Το «Εντα Γκάμπλερ» είναι ένα από τα πλέον εμβληματικά έργα του κορυφαίου Νορβηγού δραματουργού του δεκάτου ενάτου αιώνα Ερίκου Ιψεν με μόνιμη παρουσία στο ρεπερτόριο όλων των σημαντικών διεθνών θεατρικών οργανισμών και πολλές σπουδαίες ηθοποιούς, ανάμεσα τους φυσικά και ουκ ολίγες Ελληνίδες, να ερμηνεύουν τον ομώνυμο ρόλο και άλλους και άλλες αναλόγους/ες τους υπολοίπους του έργου. Η ομάδα μουσικού θεάτρου The Medium Project, συμπράττοντας με την Εναλλακτική Σκηνή της ΕΛΣ, έρχεται όμως τώρα να καταθέσει μια νέα τολμηρή προσέγγιση αυτού του σημαντικότατου σύγχρονου θεατρικού έργου με την μορφή μιας όπερας δωματίου η οποία θα παιχτεί στην Εναλλακτική Σκηνή της ΕΛΣ για έξι μόνο παραστάσεις, στις 25, 26 και 27 Ιανουαρίου και στις 1, 2 και 3 Φεβρουαρίου.
Την μουσική της όπερας «Εντα Γκάμπλερ» έχει γράψει ο Γιώργος Δούσης, το λιμπρέτο η Έρι Κύργια, την σκηνοθέτησε η Ράια Τσακηρίδη, τον πρωταγωνιστικό ρόλο θα ερμηνεύσουν αντίστοιχα στις τρεις πρώτες παραστάσεις η Γιούλια Ρουτιλιάνο και στις τρεις επόμενες η Ιρένα Αθανασίου και το επταμελές μουσικό σύνολο θα διευθύνει ο Ανδρέας Τσελίκας. Συνομίλησα με τους βασικούς συντελεστές αυτής της άκρως ανανεωτικής, ίσως ακόμα και ρηξικέλευθης, μουσικοθεατρικής πρότασης αρχίζοντας από την σκηνοθέτιδα Ράια Τσακηρίδη.
Τι θα είχες να πεις σε κάποιον που θα σε ρωτούσε καλοπροαίρετα γιατί να γίνει η «Εντα Γκάμπλερ» όπερα και ποιες δυσκολίες παρουσιάζει καταρχήν το εγχείρημα;
Πριν μερικά χρόνια ήμασταν προσκεκλημένοι με τον Ανδρέα Τσελίκα, τον μαέστρο της παράστασης, σε μια θεατρική παράσταση του «’Εντα Γκάμπλερ». Θυμάμαι ότι αμέσως μετά το φινάλε απορούσαμε και οι δύο πως αυτό το συγκλονιστικό έργο δεν έχει γίνει μέχρι τώρα όπερα...Το έργο προσφέρει από τη φύση του μία κρυστάλλινη οπερατική δομή με ένα κείμενο που σου επιβάλει την μουσικότητά του. Μου ήταν πολύ καθαρό έκτοτε ότι, αν γινόταν όπερα, θα είχε εξαιρετικό ενδιαφέρον να ακούγαμε τραγουδιστά τον πλούσιο εσωτερικό κόσμο της ηρωίδας. Το εγχείρημα αυτό, για εμάς του The Medium Project, αποτελεί μια νέα πρόκληση. Δυσκολίες σίγουρα υπάρχουν σε κάθε τι νέο. Αλλά η πρόκληση του να ανακαλύψεις ένα καινούργιο κόσμο ενός έργου, να περιπλανηθείς, να αναπολήσεις, να ξαφνιαστείς είναι ο λόγος που συνεχίζουμε αδιάκοπα να κάνουμε αυτό που αγαπάμε, να επιδιδόμαστε στην περιπέτεια του καινούριου! Προσωπικά αυτό που με κινεί σε κάθε νέο έργο ώστε να ξεπεράσω τις όποιες δυσκολίες είναι η εικονοποίηση της μουσικής καθώς κάθε φορά νιώθω σαν να ακροβατώ κρατώντας στα χέρια μου όλη την υποκριτική και τη θεατρική γραμμή της σκηνοθεσίας μου. Στόχος μου είναι να παρουσιάσω μια σύγχρονη Έντα που θα ενδιαφέρει και θα συγκινήσει το θεατρόφιλο αλλά και το μουσικόφιλο κοινό της Αθήνας μέσα από ένα ολοκαίνουριο λυρικό έργο.
Ανεξάρτητα από την συγκεκριμένη του Γιώργου Δούση και πριν ακόμα την ακούσεις πώς αντιλαμβάνεσαι την παρουσία και την λειτουργία της μουσικής στο συγκεκριμένο έργο του Ιψεν;
Η «Έντα Γκάμπλερ» προσφέρει πολλά επίπεδα ανάγνωσης. Κάτω από το στρώμα της επίφασης με το οποίο καλύπτεται η ηρωίδα ξετυλίγεται ένας τεράστιος και αλλόκοτος κόσμος που την οδηγεί στο άδοξο τέλος της. Βέβαια, όταν αργότερα ήρθα σε επαφή με την δική μας Έντα, ήταν πια πολύ πιο εύκολο να σχηματίσω εικόνες της παράστασης τις οποίες τις προκάλεσε και πυροδότησε η μουσική. Ο τρόπος με τον οποίο σκηνοθετώ ούτως ή άλλως βασίζεται στη μουσική. Από αυτή και άλλα εμπνέομαι!
Ο τρόπος που σκηνοθέτησες τις δύο πρωταγωνίστριες ήταν διαφορετικός ή εφάρμοσες την ίδια προσέγγιση αλλά απλά προσαρμοσμένη στην προσωπικότητα κάθε μίας; Ποιο θα έλεγες ότι είναι το κυριότερο χαρακτηριστικό κάθε μίας σε σχέση πάντα με τον συγκεκριμένο ρόλο;
Η βασική ιδέα του ρόλου και η ψυχοσύνθεσή του είναι εκεί και για τις δύο. Επειδή προέρχομαι από τον κόσμο της μουσικής, του θεάτρου και της δραματοθεραπείας θεωρούσα πάντα ότι τα προσωπικά στοιχεία του ηθοποιού/ερμηνευτή που σκηνοθετώ μπορεί να είναι για εμένα πηγή έμπνευσης. Έτσι και αυτή τη φορά δεν θα γινόταν να μην επηρεαστώ από τις δύο πρωταγωνίστριες που διαθέτουν τελείως διαφορετική προσωπικότητα και ψυχοσύνθεση.
Στην κάθε μία έδωσα μια διαφορετική καθοδήγηση, καταφέρνοντας ωστόσο να κρατήσω πάντα την ίδια φόρμα ώστε να μπορούν και οι δυο να συνυπάρχουν με τους συναδέλφους τους στη σκηνή. Η Γιούλια Ρουτιλιάνο είναι μια δυναμική και θυμωμένη Έντα που ασφυκτιά μέσα στις επιλογές της. Αντίθετα η Ιρένα Αθανασίου είναι μια Έντα πιο εσωστρεφής, έχοντας έντονη την αίσθηση της αγωνίας που την πνίγει. Αμφότερες είναι υπέροχες και συναρπαστικές. Αξίζει κάποιος να παρακολουθήσει και τις δύο!
Η Έρι Κύργια αναφέρθηκε στις γλωσσικές αλλά και δραματουργικές ιδιαιτερότητες της συγγραφής ενός λιμπρέτου που αποτελεί μεταφορά ενός θεατρικού έργου πρόζας.
Ξεκίνησες από μιαν ελληνική μετάφραση του κειμένου ή από το νορβηγικό πρωτότυπο;
Είχα μεταφράσει η ίδια το κείμενο από την πρωτότυπη γλώσσα, τα δανονορβηγικά, για την παράσταση του Κωνσταντίνου Ρήγου το 2015. Γνώριζα λοιπόν πολύ καλά το κείμενο, δούλεψα γράφοντας απευθείας στα αγγλικά και έχοντας ως αναφορά πάντα το πρωτότυπο.
Ποια είναι η κυριότερη δυσκολία και πρόκληση του να μετατρέψεις μια τόσο «βαριά» πρόζα σε έμμετρο κείμενο που θα τραγουδηθεί;
Η αλήθεια είναι ότι όσον αφορά αυτό δεν συνάντησα ιδιαίτερες δυσκολίες. Η γλώσσα του Ίψεν είναι πολύ λιτή, πολύ ποιητική και έχει έναν πολύ επιβλητικό ρυθμό. Ακολούθησα αυτά τα στοιχεία και επέλεξα ως επί το πλείστον ένα μέτρο σχετικά γνώριμο στον συνθέτη και σε εμένα από προηγούμενη συνεργασία μας ώστε να μη βαδίσω σε άγνωστες οδούς και να μπορώ να πειραματιστώ σχετικά «ανενόχλητα» με τον δραματουργικό χειρισμό του υλικού.
Σε ποια νοηματικά αλλά και μορφολογικά στοιχεία του κειμένου επικεντρώθηκες κυρίως και προσπάθησες να μεταφέρεις στο λιμπρέτο ενώ άλλα υποθέτω ότι αναγκαστικά δεν μπορούσες να τα διαφυλάξεις;
Νοηματικά η πρόθεσή μου ήταν να διατηρηθεί η πλοκή, δηλαδή αν κάποιος δεν γνωρίζει το θεατρικό έργο φεύγοντας να ξέρει τι συμβαίνει σε αυτό. Θυσίασα την παρουσία των δύο θείων στη σκηνή (η σχέση τους με τον Τέσμαν παραμένει) και της υπηρέτριας, το μοτίβο της πιθανής εγκυμοσύνης της Έντα καθώς και κάποιες λεπτομέρειες που δεν επηρέασαν ουσιαστικά την εξιστόρηση της υπόθεσης. Ταυτόχρονα με ενδιέφερε το λιμπρέτο να μην απαρνείται τη θεατρική του καταγωγή, να μην αγνοεί τη μακρά παράδοση της όπερας αλλά και να αφουγκράζεται τις σύγχρονες τάσεις στη συγγραφή λιμπρέτου. Από εκεί και πέρα η οπερατική μορφολογία επιβάλλει μεν κάποιες επιλογές (για παράδειγμα στιχομυθίες έγιναν άριες), αλλά έδωσε και πολλές και ενδιαφέρουσες λύσεις! Ως προς τη γλωσσική μορφολογία «πάτησα» στη γερμανική καταγωγή της αγγλικής γλώσσας ώστε να μην ξεμακρύνω από το πρωτότυπο αφού και τα νορβηγικά ανήκουν στη γερμανική γλωσική οικογένεια.
Ο συνθέτης Γιώργος Δούσης εξήγησε και ανέλυσε πως αντιμετώπισε μουσικά αυτό τον ογκόλιθο της παγκόσμιας δραματουργίας.
Καταρχήν ο συνθέτης όπερας και άλλων έργων λόγιας μουσικής και η ηγετική φυσιογνωμία των Momo Trio είναι δύο εντελώς διαφορετικές ιδιότητες σου ή απλά άλλες όψεις της μουσικής προσωπικότητας σου;
Προφανώς και πρόκειται για δύο όψεις της ίδιας ταυτότητας. Ο συνδυασμός αυτός νομίζω ότι αποτελεί και το προσωπικό μουσικό μου αποτύπωμα. Στα έργα μου που ανήκουν στο χώρο ο οποίος ονομάζεται «λόγια μουσική» υπάρχει πάντα η απόχρωση της αρμονίας, του ρυθμού και άλλων χαρακτηριστικών που εντάσσονται στο πεδίο της jazz με μια πολύ ευρεία έννοια του όρου. Αντίστροφα η μουσική που γράφω για ένα jazz σχήμα όπως το Momo Trio φέρει το αποτύπωμα της ενασχόλησής μου με την σύγχρονη κλασική μουσική. Όλα αυτές οι συγχωνεύσεις είναι αφομοιωμένες, δεν υπάρχουν ξεκάθαρα τα χαρακτηριστικά αλλά λειτουργούν σε ένα δεύτερο επίπεδο. Για να μην παρεξηγηθεί αυτή η περιγραφή ξεκαθαρίζω ότι η μουσική της όπερας «Έντα Γκάμπλερ» δεν έχει καμία σχέση με την jazz όπως εννοούμε τον όρο ως μουσικό ιδίωμα.
Πριν ακόμα διαβάσεις το λιμπρέτο της Έρις Κύργια ποια ήταν η αίσθηση που σου έδινε από μουσικής πλευράς, ποιο θα έλεγες δηλαδή ότι είναι για εσένα προσωπικά – όσο παράδοξο και αν ακούγεται αυτό – το κύριο μουσικό στοιχείο της πρόζας του Ιψεν στο συγκεκριμένο έργο;
Η απλότητα, η αμεσότητα με την οποία δίνονται σημαντικές πληροφορίες η οποία και αξιοποιήθηκε μουσικά στο να μεταφερθούν και οι μουσικές εικόνες άμεσα και με ευθύτητα. Η απρόσκοπτη ροή των πληροφοριών στο έργο του Ίψεν με οδήγησε αυτομάτως σε μια μουσική γραφή εξίσου αβίαστη, χτίζοντας μεγάλες ενότητες σημαντικών μουσικών εικόνων με βάθος και απλότητα.
Βασικό μέλημα σου αρχίζοντας τη σύνθεση του έργου ήταν να κάνεις μα τυπική για τον ρομαντισμό όπερα, ίσως ακολουθώντας και την παράδοση του belcanto, επιχείρησες δηλαδή μιαν «αναβίωση» ενός ιδιώματος του παρελθόντος ή όχι απαραίτητα; Υπάρχουν στοιχεία από άλλα ιδιώματα που συνειδητά χρησιμοποίησες στο έργο;
Δεν έχω καμία πρόθεση να αναβιώσω τίποτα. Πολύ περισσότερο δεν έχω πρόθεση να κάνω κάτι που είναι τυπικό, θα ήταν τουλάχιστον βαρετό για εμένα. Μέλημά μου είναι να είμαι συνεπής ως προς τον εαυτό μου, άρα και ως προς το έργο του Ίψεν, να καταγράψω την μουσική με τον πιο γνήσιο τρόπο, ανόθευτη από συμβάσεις, όρους και προϋποθέσεις. Να συνθέσω απαλλαγμένος από το βάρος των έργων - ογκόλιθων του είδους που έχουν γραφτεί στο παρελθόν. Ένα ειλικρινές έργο είναι πάντα ένα επιτυχημένο έργο, καταρχήν ως προς την συνέπειά του με τον ίδιο τον δημιουργό του.
Γενικώς θεωρείται ότι ένα ορχηστρικό σχήμα χρειάζεται διεύθυνση αν είναι μεγαλύτερο από οκταμελές, αν όχι και δεκαμελές. Τι σε έκανε λοιπόν να θέλεις μαέστρο για ένα επταμελές και γιατί επέλεξες συγκεκριμένα τον Ανδρέα Τσελίκα;
Ακόμα και έτσι το σύνολο των συντελεστών που πρέπει να συντονιστούν επί σκηνής είναι δώδεκα, επτά μουσικοί και πέντε λυρικοί τραγουδιστές. Πέραν αυτού όμως η όπερα - ακόμα και αν μιλάμε για όπερα δωματίου - απαιτεί τεράστια ποσότητα συντονισμού. Πέντε λυρικοί τραγουδιστές επί σκηνής υποδύονται ρόλους, εκτελούν χορογραφίες, ερμηνεύουν με υψηλότατη τεχνική ιδιαίτερα απαιτητικά μουσικά μέρη εν κινήσει, αποδίδουν το κειίμενο ενός ολόκληρου έργου από μνήμης. Αντιλαμβάνεσαι ότι όλες οι συνθήκες που ανέφερα – οι οποίες είναι ενδεικτικές - είναι αδύνατο να λειτουργήσουν στην πράξη χωρίς κάποιον επικεφαλής ο οποίος να γνωρίζει πολύ καλά την δουλειά αυτή. Ο Ανδρέας Τσελίκας, εκτός από συνεργάτης επί πολλά χρόνια, είναι ένας από τους επιφανέστερους μαέστρους στη χώρα μας. Η πολυετής εμπειρία του και η μουσικός εκλεπτυσμός του είναι εγγύηση για την «Έντα Γκάμπλερ» μας. Έχει ενδιαφέρον να προσέξεις στην παράσταση την λεπτομέρεια με την οποία «βάζει» όλους τους τραγουδιστές σχεδόν σε κάθε ατάκα τους…Τέλος πρέπει να σου πω ότι η παράσταση υποβλήθηκε ως ομαδική πρόταση των βασικών συντελεστών, δεν διάλεξε κανείς κανέναν.
Τέλος, ανεξάρτητα από την αξία του συγκεκριμένου θεατρικού έργου και τον πρόκληση και το ενδιαφέρον που συνιστούσε η μετατροπή του σε όπερα πιστεύεις ότι αυτή η τυπική, ακόμα και κλασική θα μπορούσα να πω, μορφή όπερας έχει κάτι να πει στο σημερινό κοινό και τι είναι αυτό;
Όπως προανέφερα η «Έντα Γκάμπλερ» μας δεν είναι μια τυπική όπερα, δεν με ενδιαφέρει τίποτα το τυπικό. Έχει αυθόρμητες αναφορές σε αυτό που αναφέρεσαι ως κλασική μορφή όπερας, καθώς υπάρχουν για παράδειγμα άριες, αλλά οι άριες μου δεν είναι τίποτα άλλο από μια μουσική ενότητα στην οποία εστιάζω την μουσική σε έναν ρόλο. Δεν πρόκειται για ένα μακρόσυρτο «τραγούδι», όπως για παράδειγμα για κάποιον έρωτα που χάθηκε, με ατελείωτα φωνήεντα και δακρύβρεκτα μουσικά σχόλια. Η παράσταση μας έχει να προτείνει μια καθαρή, άμεση αποτύπωση του έργου από μιαν ομάδα δημιουργών και συντελεστών με όραμα και με μεγάλη προσωπική διαδρομή καθένας και καθεμία στον χώρο του/της. Αυτή η αποτύπωση έγινε σήμερα, τώρα, με μοναδικό κοινό μέλημα μας την εξύψωσή του έργου. Εξυψωθήκαμε και ως άνθρωποι μέσα από την διαδικασία αυτή άρα νομίζω ότι επιτύχαμε να υλοποιήσουμε το όραμα μας.
Προσωπικά περιμένω με πάρα πολύ ενδιαφέρον να παρακολουθήσω την παράσταση καθώς, αν λειτουργήσει έτσι όπως επιθυμούν και πιστεύουν οι συντελεστές της, θα εγκαινιάσει μια πολύ διαφορετική «ανάγνωση» κλασικών και μη θεατρικών κειμένων διαμέσου του πρίσματος της πρωτογενούς μουσικής δημιουργίας...