Με αφορμή τα αλλεπάλληλα περιστατικά, κυρίως σε κέντρα εστίασης εις βάρος τουριστών, που μπορεί να παρουσιάζουν περιπτώσεις αισχροκέρδειας γιατί ζητήθηκαν για μικρή κατανάλωση υπερβολικά μεγάλα ποσά, επαναφέρεται στο προσκήνιο το ζήτημα του τι είναι αισχροκέρδεια, πως ελέγχεται και πως τιμωρείται. Πρόκειται για ένα ερώτημα κρίσιμο δεδομένης της οικονομικής κρίσης που διέρχεται η Ε.Ε., αλλά πολύ περισσότερο η χώρα μας.
Για τον ορισμό της αισχροκέρδειας προσφεύγουμε στο άρθρο 405 του παλιού Ποινικού Κώδικα: «Αισχροκέρδεια διαπράττει, όποιος σε συναλλαγή συνομολογεί ή παίρνει για τον εαυτό του ή τρίτο περιουσιακά ωφελήματα που υπερβαίνουν την αξία της δικής του παροχής, ώστε ανάλογα με τις ειδικές περιστάσεις να βρίσκεται σε προφανή δυσαναλογία προς αυτήν, τιμωρείται αν το πράττει κατ’ επάγγελμα ή συνήθεια σε φυλάκιση τουλάχιστον τριών μηνών και χρηματική ποινή».
Η χρήσιμη αυτή διάταξη καταργήθηκε δια παραλείψεως με την εισαγωγή του νέου Ποινικού Κώδικα και μάλιστα με τρόπο «παπατζίδικο», γιατί ενώ ο νέος Ποινικός Κώδικας αναφέρει ότι τα άρθρα 385-406, δηλαδή και το επίμαχο 405, έχουν συγχωνευθεί στο 23ο Κεφάλαιο και επομένως υπάρχει βούληση του νομοθέτη για την διατήρηση του, στο κεφάλαιο αυτό του νέου Ποινικού Κώδικα το άρθρο 405 του παλιού Ποινικού Κώδικα δεν υπάρχει.
Στην Ελλάδα η αισχροκέρδεια προβλεπόταν ως αδίκημα από τον Ποινικό Νόμο του 1834, που τροποποιήθηκε από τον ν.ΓΩΑΖ/1911 και στη συνέχεια από τον Π.Κ. του 1950. με την ΠΝΠ/20-3-2020 και τον ν.4903/2022 για την αντιμετώπιση της «αθέμιτης κερδοφορίας σε περιόδους κρίσεως», όπως μετονομάσθηκε η αισχροκέρδεια, όχι με επιτυχία κατά τη γνώμη μου γιατί στη συνείδηση του λαού και στην καθομιλουμένη οι αισχροκερδείς αποκαλούνται με άλλα επίθετα. Όπως και να έχει βάσει λοιπόν του νέου νόμου η αθέμιτη κερδοφορία αντιμετωπίζεται με την επιβολή διοικητικών προστίμων από 5.000 έως1.000.000 ευρώ.
Ο έλεγχος αφορά την αποκομιδή υπερβολικού κέρδους από την πώληση οποιουδήποτε προϊόντος ή την παροχή οποιασδήποτε υπηρεσίας, που είναι απαραίτητη για την υγεία, την διατροφή, την διαβίωση, την μετακίνηση ή την ασφάλεια του καταναλωτή, όταν το περιθώριο μεικτού κέρδους ανά μονάδα υπερβαίνει το αντίστοιχο περιθώριο πριν την 1-9-2021.
Μετά τον Β ΄Παγκόσμιο Πόλεμο οι τιμές και η ποιότητα των τροφίμων ελέγχονταν από την Αγορανομία βάσει του Αγορανομικού Κώδικα ( α.ν.136/1946), ο οποίος προέβλεπε τα αγορανομικά αδικήματα και τις ποινές τους και στις οποίες περιλαμβάνετο και η αφαίρεση της αδείας της επιχείρησης.
Μόνο κατόπιν αποφάσεως της Αγορανομικής Επιτροπής, ότι στη συγκεκριμένη συναλλαγή υπήρχε υπερβολικό κέρδος ασκείτο ποινική δίωξη για αισχροκέρδεια. Οι υποθέσεις δικάζονταν από το Αγορανομικό Δικαστήριο συνήθως κατά τη διαδικασία του αυτοφώρου με κατηγορούμενο τον αγορανομικό υπεύθυνο της επιχείρησης.
Μετά την είσοδο της χώρας στην Ε.Ε. καταργήθηκαν οι χρήσιμοι αυτοί θεσμοί, γιατί παρεμπόδιζαν τον ελεύθερο ανταγωνισμό, που ισχύει στις περισσότερες χώρες της Ε.Ε. σε μια προσπάθεια ελέγχου των τιμών με τον μηχανισμό της προσφοράς και ζήτησης, την απαγόρευση της κατάχρησης της δεσπόζουσας θέσης στην αγορά, την εναρμονισμένη πρακτική μεταξύ των επιχειρήσεων κλπ. Ο ελεύθερος όμως ανταγωνισμός δεν λειτουργεί σε περιόδους οικονομικών και γεωπολιτικών κρίσεων ή ολιγοπωλίου που συμβαίνει σε δημοφιλείς τουριστικούς προορισμούς.
Καθημερινά διεξάγονται εκτεταμένοι έλεγχοι από την Διυπηρεσιακή Μονάδα Ελέγχου Αγοράς (ΔΙ.Μ.Ε.Α.) κυρίως στο κύκλωμα καυσίμων και στην εστίαση σε τουριστικές περιοχές και ανακοινώνεται η επιβολή προστίμων.
Κατά τη γνώμη μου μόνο η επιβολή προστίμων, ακόμα και μεγάλου μεγέθους, δεν είναι ικανή να αποτρέψει την αισχροκέρδεια γιατί κανείς δεν φοβάται το πρόστιμο εφόσον δεν πληρώνεται άμεσα, αλλά απλά βεβαιώνεται και στο τέλος με μεγάλες εκπτώσεις ρυθμίζεται με τα άλλα χρέη της επιχείρησης. Φυσικά υπάρχει και η δυνατότητα να ακυρωθεί ή να μειωθεί.
Άλλωστε σε μικρές επιχειρήσεις, όπως είναι η εστίαση, ο μέσος όρος ζωής είναι λίγα χρόνια και στο τέλος η επιχείρηση κλείνει αφήνοντας πίσω της μόνο χρέη χωρίς ενεργητικό.
Πιστεύω, ότι παράλληλα με την επιβολή των προστίμων απαιτείται η ποινική τιμωρία των υπόλογων για αισχροκέρδεια με την εκ νέου θέσπιση του άρθρου 405 του παλιού Π.Κ. και νομική πρόβλεψη για τον άμεσο κλείσιμο των καταστημάτων τουλάχιστον της εστίασης και των υγρών καυσίμων και η δημοσιοποίηση των ονομάτων τους για την κατά το δυνατόν προστασία της τουριστικής κίνησης και των καταναλωτών.
***
Λέανδρος Τ.Ρακιντζής
Αρεοπαγίτης ε.τ.