Στην αυτοκρατορική περίοδο της Κίνας ο εκάστοτε αυτοκράτορας είχε δυο διακριτές αυλές οι οποίες ασκούσαν επιρροή στην διαδικασία λήψης αποφάσεων. Ήταν η εσωτερική αυλή των ευνούχων και η εξωτερική αυλή των μανδαρίνων. Ακολουθώντας την ιστορική παράδοση, στη σημερινή Κίνα, ο Πρόεδρος βρίσκεται μεταξύ Κομματικής και Κρατικής αυλής. Μετά την αναθεώρηση του Συντάγματος, που ψηφίστηκε πριν λίγες μέρες, η κυρίαρχη αφήγηση υποστηρίζει πως ο Πρόεδρος μπορεί να γίνει Αυτοκράτορας. Στις γραμμές που ακολουθούν υποστηρίζω μια εναλλακτική εκδοχή.
Ας θυμίσω τα γεγονότα: την 11 Μαρτίου 2018, η ετήσια συνέλευση του Εθνικού Λαϊκού Κογκρέσου, υπερψήφισε την αναθεώρηση του Συντάγματος. Οι τροποποιήσεις που ψηφίστηκαν περιλαμβάνουν την άρση του περιορισμού στις θητείες του Προέδρου και του Αντιπροέδρου, την ενσωμάτωση στο Σύνταγμα της “Σκέψης του Προέδρου Σι για ένα Σοσιαλισμό με κινέζικα χαρακτηριστικά για τη νέα εποχή”, την ίδρυση ενός Εθνικού Εποπτικού Συμβουλίου και την συμπερίληψη αυτούσιων φράσεων του Σι στο Σύνταγμα.
Ο Πρόεδρος Σι είχε κατορθώσει να εισέλθει, από τον περασμένο Οκτώβριο, στο πάνθεον του Κομουνιστικού Κόμματος Κίνας (ΚΚΚ) καθώς έγινε ο (μόλις) τρίτος ηγέτης του Κόμματος που πέτυχε την ονομαστική συμπερίληψη της πολιτικής σκέψης του στο καταστατικό του. Η τιμή αυτή είχε επιφυλαχθεί στο παρελθόν μόνο για τον Μαό και τον Ντένγκ.
Όμως φαίνεται πως ο Σι φιλοδοξεί να υπερβεί τον Ντένγκ, ξεκινώντας από την αναθεώρηση του Συντάγματος που εκείνος είχε καταρτίσει το 1982 τόσο ως προς το τυπικό μέρος που θέτει χρονικούς περιορισμούς στην εξουσία όσο και ως προς το ουσιαστικό που περιορίζει την συγκέντρωση εξουσιών υπό το ίδιο πρόσωπο. Ειδικά σε ό,τι αφορά στην συγκέντρωση της εξουσίας στα χέρια του η κοινότητα των σινολόγων παρατήρησε με αυξανόμενο ενδιαφέρον την σύσταση νέων καθοδηγητικών επιτροπών εντός του ΚΚΚ με τον ίδιο ως πρόεδρο, την υπαγωγή της Στρατοχωροφυλακής υπό την Κεντρική Στρατιωτική Επιτροπή τον περασμένο Δεκέμβριο και τη δημιουργία της νέου Εθνικού Εποπτικού Συμβουλίου ως πειθαρχικό όργανο ελέγχου όλων των επιπέδων διοίκησης.
Ενας διακεκριμένος διεθνολόγος συνοψίζει την κατάσταση ως εξής: ο Σι σκοπεύει να παραμείνει ισόβιος Πρόεδρος και η Κίνα θα οπισθοχωρήσει (sic) πολιτικά προς μια κατεύθυνση αυξημένου αυταρχισμού η οποία πιθανότατα θα υπονομεύσει τις μέσο - μακροπρόθεσμες σχέσεις με την Δύση. Στον αντίποδα μια μειοψηφία διεθνών αναλυτών, με τους οποίους συμφωνώ, υποστηρίζουν πως ο Σι δεν θα επιδιώξει ισόβια παραμονή στο αξίωμα του Προέδρου και επιπρόσθετα η παραμονή του παρουσιάζει, κατά περίεργο αλλά εξηγήσιμο τρόπο, πιθανά οφέλη για τις δυτικές χώρες. Στο παρόν άρθρο, για λόγους έκτασης θα περιοριστώ στην υποστήριξη του πρώτου σκέλους με τρία επιχειρήματα.
Ξεκινώ με μια παρατήρηση: δεδομένης της αδιαφάνειας του πολιτικού συστήματος της Κίνας κανένας δεν είναι σε θέση να γνωρίζει τι συμβαίνει στο εσωτερικό του ΚΚΚ εκτός αν είναι μέλος της Διαρκούς Επιτροπής. Συνεπώς όλοι μπορούν να εικάζουν με τον ίδιο βαθμό α(να)ξιοπιστίας.
Αποδεχόμενοι το παραπάνω πλαίσιο και εστιάζοντας στην άρση του περιορισμού των θητειών δυο μόνο συμπεράσματα μπορούν να εξαχθούν με σχετική βεβαιότητα: πρώτον ότι ο Σι ήθελε την τροποποίηση και δεύτερον ότι κανείς από όσους ενδεχομένως είχαν αντίθετη άποψη δεν είχε την απαιτούμενη ισχύ προκειμένου να εναντιωθεί. Αυτό που δεν μπορούμε να γνωρίζουμε είναι γιατί ο Σι επιδίωξε την αναθεώρηση. Η εύκολη απάντηση στο “γιατί;” είναι, φυσικά, “για να παραμείνει για πάντα Πρόεδρος” Όταν όμως μιλάμε για πολιτική ποτέ τα πράγματα δεν εξηγούνται εύκολα, πόσο μάλλον για στην κινέζικη πολιτική.
Ας εμβαθύνουμε λίγο στην εικόνα υπενθυμίζοντας κάποιες βασικές πληροφορίες. Καταρχήν στην Κίνα το Προεδρικό αξίωμα δεν είναι πηγή εξουσίας. Για να είμαι ακριβής είναι, με όρους πραγματικής εξουσίας, το τρίτο ίσως και τέταρτο ιεραρχικά αξίωμα της χώρας. Το πρώτο είναι η θέση του Γενικού Γραμματέα του ΚΚΚ. Το δεύτερο είναι του Προέδρου της Κεντρικής Στρατιωτικής Επιτροπής (θυμηθείτε τον Μάο: “η εξουσία πηγάζει από την κάννη του όπλου”). Για τα δυο προαναφερθέντα αξιώματα δεν ισχύει όριο θητειών αλλά, όπως αναφέρθηκε δημόσια στην επίσημη εφημερίδα του Κόμματος, ισχύει η παράδοση που αποτρέπει τους αξιωματούχους να διατηρούν ισόβια το αξίωμα τους.
Αυτή η δημόσια υπενθύμιση μας οδηγεί στο πρώτο επιχείρημα, την υπόθεση ότι ο Σι έδωσε κάποιας μορφής εγγύηση, τουλάχιστον στα μέλη της Διαρκούς Επιτροπής, ότι δεν πρόκειται να παραμείνει δια βίου στην εξουσία. Η πρόνοια για το περιορισμό στις θητείες που εισήγαγε ο Ντενγκ στο Σύνταγμα του 1982 εδράζονταν στην ιστορική μνήμη των “ατυχημάτων” του Μεγάλου Τιμονιέρη. Κατά συνέπεια ο υπόψη περιορισμός σε συνδυασμό με τον θεσμό της συλλογικής εξουσίας τυγχάνουν ευρείας αποδοχής στο Κόμμα και στην κοινωνία. Είναι συνεπώς εύλογο να υποθέσουμε ότι στο παρασκήνιο έλαβε χώρα κάποια συναλλαγή
Η αποδοχή της συναλλαγής από το Πολιτικό Γραφείο του Κόμματος και τουλάχιστον ένα κομμάτι (την νέα μεσαία τάξη) της κοινωνίας μας οδηγεί με τη σειρά της στο δεύτερο επιχείρημα. Το “Κινεζικό Όνειρο” και η “Αναγέννηση του Κινεζικού Έθνους” προϋποθέτουν την ευρύτερη δυνατή κοινωνική συναίνεση καθώς αποσκοπούν ακριβώς στην καρδιά του κινέζικου εθνικού ζητήματος: την δημιουργία μιας πραγματικής χώρας από τα κομμάτια μιας πολιτιστικής αυτοκρατορίας. Η χώρα αυτή, όπως την οραματίζεται ο Σι, θα αποτελέσει τον πυρήνα μιας πολύ ευρύτερης περιφερειακής ενότητας και γι′ αυτό απαιτείται να είναι συνεκτική και συμπαγής προκειμένου να μην εκφυλιστεί από εξωτερικές επιρροές ή/και εσωτερικές διαλυτικές δυνάμεις. Τα προηγούμενα δεν μπορούν να επιτευχθούν αν η κοινωνία δεν έχει πειστεί για την πορεία που έχει χαράξει ο ηγέτης. Και η ισοβιότητα στο Προεδρικό αξίωμα δεν είναι στα χαρακτηριστικά που θα προσέθεταν κύρος ή αξιοπιστία. Συνεπώς εδώ υποβόσκει η έννοια ενός διαφορετικού τύπου “κοινωνικού συμβολαίου” το οποίο αν δεν τηρηθεί υπονομεύει το ίδιο το όραμα του Σι.
Το τρίτο επιχείρημα είναι πιο απλό. Η ηλικία.
Ο Σι είναι 64 ετών σήμερα και οι απαιτήσεις των θέσεων που κατέχει μαζί με μια ταυτόχρονη, διαρκή μάχη για να διατηρεί την ισορροπία εντός του Κόμματος και να ελέγχει τις μανδαρινικού τύπου παρασκηνιακές συμφωνίες σε λίγα χρόνια θα υπερβαίνουν τις αντοχές του. Δεν υπάρχει κανείς που να μπορεί να χειρίζεται τόσο κόσμο, σε τόσα επίπεδα με τέτοιο μονοπρόσωπο στυλ διοίκησης. Συνεπώς η ίδια η φθορά του χρόνου και η σταδιακή εξάντληση εξαιτίας της άσκησης της εξουσίας θέτουν ένα όριο.
Αν δεχτούμε όλα τα προηγούμενα τότε ποιο είναι το όριο στο οποίο ο Πρόεδρος σκοπεύει να αποσυρθεί;
Προσωπικά θα έλεγα ότι το τέλος της τρίτης θητείας του θα ήταν η αναμενόμενη στιγμή αλλά αυτό μένει να το υποστηρίξω σε άλλο άρθρο.