Η ευτυχία άλλοτε και ο αφόρητος καταναγκασμός του σήμερα

No Surprises, Radiohead

A heart that’s full up like a landfill
A job that slowly kills you
Bruises that won’t heal
You look so tired, unhappy
Bring down the government
They don’t, they don’t speak for us
I’ll take a quiet life
A handshake of carbon monoxide.

And no alarms and no surprises
No alarms and no surprises
No alarms and no surprises
Silent, silent

This is my final fit
My final bellyache with

No alarms and no surprises
No alarms and no surprises
No alarms and no surprises, please

Such a pretty house
And such a pretty garden

No alarms and no surprises (get me out of here)
No alarms and no surprises (get me out of here)
No alarms and no surprises, please (get me out of here)

Το παραπάνω τραγούδι κυκλοφόρησε το 1997 σε μια εποχή πολύ διαφορετική από τη σημερινή κι όμως το βίντεο θα μπορούσε να απεικονίζει τον σημερινό άνθρωπο. Είναι σύνηθες οι καλλιτέχνες να διαισθάνονται τα δεινά του μέλλοντος την ώρα που οι υπόλοιποι είναι παρασυρμένοι σε εφήμερες απολαύσεις.

Πώς οριζόταν τότε η ευτυχία; Ένα όμορφο σπίτι και πολλά άλλα σχετικά. Θυμάμαι μια σκηνή που έζησα, όταν πήγαινα στο δημοτικό στη δεκαετία του ’80. Βρισκόμασταν με μια μεγάλη παρέα μικρών και μεγάλων. Οι ενήλικες ήταν οι περισσότεροι επιστήμονες, αρκετοί από αυτούς γιατροί. Εμείς τα παιδιά καθόμασταν λίγο πιο πέρα. Θυμάμαι λοιπόν κάποια πιτσιρίκια να ανταγωνίζονται με μανία για το ποιος πατέρας είχε καλύτερο αυτοκίνητο.

«Ο πατέρας μου έχει BMW!»

«Ο δικός μου έχει Mercedes, είναι πιο ακριβό αυτοκίνητο!»

«Το δικό μας είναι πιο μεγάλο και πιο γρήγορο!»

Τα παιδιά πάντα καθρεφτίζουν την εκάστοτε κοινωνία και τα συμπλέγματά της. Ένα παιδί αυτής της εποχής ήταν πιο περήφανο για τη Mercedes του πατέρα του από ό,τι για το γεγονός ότι αυτός ο πατέρας έσωζε ζωές. Οι συμβουλές προς τους νέους μέχρι την οικονομική κρίση ήταν να περάσουν σε σχολές, όχι επειδή θα τους άρεσαν, όχι επειδή θα πρόσφεραν στην κοινωνία, αλλά επειδή θα οδηγούσαν σε πολύ κερδοφόρα επαγγέλματα που άνθιζαν εκείνη την εποχή, όπως π.χ. τα σχετικά με τα χρηματοοικονομικά ή οι μηχανικοί. Το νόημα ζωής και η ευτυχία μετριούνταν σχεδόν αποκλειστικά με ύλη.

Οι καιροί της ευμάρειας τελείωσαν απότομα. Εφ’ όσον το χρήμα δεν ρέει πια ώστε να αγοράσουμε την ευτυχία, η ευτυχία έχει μετατραπεί σε μια πιο αφηρημένη έννοια. Είναι μια κατάσταση του νου που πρέπει να αποκτήσουμε κάνοντας πιο οικονομικά πράγματα, όπως μανικιούρ, κάποια περίεργη γυμναστική, χορτοφαγία ή μασάζ. Μπορούμε επίσης να πάρουμε μουρουνέλαιο ή άλλα συμπληρώματα διατροφής από το φαρμακείο και φτηνά στιλάτα ρούχα που έφτιαξαν κάποια ταλαίπωρα παιδάκια στο Μπαγκλαντές. Σήμερα ευτυχισμένος δεν είναι όποιος πάρει τα πιο ακριβά, αλλά όποιος βρει τα πιο φτηνά.

«Ο μπαμπάς μου πήρε αυτό το αμάξι με δόσεις και κατάφερε να το αποπληρώσει!», θα έλεγε περήφανο ένα σημερινό παιδάκι σε μια παρέα συνομηλίκων, αντίστοιχη αυτής που περιέγραψα παραπάνω.

«Όχι, ο δικός μου μπαμπάς είναι καλύτερος. Πήρε πιο φτηνό αμάξι και μας έμειναν λίγα χρήματα για να πάμε διακοπές αυτό το καλοκαίρι».

Η ευτυχία βέβαια ακόμη μια φορά μας έχει ξεφύγει. Παρά τους άπειρους «ειδικούς» που είναι τόσο πρόθυμοι να τη διδάξουν, πολλοί νιώθουν όπως ο Thom Yorke στο βιντεοκλίπ του No Suprises. Να είναι απέναντι σε ένα πολιτικό σύστημα «που δεν μιλάει για εμάς», αντιμέτωποι με την καταστροφή του περιβάλλοντος που πλέον παίρνει απειλητικές διαστάσεις, με εργασία που μερικές φορές «σκοτώνει» και βουτηγμένοι στη φτήνια. Ο σημερινός άνθρωπος πλέον δεν εκπλήσσεται με τίποτα και δεν προειδοποιείται από τίποτα. Και μερικές φορές δεν υπάρχει τρόπος να δραπετεύσει.

Ταυτόχρονα, ο απίστευτος καταναγκασμός για ευτυχία που πουλιέται ασταμάτητα μάς κάνει να νιώθουμε ενοχή, επειδή αυτός ο κόσμος κι αυτή η ζωή δεν μας αρέσει. Μήπως όμως δεν είναι λογικό να μας αρέσει; Μήπως δεν πρέπει να αποδεχτούμε τη βία, την απαξίωση του ανθρώπου, το ψέμα, τη διαφθορά, την έλλειψη αξιών και γνησιότητας και τη διαστρέβλωση κάθε έννοιας πολιτισμού;

Μπορούμε να νιώθουμε ευγνώμονες για όλα τα καλά που έχουμε και πάντα αυτά τα καλά είναι περισσότερα από όσα συνηθίζουμε να βλέπουμε στο άγχος της καθημερινότητας. Μπορούμε να νιώθουμε στιγμές ζεστασιάς κι αγάπης, να περνάμε όμορφα όταν μπορούμε, να γελάμε και να θαυμάζουμε ό,τι είναι άξιο θαυμασμού.

Αλλά δικαιούμαστε να ζητάμε μια ζωή με νόημα, με περισσότερη δικαιοσύνη και αλήθεια. Δικαιούμαστε να φρίττουμε και να απογοητευόμαστε με τα φρικτά και τα απογοητευτικά και να θέλουμε κάτι άλλο από αυτό που μας προσφέρεται και μας ζητούν να το καταπιούμε αμάσητο.

Σήμερα λοιπόν είναι η Παγκόσμια Ημέρα Ευτυχίας αλλά θεωρώ ότι μέσα στη συγκεκριμένη κοινωνική πραγματικότητα δικαιούμαστε να μην είμαστε ευτυχισμένοι. Τουλάχιστον όσοι θεωρούμε ότι η ευτυχία σε τέτοιες συνθήκες φαντάζει κάτι επικίνδυνα ανέμελο ίσως και κάτι εντελώς παράλογο.