Οι απειλές του Ταγίπ Ερντογάν να «πλημμυρίσει» την Ευρώπη με νέα κύματα εκατομμυρίων προσφύγων, εντάσσονται στο πλαίσιο άσκησης πολιτικής , για να μεταβάλλει τις ισορροπίες προς όφελός του. Τα νέα κύματα προσφύγων που προέρχονται από τα τουρκικά παράλια και τον Έβρο προκαλούν πολλαπλές πιέσεις στην Ελλάδα, αναδεικνύοντας εκ νέου το έλλειμμα που αντιμετωπίζει σε θέματα ασφάλειας.
Η τακτική του Ερντογάν αποβλέπει στο να πιέσει την Ε.Ε να αναθεωρήσει την πολιτική της έναντι της Τουρκίας - επανέναρξη ενταξιακών διαπραγματεύσεων, να υιοθετήσει μια ευνοϊκή στάση για τις ενέργειες της Τουρκίας στην ανατολική Μεσόγειο, να αποδεσμεύσει περαιτέρω οικονομική στήριξη για τους σύριους πρόσφυγες που διαμένουν στην τουρκική επικράτεια.
Σε εσωτερικό επίπεδο, ο Ερντογάν εκμεταλλεύεται την προσφυγική κρίση για συσπειρώσει την εθνικιστική εκλογική του βάση, παρουσιάζοντας τις απειλές του για νέα κύματα εκατομμυρίων προσφύγων προς τη Δύση, στο πλαίσιο επίδειξης δύναμης απέναντι σε ΕΕ αλλά και ΗΠΑ.
Αδύναμος κρίκος
Η Ελλάδα θεωρείται ο «αδύναμος κρίκος» της προσφυγικής /μεταναστευτικής κρίσης, καθώς αποτελεί χώρα προορισμού των προσφυγικών εισροών από την Τουρκία.
Ο μεγαλύτερος αριθμός προσφύγων προέρχεται από τα τουρκικά παράλια, αλλά σημαντικός αριθμός προσφύγων, εισέρχεται από το 2018 και από τον Έβρο. Οι μετανάστες οι οποίοι επιλέγουν τη διαδρομή του Έβρου, καταφέρνουν να διεισδύσουν ευκολότερα στην ελληνική ενδοχώρα. Αντίθετα, οι πρόσφυγες, οι οποίοι εισέρχονται στα ελληνικά νησιά, κρατούνται σε κέντρα υποδοχής, με τις όποιες συνθήκες επικρατούν.
Το 2019 αφίχθησαν στην Ελλάδα, σύμφωνα με τα στοιχεία της Ύπατης Αρμοστείας των Ηνωμένων Εθνών για τους Πρόσφυγες (UNHCR), 38.598 πρόσφυγες (τελευταία ενημέρωση 15 Σεπτέμβριος 2019). Από τη θάλασσα εισήλθαν 29.709 και από τη στεριά (από τον Έβρο) 8,889. Συγκριτικά με το 2018, ο αριθμός των προσφύγων έχει αυξηθεί μέχρι τώρα κατά 6,104 άτομα. Συγκεκριμένα το 2018, εισήλθαν στην ελληνική επικράτεια 32,494 πρόσφυγες από τη θάλασσα και 18,014 από τη στεριά.
Οι αφίξεις των προσφύγων από τον Έβρο αυξήθηκαν σημαντικά τον Απρίλιο του 2018, όταν περισσότεροι από 3.600 πρόσφυγες πέρασαν τον ποταμό. Η UNHCR επισήμανε ότι για πρώτη φορά από το 2013 οι αφίξεις προσφύγων από τη στεριά ήταν συγκριτικά περισσότερες από τις αφίξεις στα νησιά του Αιγαίου. Ο συνολικός αριθμός αφίξεων προσφύγων από τον Έβρο το 2018 υπερβαίνει κατά 11,442 άτομα τις συνολικές αφίξεις από τον Έβρο το 2017. Επισημαίνεται, ότι η ΕΛ.ΑΣ συνέλαβε 36 διακινητές και 1.124 παράτυπους μετανάστες στην Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης (ΠΑΜΘ) τον Αύγουστο του 2019.
Διαχείριση κρίσης
Το προσφυγικό αποτελεί σοβαρό ζήτημα διαχείρισης κρίσης για την Ελλάδα και η αντιμετώπισή του εντάσσεται στο ευρύτερο ευρωπαϊκό πλαίσιο. Η πολιτική της ΕΕ για το μεταναστευτικό δεν έχει αποδώσει αποτελέσματα - εσωτερικές διαφωνίες κρατών – μελών και απουσία μια αποτελεσματικής στρατηγικής αποτροπής των παράτυπων μεταναστών. Η Ελλάδα αντιμετωπίζει χωρίς ουσιαστική υποστήριξη τις εισροές των προσφύγων εμφανίζοντας κενά σε θέματα αποτροπής παράτυπων μεταναστών και ασφάλειας.
Η ΕΕ προσπάθησε να αντιμετωπίσει το προσφυγικό με τη συμφωνία που υπέγραψε με την Τουρκία το 2016. Οι Βρυξέλλες δεσμεύτηκαν να παράσχουν χρηματική βοήθεια στην Τουρκία ύψους 6,5 δισ. ευρώ. Η Τουρκία υποσχέθηκε σε αντάλλαγμα να σταματήσει τη ροή των προσφύγων προς την Ευρώπη και το έπραξε για κάποιο χρονικό διάστημα. Όμως, η Άγκυρα αμφισβητεί τη συμφωνία, υποστηρίζοντας ότι έχει λάβει μόνο 3,5 δισ. Ευρώ. Η ΕΕ, αντιθέτως, διατείνεται ότι έχει ήδη καταβάλει ποσό ύψους 5,6 δισ. ευρώ.
Οι αυξομειώσεις του αριθμού των προσφύγων από την Τουρκία προς την Ελλάδα παρέχουν τη δυνατότητα στον Ταγίπ Ερντογάν να επηρεάζει τις ισορροπίες, εκμεταλλευόμενος την έλλειψη μιας συλλογικής στρατηγικής της ΕΕ και τον εγκλωβισμό της Ελλάδας στο προσφυγικό, καθώς τείνει να μετατραπεί, σε μόνιμη χώρα φιλοξενίας προσφύγων και παράτυπων μεταναστών. Η Ελλάδα στο πλαίσιο αυτό, εξαρτάται από τις προθέσεις του Ερντογάν, ο οποίος χρησιμοποιεί το προσφυγικό - μοχλός πίεσης- στη διαμόρφωση των ελληνό-τουρκικών σχέσεων. Σύμφωνα με τη Frontex, τον Αύγουστο του 2019 αφίχθησαν 12.900 μετανάστες στην Ευρώπη, εκ των οποίων οι 9.300 εισήλθαν στα ελληνικά νησιά του ανατολικού Αιγαίου.
Επιπλέον, η μεγάλη χρονικής διάρκειας διαμονή των προσφύγων στην Ελλάδα, οι οποίοι διαμένουν σε κέντρα φιλοξενίας προκαλεί, αφενός τις αντιδράσεις τους για τις συνθήκες διαβίωσης και αφετέρου διαμαρτυρίες τοπικού πληθυσμού – κάποιοι τους θεωρούν απειλή για τον κοινωνικό ιστό.
Η διαχείριση της μεταναστευτικής κρίσης απαιτεί την υιοθέτηση μιας συλλογικής στρατηγικής φύλαξης των ελληνικών συνόρων, ώστε να αποτρέπεται αποτελεσματικά, η είσοδος παράτυπων μεταναστών. Αναλυτικότερα:
H Frontex επιτηρεί τα θαλάσσια σύνορα, αλλά για την άμεση αποτροπή εισόδου των παράτυπων μεταναστών, εκτός του λιμενικού σώματος, ενεργή και άμεση παρουσία θα πρέπει να έχει και το Πολεμικό Ναυτικό.
Η ενεργοποίηση της Εθνοφυλακής, από τα ΤΕΔ Κομοτηνής, Σαπών, Ροδόπης, Ξάνθης, Νέστου και Εχίνου, με ευθύνη τη φύλαξη της διαδρομής του Έβρου, σε συνεργασία με την ΕΛ.ΑΣ, ώστε να εντοπίζονται οι παράτυποι μετανάστες.
Ενίσχυση της φύλαξης των εξωτερικών και εσωτερικών συνόρων της ΕΕ μέσω τακτικού ελέγχου, παρακολούθησης και καταγραφής προσφύγων.
Συνεργασία των υπηρεσιών πληροφοριών των κρατών- μελών της ΕΕ με ανταλλαγή, επεξεργασία και αξιολόγηση πληροφοριών.
Το κείμενο συνυπογράφουν οι διεθνολόγοι Νίκος Αρβανίτης και Γιώργος Ξ. Πρωτόπαπας