Στις 2 Ιουνίου, το TEDxAthens επιστρέφει με θέμα το «Ordinary». Σε τρεις σκηνές, θα μιλήσουν 12 ομιλητές, οπού ανάμεσά τους θα βρεθεί και ο Δρ. Κωνσταντίνος Δ. Καρατζάς, ιστορικός με ειδίκευση στην πολιτική και ρατσιστική βία.
- Η καριέρα σας έχει επικεντρωθεί στην Αμερικάνικη πολιτική, ωστόσο το γεγονός ότι είστε Έλληνας τροποποιεί την οπτική σας γωνία;
Η αλήθεια είναι ότι ακριβώς επειδή είμαι Έλληνας είμαι αποδοτικότερος στη μελέτη της αμερικανικής πραγματικότητας επειδή την αντιμετωπίζω λίγο πιο αποστασιοποιημένα με λιγότερο συναισθηματισμό, κι έτσι δίνω ένα όσο το δυνατόν πιο αντικειμενικό αποτέλεσμα. Όπως λένε και κάποιοι Αμερικανοί συνάδελφοι μάλλον προσφέρω μια πιο «εξωτική» προσέγγιση στην αμερικανική ιστορία.
Άλλωστε φαντάζεστε πόσο παράξενο φαίνεται που ένας Έλληνας ασχολείται με την αμερικανική και όχι με την ελληνική ιστορία; Είναι μια στερεοτυπική ερώτηση που την δέχομαι συχνά, ωστόσο πιστεύω ότι με την ανάλυση της ελληνικής ιστορίας μαθαίνουμε από που ξεκινήσαμε, αλλά με τη μελέτη της αμερικανικής ιστορίας βλέπουμε εν μέρει την εξέλιξη του σύγχρονου κόσμου.
Στην Ελλάδα ο κλάδος θεωρείται ήσσονος σημασίας, κάτι που προσπαθεί να αλλάξει ο HELAAS, δηλαδή ο Ελληνικός Οργανισμός Αμερικανικών Σπουδών, ώστε να τον γνωρίσουν ακόμη περισσότεροι επιστήμονες. Ωστόσο, στα ταξίδια μου στην Αμερική, αποδείχτηκε ιδιαιτέρως εποικοδομητική η ελληνική μου καταγωγή, μιας και στα μάτια πολλών ήμουν ο μοναδικός ή ίσως κάτι αξιοπερίεργο (δεν έχω καταλήξει ακόμα) κάτι που σίγουρα δεν το νιώθεις εύκολα ως επιστήμονας στην Ελλάδα, ειδικά τα τελευταία πολλά χρονιά της κρίσης.
Έτσι λοιπόν γνώρισα ακαδημαϊκούς παγκοσμίου εμβέλειας, βουλευτές, πάστορες, ηγέτες οργανώσεων και κοινοτήτων, μέχρι και υποψηφίους για το προεδρικό χρίσμα. Άλλωστε, οι Αμερικανοί είναι ιδιαιτέρως φιλικοί και εκτιμούν όταν ένας ξένος, και ειδικά νέος επιστήμονας, μελετά τον πολιτισμό τους. Έτσι λοιπόν, είμαι πολύ τυχερός που απέκτησα πολλούς μέντορες και ακόμα περισσότερους φίλους.
- Μπορείτε να μας εξηγήσετε τι είναι αυτό που σας προσέλκυσε αρχικά στην Αφρό-αμερικάνικη ιστορία;
Το πρώτο βάπτισμα το πήρα κατά τη διάρκεια των μεταπτυχιακών σπουδών μου, στο Πανεπιστήμιο Λέιντεν στην Ολλανδία. Εκεί, μελετώντας την παγκόσμια πολιτική ιστορία του 20ου αιώνα ασχολήθηκα, μεταξύ άλλων, με τον αγώνα των Αφρικανών-Αμερικανών, ή Αφροαμερικανών όπως το αποδίδουμε στα ελληνικά, για κοινωνικά δικαιώματα με επικεφαλής το διάσημο ακτιβιστή Μάρτιν Λούθερ Κίνγκ.
Θέμα σύγχρονο, πάντα επίκαιρο, γεμάτο ενέργεια και πάθος, ένας ασταμάτητος αγώνας ανθρώπων που κατάφεραν το ακατόρθωτο ενάντια σε κάθε προσδοκία….άλλαξαν την αμερικανική κοινωνία, έγιναν και γίνονται έμπνευση, ενώ οι φιλειρηνικές αλλά αποδοτικότατες τακτικές αντίστασης που χρησιμοποίησαν αποτελούν ακόμα πρότυπο για τον αγώνα των καταπιεσμένων φυλετικών και κοινωνικών ομάδων παγκοσμίως.
Παράλληλα, ήταν μιας διαρκής προσπάθεια να σμιλέψουν τη συλλογική τους ταυτότητα, να καταλάβουν δηλαδή ποιοι είναι, τι αποζητούν και πως θα αξιοποιήσουν όσα πέτυχαν. Λάθη, πάθη, επιτυχίες, αποτυχίες και ιδανικά συνθέτουν ένα πραγματικά πολύ ενδιαφέρον αμάλγαμα. Πώς να μην το ερωτευτείς;
Σημαντικότατο ρόλο, βέβαια, έπαιξε η ύπαρξη και η ελεύθερη πρόσβαση σε ιστορικές πηγές. Όταν θέλεις να προχωρήσεις σε διδακτορικές σπουδές στην ιστορία και να γράψεις μια ποιοτική διατριβή, πρέπει να βασιστείς σε πρωτογενής πηγές. Δηλαδή να μελετήσεις κρατικά και προσωπικά έγγραφα, αναλύσεις μυστικών υπηρεσιών, απομνημονεύματα, προφορικές καταγραφές και κάθε λογής πηγές που θα κάνουν τη δουλειά σου πρωτότυπη και ποιοτική. Αντίθετα με άλλες χώρες, στις ΗΠΑ υπάρχουν παντού ιστορικά αρχεία που κάνουν έναν επιστήμονα πραγματικά ευτυχισμένο. Όλα είναι προσβάσιμα, κατά βάση δωρεάν, δουλεύεις με τον πιο σύγχρονο ψηφιακό εξοπλισμό, έχεις άριστες υποδομές και την αμέριστη βοήθεια βιβλιοθηκονόμων που δουλεύουν με ζήλο και μεράκι. Τι άλλο να ζητήσεις; Μέχρι τώρα έχω διεξάγει έρευνα σε πάνω από δέκα πανεπιστήμια και είκοσι ιστορικά αρχεία και βιβλιοθήκες και δεν βρήκα ποτέ εμπόδιο, το αντίθετο θα έλεγα.
Για να σας δώσω να καταλάβετε, κατά τη διάρκεια έρευνας επάνω στην ιστορία του μαύρου πληθυσμού της Οκλαχόμα, αντικείμενο της διδακτορικής διατριβής μου, με βοήθησαν να ψηφιοποιήσω περισσότερες από ογδόντα χιλιάδες σελίδες ώστε να τα πάρω πίσω στην Ευρώπη για περαιτέρω μελέτη. Έτσι άθελά μου έγινα ο πρώτος μη-Αμερικανός που έβγαλε το αρχείο εκτός ΗΠΑ.
- Οι σύγχρονες εξελίξεις ενημερώνουν τη μελέτη σας κι αν ναι, σας εκπλήσσουν ευχάριστα ή δυσάρεστα;
Έχει ενδιαφέρον η ερώτηση σας ενώ η απάντηση είναι μάλλον γλυκόπικρη. Όπως σας είπα, ξεκίνησα τη μελέτη της αμερικανικής ιστορίας ακριβώς γιατί είναι ζωντανή και σύγχρονη- θα έλεγε κανείς ότι δεν είναι ακριβώς «ιστορία» με την αυστηρή έννοια του όρου, αλλά ενίοτε μια πραγματικότητα που μοιάζει να μιμείται το παρελθόν. Για να επανέλθω λοιπόν στην ερώτηση, θα σας πω ότι σε προσωπικό επίπεδο μου αφήνει πικρά, πολύ πικρά συναισθήματα, όπως ακριβώς συμβαίνει και με όσα διαδραματίζονται στη χώρα μας.
Ως αμερικανολόγος ωστόσο θα σας πω ότι μου αφήνει ένα συναίσθημα επιβεβαίωσης. Το λέω αυτό, γιατί ένα μέρος της δουλειάς μου επισημαίνει την επανάληψη σημαντικών λαθών σε κοινωνικό, πολιτικό και οικονομικό επίπεδο. Παρά την προφανή εξέλιξη της και τις ζυμώσεις, η Αμερικανική κοινωνία έχει αρκετό δρόμο για να ωριμάσει σε όλα τα επίπεδα. Όπως και στην Ελλάδα, έτσι και στις ΗΠΑ, πρέπει να γίνει μια πιο μεθοδευμένη προσπάθεια αναβάθμισης της παιδείας και της ενίσχυσης του αισθήματος ευθύνης των πολιτών απέναντι στους προγόνους και τους απογόνους τους. Θέλω να πιστεύω ότι δεν θα επιβεβαιωθεί ο Κάρλ Μάρξ που πίστευε ότι «όποιος δε γνωρίζει ιστορία καταδικάζεται να την ξαναζήσει». Στην πραγματικότητα λοιπόν τα γεγονότα του παρόντος μου δίνουν ακόμα περισσότερο υλικό για επόμενα βιβλία και άρθρα αλλά και ένα έντονο αίσθημα ευθύνης, ώστε να καταφέρω να συνδέσω σωστά και κατανοητά το παρελθόν με το παρόν με την προσδοκία η οπτική μου θα επηρεάσει θετικά τους μελλοντικούς αναγνώστες.
- Τι θα αφορά η ομιλία σας στο TEDxAthens;
Καταλαβαίνετε ότι πρέπει να κρατήσω το μυστήριο και να μη σας τα αποκαλύψω όλα! Μπορώ ωστόσο να σας πω ότι θα προσπαθήσω να δώσω τη δική μου ερμηνεία στον όρο «ordinary» μέσα από ένα σύντομο ιστορικό ταξίδι στις τέσσερις άκρες του πλανήτη, ενώ θα προτείνω ένα λίγο διαφορετικό τρόπο προσέγγισης, διδασκαλίας και ερμηνείας της ιστορίας. Ο παλιότερος αλλά πολύ σοφότερος Κομφούκιος το είπε με ακρίβεια και περιεκτικότητα…. «Μελετήστε το παρελθόν αν θέλετε να καθορίσετε το μέλλον σας».