Μετά την προβολή, τον περασμένο Οκτώβριο, του ντοκιμαντέρ «Αγαπημένη Θεία Λένα», η Μαρία Ηλιού επιστρέφει στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, την Παρασκευή 17, το Σάββατο 18 και την Κυριακή 19 Ιανουαρίου, με το ντοκιμαντέρ «Η Αθήνα του Μεσοπολέμου 1922-1940».
«Σκεφτόμασταν πέντε ταινίες. Οι δύο έχουν ήδη προβληθεί: ‘Η Αθήνα από την Ανατολή στη Δύση, 1821-1896’ και ‘Η Αθήνα και η Μεγάλη Ιδέα, 1896-1922’. Η τρίτη ταινία θα ήταν ‘Η Αθήνα των Συγκρούσεων, 1922-1950’. Όμως την περίοδο του μοντάζ συνειδητοποιήσαμε με τη μοντέρ Αλίκη Παναγή και τον ιστορικό σύμβουλο Αλέξανδρο Κιτροέφ, πως μέσα στην τρίτη ταινία υπήρχε μια άλλη ταινία. ‘Η Αθήνα του Μεσοπολέμου’ όχι μόνο δεν έχει ξαναπροβληθεί, αλλά δεν ήταν καν στις σκέψεις μας. Ήταν εκτός προγράμματος. Το ίδιο το υλικό, τόσο συναρπαστικό, η ίδια η ταινία διεκδίκησε την ύπαρξή της», δήλωσε η Μαρία Ηλιού κατά τη συνέντευξη Τύπου που δόθηκε την Τετάρτη 8 Ιανουαρίου, στο Μέγαρο Μουσικής, παρουσία των Roderick Beaton, ιστορικού και ομιλητή στην ταινία, Αλέξανδρου Κιτροέφ, ιστορικού συμβούλου και ομιλητή, Χριστίνας Κουλούρη, ιστορικού και ομιλήτριας και Κατερίνας Πολέμη, που έγραψε τη μουσική.
Πώς ήταν η Αθήνα του Μεσοπολέμου
Πώς ήταν η Αθήνα του Μεσοπολέμου; Ήταν μόνο μια πόλη σε διχασμό ανάμεσα σε βενιζελικούς και μοναρχικούς ή ήταν και τόσα άλλα πράγματα μαζί;
Οι μικρασιάτες πρόσφυγες το 1922 φέρνουν νέα πνοή στην πόλη, στον πολιτισμό και στην οικονομία. Αναπτύσσεται η βιομηχανία και η ναυτιλία, μια νέα αστική τάξη κάνει αισθητή την παρουσία της, και συγχρόνως δημιουργείται μια εργατική τάξη που διαδηλώνει στους δρόμους της Αθήνας.
Οι γυναίκες αρχίζουν να εργάζονται και τα καλοκαίρια κολυμπούν στο Παλαιό Φάληρο δίπλα στους άντρες φορώντας μαγιό.
Η Αθήνα που για πρώτη φορά έχει δημοκρατικό πολίτευμα αλλάζει. Κάτω από την Ακρόπολη γκρεμίζεται η συνοικία Βρυσάκι και αναδύεται η Αρχαία Αγορά, ενώ η Ομόνοια εκσυγχρονίζεται με ηλεκτρικό τρένο.
Στην τέχνη, η γενιά του 1930 θα αλλάξει για πάντα την ποίηση, τη λογοτεχνία, τη ζωγραφική.
Ο Βενιζέλος, στη δεύτερη δημιουργική τετραετία του, φέρνει το νερό στην πόλη, χτίζει σχολεία, εγκαινιάζει το πρώτο αεροδρόμιο.
Οι Αθηναίοι τραγουδούν Αττίκ και Γιαννίδη, ενώ στις περιφερειακές συνοικίες κυριαρχούν τα ρεμπέτικα.
Μετά το Κραχ του 1929, η επάνοδος της μοναρχίας, η δικτατορία του Μεταξά και η αρχή του Ελληνοϊταλικού Πολέμου φέρνουν το τέλος αυτής της περιόδου.
Το άγνωστο υλικό
Όπως επισήμανε η Μαρία Ηλιού, στο αδημοσίευτο υλικό περιλαμβάνονται «άγνωστες ταινίες από τη μεγάλη διαδήλωση στο κέντρο της Αθήνας το 1924 για τη διεκδίκηση της Δημοκρατίας, που βρέθηκαν στα αρχεία της Pathé στο Παρίσι. Στην Αμερική, ανάμεσα στο οπτικό υλικό που βρέθηκε σε πάνω από 20 αρχεία, ξεχωρίζουν οι ταινίες από τη Library of Congress, ταινίες του 1935 που δεν έχουμε δει για το δημοψήφισμα του ’35 και την επάνοδο του βασιλιά Γεωργίου. Όμως εκτός από το άγνωστο υλικό για την Αθήνα, που έχουμε βρει και συντηρήσει από πολλές χώρες, σε αυτή την ταινία, για πρώτη φορά, είχαμε συνεργασία με ελληνικά αρχεία σε σχέση με την ψηφιοποίηση φιλμικού υλικού τους. Αναφερόμαστε στα Γενικά Αρχεία του Κράτους (ΓΑΚ) και στην ΕΥΔΑΠ, όπου η πολύ καλή συνεργασία με την Αμαλία Παππά στα ΓΑΚ και τον Γιώργο Στεργίου στην ΕΥΔΑΠ απέδωσε καρπούς», σημείωσε η ίδια. Επίσης, σημαντική στάθηκε η συνεργασία με την Ταινιοθήκη της Ελλάδας, καθώς στο ντοκιμαντέρ έχουν συμπεριληφθεί σύντομα αποσπάσματα από δύο ελληνικές ταινίες του βωβού κινηματογράφου, «Οι Περιπέτειες του Βιλλάρ’» και «Απάχηδες των Αθηνών».
«Ο Μεσοπόλεμος δεν είναι μόνο η περίοδος όπου συνεχίζεται η διαμάχη μοναρχικών και βενιζελικών μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, αλλά και πολλά άλλα πράγματα μαζί. Έτσι, αφηγηματικά νήματα περνούν στην ταινία από την πολιτική, την κοινωνία με τις αντιθέσεις της, η αστική τάξη κάνει αισθητή την παρουσία της, στον Μεσοπόλεμο μπαίνουν οι βάσεις για τη ναυτιλία και τη βιομηχανία, οπότε και η εργατική τάξη κάνει αισθητή την παρουσία της -και για πρώτη φορά διαδηλώνει στους δρόμους της πόλης. Επίσης αφηγηματικά νήματα για τον πολιτισμό, τις Δελφικές Γιορτές, την ανακάλυψη της Αρχαίας Αγοράς κάτω από την Ακρόπολη, τη Γενιά του ΄30 στη λογοτεχνία και τη ζωγραφική, αλλά και σκηνές καθημερινότητας υφαίνουν τη ταινία. Η ταινία, όπως και οι προηγούμενες δουλειές μας, περνάει από τη μεγάλη ιστορία της πόλης, άρα και της Ελλάδας, σε μικρές καθημερινές ιστορίες», υπογράμμισε η Μ. Ηλιού.
«Το τρίτο στη σειρά αυτό ντοκιμαντέρ είναι καταπληκτικό. Και σας βεβαιώνω ότι όσο καλά και αν γνωρίζω την ιστορία, η Αθήνα του Μεσοπολέμου είναι γεμάτη εκπλήξεις», είπε ο Roderick Beaton για την ταινία που όπως και οι υπόλοιπες «αφιερώνεται στην πόλη που ζούμε όλοι. Ας μου επιτραπεί ή έκφραση αυτή, τώρα που έγινα επίτιμος Έλληνας πολίτης πηγαινοέρχομαι πολύ συχνά και εδώ και καιρό έχω πάντα την αίσθηση πως βρίσκομαι σπίτι μου», τόνισε ο ίδιος.
Όπως επεσήμανε ο διαπρεπής Βρετανός νεοελληνιστής, ο Μεσοπόλεμος δεν είναι μόνο οι γνωστές φυσιογνωμίες, αλλά και οι άγνωστες και ανώνυμες. Είναι οι «μαζικές διαδηλώσεις που χαρακτηρίζονται όχι μόνο από λαοθάλασσα, αλλά από θάλασσα από καπέλα, διαφόρων ειδών και σχημάτων, ανάλογα με την ταξική κατάσταση του καθενός. Όλες οι ηλικίες, γυναίκες και άνδρες, όλη η αθηναϊκή κοινωνία περνά από την οθόνη, από τα πρώτα bains mixtes στο Παλαιό Φάληρο, πολύ τολμηρά για την εποχή, μέχρι τους οδηγούς των τραμ και τους εργάτες που σκάβουν είτε στην πλατεία Ομονοίας για να φτιάξουν τον υπόγειο σταθμό είτε την κατεδαφισμένη επίτηδες γειτονιά, το Βρυσάκι, για να ανακαλύψουν τα ερείπια της Αρχαίας Αγοράς. Δεν λείπουν φυσικά η υψηλή κοινωνία, οι γυναίκες ‘ντυμένες του κουτιού’, όπως έλεγαν τότε. Εμφανίζονται επίσης οι καινούργιες βιομηχανίες, πολύ νωρίτερα από την γνωστή περίοδο εκβιομηχανοποίησης της δεκαετίας του ’50. ’Αλλοι νεωτερισμοί είναι οι πολυκατοικίες που πρωτοεμφανίζονται αυτή την εποχή και το πρώτο αεροδρόμιο της Αθήνας. Όπως και στα προηγούμενα ντοκιμαντέρ της σειράς, μέσα από την κάμερα ζούμε τις χαρές και τις λύπες του αθηναϊκού πληθυσμού, άλλοτε με αφορμή τα μεγάλα γεγονότα της ιστορίας του τόπου, άλλοτε εντελώς προσωπικές μικροϊστορίες», επεσήμανε ο Ρ. Μπήτον.
«Όταν κάνεις την ιστορία της Αθήνας, το πρώτο πράγμα που κάνεις είναι η πρωτεύουσα ως ένα θέατρο πάνω στη σκηνή του οποίου διαδραματίζονται τα κεντρικά πολιτικά γεγονότα. Έχοντας υπόψη το βάρος που είχε η γνώση μας για τον Εθνικό Διχασμό και την επιρροή του τη δεκαετία του ’20 και του ’30, χωρίς να θέλουμε βέβαια να αγνοήσουμε αυτή τη διάσταση, θέλαμε να την εμπλουτίσουμε και με τα υπόλοιπα που έγιναν στην Αθήνα. Τους άλλους άξονες, δηλαδή, που είναι η πόλη, ο τρόπος που εκσυγχρονίζεται, οι δρόμοι, τα αυτοκίνητα, το νερό... Και μετά η ψυχαγωγία, η πολιτιστική ζωή της. Δείχνουμε μια πολυεπίπεδη εικόνα για την Αθήνα, κάτι που καταφέραμε επειδή είχαμε πολύ πλούσιο υλικό», ανέφερε μεταξύ άλλων ο κ. Κιτρόεφ.
«Αυτό που θεωρώ σημαντικό είναι ότι βλέπουμε μια ιστορία που συνδυάζει την πολιτική, την κοινωνία και τον πολιτισμό. Έχουμε πολύ ενδιαφέρουσες πηγές για τις οποίες ως ιστορικός ενθουσιάζομαι. Ούτε εμείς δεν είχαμε δει αυτές τις σπάνιες εικόνες. Αλλά αυτό που θεωρώ ακόμα πιο σημαντικό είναι ότι η ταινία απευθύνεται όχι μόνο στους ειδικούς, αλλά και σε ένα ευρύτατο κοινό. Παίζει έναν ρόλο ο κινηματογράφος, που δεν είναι μόνο ψυχαγωγικός αλλά και παιδαγωγικός, εκπαιδευτικός», επεσήμανε μεταξύ άλλων η Χριστίνα Κουλούρη.
Τέλος, η Κατερίνα Πολέμη μίλησε για τον ρόλο της μουσικής της στην ταινία, ο οποίος είναι αφηγηματικός, συντροφεύει δηλαδή κάθε στιγμή της εικόνας. «Είναι μια καταπληκτική μουσική που δημιουργεί πολλά διαφορετικά συναισθήματα. Από τη μια είναι η δική της μουσική και από την άλλη η μουσική της εποχής που ‘ξαναέφτιαξε’ με τους συνεργάτες της πάρα πολύ προσεκτικά, δίνοντας έναν αφηγηματικό χαρακτήρα στις διάφορες σκηνές, πράγμα που ήταν πολύ δύσκολο», επεσήμανε για τη μουσική της κ. Πολέμη η Μαρία Ηλιού.
Οι αφηγήσεις, οι φωτογραφίες, τα φιλμάκια, οι ήχοι της πόλης που σχεδίασε η Αλίκη Παναγή, η ανακατασκευή της μουσικής της εποχής, αλλά και η πρωτότυπη μουσική της Κατερίνας Πολέμη αναδημιουργούν την ατμόσφαιρα μιας πολύ δημιουργικής περιόδου, γεμάτης αντιθέσεις.
Συντελεστές
Σκηνοθεσία: Μαρία Ηλιού
Ιστορικός σύμβουλος: Αλέξανδρος Κιτροέφ
Μουσική: Κατερίνα Πολέμη
Διεύθυνση φωτογραφίας: Buddy Squires, Γιώργος Γιαννέλης
Μοντάζ: Αλίκη Παναγή
Ήχος: John Zecca, Mark Mandler, Άρης Παυλίδης
Mιξάζ: Θύμιος Κολοκούσης
Ομιλητές:
Roderick Beaton
Αλέξανδρος Κιτροέφ
Katherine Fleming
Λεωνίδας Εμπειρίκος
Jim Wright
Χριστίνα Κουλούρη
Νίκος Βατόπουλος
Λάμπρος Λιάβας
Τζελίνα Χαρλαύτη
Info
Παρασκευή 17, Σάββατο 18, Κυριακή 19 Ιανουαρίου, ώρα 20:00
Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, Αίθουσα Αλεξάνδρα Τριάντη
Τιμή εισιτηρίου 10 € (γενική είσοδος)
Διάρκεια προβολής 90 λεπτά (χωρίς διάλειμμα)