάει αν έχει ανάγκη από κάτι.
- Μπορώ να σε βοηθήσω σε τίποτα, του λέει.
- Ναι. Παραμέρισε λίγο γιατί μου κρύβεις τον ήλιο!
Απαντάει ο Διογένης.
Ο Κύπριος Ζήνων από το Kίτιον, γραμματικός της ελληνιστικής εποχής, στο βιβλίο του «Πολιτεία» μεταφέρει ένα κείμενο του Διογένη, με τον ίδιο τίτλο, Πολιτεία, στο οποίο ο Διογένης επιτίθεται σε πολλές αξίες του ελληνικού κόσμου, υποστηρίζοντας την απόλυτη σεξουαλική ελευθερία, την ισότητα ανδρών και γυναικών, την κατάργηση της στέψης και κάθε θρησκευτικής διαδικασίας, την επανεξέταση των θεσμών και των νόμων, την κατάργηση των όπλων και του χρήματος, την λιτότητα στη ζωή. Ο έρως και κάθε συναισθηματικός δεσμός είναι παράλογος!
Όταν τον ρώτησαν πώς μπορείς να αποφύγεις τον πειρασμό της σάρκας, «Με τον αυνανισμό» ήταν η απάντηση του Διογένη! Και θα ήταν ευχής έργον - πρόσθεσε - να χαϊδεύουμε την κοιλιά μας και να μην χρειάζεται το φαγητό! Δεν «γαυγίστηκαν» τον Μάη του 68 οι κυνισμοί αυτοί ή τον 19ο αιώνα από κάποιον αναρχικό αλλά Δυόμιση χιλιάδες χρόνια νωρίτερα.
1. Ρ. Μανθούλη «Ηρώνδα Μιμίαμβοι. » Εκδ. Εξάντας
2.Ρ. Μανθούλη «Αρχαίο Ερωτικό και Συμποσιακό Λεξιλόγιο» Εκδ. Εξάντας