Αρκεί μόλις το 3,5% του πληθυσμού να προβάλει αντίσταση με ειρηνικό τρόπο και να φέρει ανατροπές σε μια χώρα, σύμφωνα με την πολιτική επιστήμονα Έρικα Τσενογουέθ (Erica Chenoweth), όπως αναφέρεται στο τεύχος Νοεμβρίου 2017 του περιοδικού Harper’s. Αυτό σημαίνει ότι δεν έχει σημασία πόσοι αριθμητικά δρουν, αλλά ποιοί έχουν το πάθος χωρίς βία να διεκδικήσουν, να διαμαρτυρηθούν, να διακινδυνεύσουν ακόμη και να συλληφθούν και τελικά να προσφέρουν.
Επτά χρόνια μετά την επανάσταση της Τυνησίας, στις 18 Δεκεμβρίου 2010, η μικρή αυτή χώρα της Μεσογείου, έρχεται να επιβεβαιώσει, αλλά ταυτόχρονα να ανατρέψει τον παραπάνω κανόνα. Ήταν πολύ μεγαλύτερο από το 3.5% το ποσοστό των Τυνησίων που επαναστάτησαν και ανέτρεψαν τον δικτάτορα Μπεν Άλι. Αλλά είναι μικρό το ποσοστό των πολιτών που σήμερα στρώνουν τον δρόμο της Τυνησίας προς την δημοκρατία και ακόμη λιγότερες όσοι αγωνίζονται για την χειραφέτηση της γυναίκας σε μια μουσουλμανική κοινωνία.
Πρόσφατα επισκέφθηκα την Τυνησία στο πλαίσιο ενημερωτικού ταξιδιού της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τις σχέσεις Ευρωπαϊκής Ένωσης - Τυνησίας. Για την πλειοψηφία των Τυνησίων ο Δεκέμβριος του 2010 ήταν μια επανάσταση. Προκάλεσε δυσκολίες σε μεγάλη μερίδα του πληθυσμού, όπως αύξηση της ανεργίας και μείωση πρωτογενών εσόδων από τουρισμό και αγροτικές εξαγωγές, αλλά έφερε στο προσκήνιο μια μικρή, δυναμική μερίδα πολιτών αποφασισμένη να εμβαθύνει τις ρίζες της δημοκρατίας με εγγυήσεις για τις ατομικές ελευθερίες και την ισότητα μεταξύ ανδρών και γυναικών.
Οι βαθιές ρίζες του γυναικείου κινήματος στην Τυνησία
Η βελτίωση της θέσης της γυναίκας στην μουσουλμανική κοινωνία ήταν το ζητούμενο στην Τυνησία ήδη από το 1930, όπως μού εξηγεί η Σαλονά Κλιφ (Salona Khlif) της ΜΚΟ “Γυναίκες της Σφαξ”, στην ομώνυμη πόλη Σφαξ, βιομηχανική καρδιά της Τυνησίας. Το 1930 είναι η χρονιά ορόσημο για την μουσουλμάνα γυναίκα, γιατί κυκλοφορεί το βιβλίο “Ισότητα Γυναικών” του Τυνήσιου πρωτοπόρου Ταχάρ Χαντέντ (Tahar Hadded), που ξεκινά την δύσκολη πορεία χειραφέτησης της Τυνήσιας γυναίκας που διαρκεί μέχρι σήμερα.
Το 1956, ταυτόχρονα με την ανακήρυξη της ανεξαρτησίας της Τυνησίας, καθιερώνεται δια νόμου η υποχρεωτική εκπαίδευση των θηλέων. Το 1970 ιδρύεται η Ένωση των Γυναικών της Τυνησίας, στην ουσία συνομοσπονδία όλων των γυναικείων οργανώσεων που είχαν ήδη δημιουργηθεί σε όλη την χώρα. Το 1978, η Λέσχη Tahar Haddad δημοσιεύει την μελέτη για τις συνθήκες διαβίωσης των γυναικών στην Τυνησία επισημαίνοντας τις ανισότητες σε πολλαπλά επίπεδα των γυναικών έναντι των ανδρών. Χαμηλότεροι μισθοί, εμπόδια στην εργασιακή εξέλιξη, υποχρεωτικό εγκλεισμό στο οικογενειακό περιβάλλον κλπ. Τέσσερα χρόνια μετά, το 1982, η δημοσίευση αυτής της μελέτης προκάλεσε την δημιουργία της Επιτροπής για την Μελέτη των Γυναικείων Θεμάτων. Την ίδια χρονιά, στη Σφαξ δημιουργείται ένα από τα πρώτα κέντρα φιλοξενίας γυναικών που υφίστανταιί κάθε είδους βία: σεξουαλική, εργασιακή, ψυχολογική.
Έκτοτε, οι γυναικείες οργανώσεις θα αναπτυχθούν με γρήγορους ρυθμούς. Αφενός είχαν την υποστήριξη του καθεστώτος Μπεν Άλι, που μέσω τέτοιων οργανώσεων προσπαθούσε να ανακόψει την διείσδυση των ισλαμικών οργανώσεων στην κοινωνία. Αφετέρου, οι ίδιες οι γυναικείες οργανώσεις, μετατράπηκαν σταδιακά σε οχυρά υπεράσπισης των δικαιωμάτων ισότητας ανδρών και γυναικών και ελεύθερης έκφρασης των πολιτών. Κατά συνέπεια, οι γυναικείες οργανώσεις βρέθηκαν επικεφαλής της σύγκρουσης με το καθεστώς Μπεν Άλι και σήμερα αποτελούν την αιχμή του δόρατος της δημοκρατίας στην Τυνησία.
Η συμμετοχή των γυναικών μέσα από την κοινωνία των πολιτών
Εδώ στα περίχωρα της Σφαξ ξέσπασε η Επανάσταση. Στην ίδια βιομηχανική περιοχή δραστηριοποιούνται σήμερα δεκάδες γυναικείες οργανώσεις. Οι περισσότερες έχουν ενταχθεί σε ευρύτερες ενώσεις της κοινωνίας των πολιτών της Τυνησίας, που περιλαμβάνουν ακτιβιστικές οργανώσεις για την προστασία του περιβάλλοντος, την βελτίωση της εκπαίδευσης, της υγείας, της πρόσβασης των ΑΜΕΑ κλπ.
Η ισχύς εν τη ενώσει. Η ΜΚΟ “ΣΦΑΞ”, από τις πιο δυναμικές, περιλαμβάνει πολλές επιμέρους οργανώσεις και μεμονωμένους ακτιβιστές. Μέσα από αυτές τις πολυσχιδείς οργανώσεις οι γυναίκες της Τυνησίας έχουν καταφέρει να βρουν ένα μεγάλο βήμα για να αναπτύξουν τον δυναμισμό τους και να ορίσουν με νέο τρόπο τι σημαίνει σήμερα γυναίκα προοδευτική και μουσουλμάνα.
“Μέχρι το 1990 στο Σφαξ κανείς δεν ήξερε τι σημαίνει ζαχαροπλαστείο. Τώρα πια θα βρεις πολλά” μού επισημαίνει χαμογελώντας η Χάνα Μοαλά (Hana Moalla) ιδιοκτήτρια του ζαχαροπλαστείου Le Regal. Σπούδασε στο Στρασβούργο ζαχαροπλαστική και το 1990 επέστρεψε στην πατρίδα της και άνοιξε το πρώτο ζαχαροπλαστείο στην Σφαξ.
Η Χάνα, όπως και οι υπόλοιπες γυναίκες-μέλη της ΜΚΟ, εμπλέκονται στον κεντρικό αγώνα της ΜΚΟ ΣΦΑΞ, την σωτηρία της μολυσμένης θαλάσσιας ζώνης στο Σφαξ από τις ρυπογόνες βιομηχανίες φωσφάτων στην περιοχή. “Για μια βουτιά στην θάλασσα είμαστε υποχρεωμένοι να διασχίσουμε γύρω στα 100 χιλιόμετρα” μου λέει η Αμέλ Μαμπρουκμπακίρ επικεφαλής της δράσης για το περιβάλλον και την υγεία της ΜΚΟ ΣΦΑΞ. Μέσα από αυτές τις κοινωνικές διεκδικήσεις οι γυναίκες, συμμετέχοντας εξίσου με τους άνδρες, δημιουργούν την σύγχρονη προσωπικότητα της Τυνήσιας γυναίκας, εντελώς διακριτή από την εικόνα της γυναίκας σε άλλες αραβικές χώρες.
Αυτό προκαλεί αντιδράσεις από τους θρησκευτικούς κύκλους και το ισλαμικό κόμμα ENHADA, που θέλει την γυναίκα να επιστρέφει στην επιτήρηση του οικογενειακού κύκλου, μόνο με τα δικαιώματα που τής επιτρέπει το Κοράνι.
“Στην Σφαξ η καθηγήτρια μέσης εκπαίδευσης Faiza Souissi δέχθηκε σφοδρές επιθέσεις και ενοχλήσεις στο σχολείο από γονείς υποκινούμενους από εξτρεμιστικούς ισλαμικούς κύκλους, για τις ιδέες της περί λαϊκότητας” μού επισημαίνει η Σουάντ Μπουατάμ (Souad Bouattam), μέλος της ΜΚΟ “Γυναίκες της Σφαξ”. Οι επιθέσεις ομάδων του ισλαμικού κόμματος ENHADA εναντίον γυναικών και γυναικείων οργανώσεων έχουν τετραπλασιαστεί μετά την επανάσταση επισημαίνουν οι “Γυναίκες της Σφαξ”. Παρά το ότι το ισλαμικό κόμμα ENHADA συμμετέχει στην σημερινή κυβέρνηση συνασπισμού, προσπαθεί με κάθε τρόπο να ακυρώσει τις αλλαγές που φέρνει ο νέος νόμος που ποινικοποιεί την άσκηση βίας κατά των γυναικών.
Τα δικαιώματα της γυναίκας κατοχυρωμένα από τον νόμο και όχι από το Κοράνι
“Η Τυνήσια αποτελεί ένα πραγματικό πυλώνα της σημερινής κοινωνίας της Τυνησίας” μου διευκρινίζει η υπουργός Γυναικείων Θεμάτων, Οικογένειας και Παιδιών Ναζιά Λαμπιντί (Naziha Labidi). Η υπουργός περιστοιχίζεται από μια γερή ομάδα ανδρών και γυναικών που χαμογελούν περήφανα για την πρόσφατη επιτυχία τους.
Τον Ιούνιο του 2017 ψηφίστηκε ο νέας νόμος που προστατεύει την γυναίκα από την άσκηση βίας εναντίον της. Υπολογίζεται ότι το 50% των Τυνήσιων γυναικών έχει πέσει θύματα άσκησης βίας. Από την κατάρτιση του νόμου μέχρι την ψήφισή του, ο δρόμος ήταν μακρύς. Απαιτήθηκαν επιτροπές καθηγητών πανεπιστημίων, διαβουλεύσεις μεταξύ κομμάτων και κάμψη των αρνήσεων και προσκομμάτων των θρησκευτικών κύκλων. Οι επιπτώσεις του νέου νόμου είναι πολλαπλές. Για παράδειγμα διαγράφηκε το άρθρο 227 του Ποινικού Κώδικα, το οποίο επέτρεπε στους βιαστές γυναικών να ξεφεύγουν από την καταδίκη. Καθορίζεται με ακρίβεια η ενδοοικογενειακή βία σύμφωνα με όσα προβλέπει ο ΟΗΕ. Επιτρέπεται πλέον στις μουσουλμάνες Τυνήσιες να παντρεύονται άνδρες διαφορετικού θρησκεύματος, κάτι που μέχρι τώρα απαγορευόταν. Ορίζεται η ψυχολογική, σεξουαλική και οικονομική βία εναντίον των γυναικών, η προστασία όλων των μελών της οικογένειας, γονέων και παιδιών από την άσκηση βίας.
Η συμβολή της κοινωνίας των πολιτών στην οριστικοποίηση των διατάξεων του νόμο ήταν κολοσσιαία. Η Τυνησία, πλέον, είναι η πρώτη αραβική χώρα με μια τόσο πρωτοπόρα νομοθεσία στο θέμα της προστασίας των γυναικών και μια από τις πρώτες παγκοσμίως. Η αντίδραση των συντηρητικών ισλαμικών κύκλων εντός της Τυνησίας αλλά και άλλων αραβικών χωρών σε αυτό το τεράστιο βήμα, δεν είναι μικρή. Προτεραιότητα έχει η Τυνησία και όχι οι γυναίκες λένε αντιδρώντας τα μέλη της ENHADA. Εφόσον σε μα κοινωνία οι γυναίκες προοδεύουν, τότε η κοινωνία αυτή φτάνει στην ευημερία ανταπαντούν οι γυναικείες οργανώσεις.
Για τις γυναικείες οργανώσεις τώρα η προσοχή δίδεται στην ουσιαστική εφαρμογή του νόμου, προσπερνώντας αντιδράσεις που θα συναντήσει από καθεστηκυίες συμπεριφορές και προκαταλήψεις. Εφόσον πετύχει αυτό το στοίχημα, τότε θα μπορούμε να πούμε ότι η επανάσταση της Τυνησίας θα έχει πετύχει ένα τεράστιο έργο. Θα έχει καταφέρει να βάλει στην άκρη την θρησκεία μαζί την οπισθοδρομικότητά της και να επιτύχει ένα κοινωνικό συμβόλαιο, πρωτόγνωρο για μια αραβική και μουσουλμανική χώρα.