Μέσα σε περίπου 50 χρόνια η Ευρώπη έχασε το 59% του εβραϊκού πληθυσμού της, με αποτέλεσμα μόλις το 9% των Εβραίων παγκοσμίως, να ζουν πλέον στην ήπειρο.
Συγκεκριμένα, οι εβραϊκές κοινότητες που συναντάμε σε ευρωπαϊκές χώρες σήμερα, ανέρχονται σε 1,3 εκατ. ανθρώπους. Ωστόσο όπως επισημαίνει έκθεση του Institute for Jewish Policy Research, με έδρα το Λονδίνο, εάν δούμε τα στοιχεία σε βάθος χρόνου, η αναλογία των Εβραίων προς τον υπόλοιπό πληθυσμό, που ζουν στη Ευρώπη σήμερα δεν έχει αλλάξει δραματικά εάν συγκρίνουμε τα αντίστοιχα ποσοστά παρουσίας τους πριν από περίπου 1.000 χρόνια. Όπως τότε, έτσι και σήμερα, αποτελούν ένα 0,5% του ευρωπαϊκού πληθυσμού.
Σύμφωνα με την έρευνα, με τίτλο ″Οι Εβραίοι στην Ευρώπη στο γύρισμα της χιλιετίας. Πληθυσμιακές τάσεις και εκτιμήσεις” , οι περισσότεροι σήμερα ζουν σε τρεις ευρωπαϊκές χώρες: Γαλλία, Ηνωμένο Βασίλειο και Γερμανία ενώ στην Ελλάδα έχουμε μια μικρή εβραϊκή κοινότητα που μετρά περί τα 4.100 άτομα εκ των οποίων 3.000 στην Αθήνα και 1.000 στη Θεσσαλονίκη.
Για την μείωση του πληθυσμού φυσικά παίζουν ρόλο πολλοί παράγοντες (δείκτες αναπαραγωγής, θνησιμότητας κ.α) ωστόσο ένα μεγάλο μέρος της μελέτης εστιάζει στο πολύ κεντρικό ζήτημα της μετανάστευσης-αφού έχουμε πολλές μετακινήσεις πληθυσμών στην ιστορία των Εβραίων της Ευρώπης- με έμφαση μάλιστα από τον 19ο αιώνα και μετά.
Η δημογραφική ιστορία των Εβραίων μέχρι το Ολοκαύτωμα
″Η δημογραφική ιστορία των Εβραίων (σ.σ. την υπό εξέταση περίοδο περίπου 1.000 ετών) δεν συνιστά μια συνεχής ομαλή εξέλιξη: αρκετές φορές, οι Εβραίοι της Ευρώπης ακολούθησαν τις ροές που ακολουθούσαν και όλοι οι υπόλοιποι. Όπως πολλοί άλλοι, μετακινήθηκαν εντός της Ευρώπης από τη Δύση στην Ανατολή έως τον 19ο αιώνα, και αντιστρόφως την περίοδο που ακολούθησε κυνηγώντας οικονομικές ευκαιρίες και περισσότερες ελευθερίες. Όταν οι πληθυσμιακές πιέσεις την Ευρώπη άρχισαν να ωθούν πολλούς ανθρώπους προς την μετανάστευση πέρα από την ήπειρο οι Εβραίοι δημιούργησαν τη δική τους Διασπορά σε Βόρεια και Νότια Αμερική, Νότιο Αφρική, Αυστραλία, Νέα Ζηλανδία. Όπως αυτές οι περιοχές συνιστούσαν κατά κάποιο τρόπο προέκταση της ευρωπαϊκού πολιτισμού, έτσι και οι εβραϊκές κοινότητες εκεί αποτελούσαν μια προέκταση της εβραϊκής Ευρώπης. Όταν τα εθνικιστικά κινήματα αναδύθηκαν στην Ευρώπη, οι Εβραίοι άρχισαν να σχηματίζουν ένα δικό τους κίνημα επιστροφής στο Ισραήλ, στην γη των προγόνων τους που δεν ξέχασαν ποτέ. Ο Β′ Παγκόσμιος Πόλεμος, οδήγησε στο θάνατο πολλών στην Ευρώπη. Οι Εβραίοι, οι απώλειες μεταξύ των οποίων ανήλθαν σε περί τα 6εκατ. (περισσότεροι από 1 στους 3 Εβραίους παγκοσμίως και το το 70% των Εβραίων της Ευρώπης)...”.
Τι άλλαξε μετά τον Β′ Παγκόσμιο Πόλεμο
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον όμως παρουσιάζει και η εξέταση των μετακινήσεων των Εβραίων της Ευρώπης μετά το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, περίοδο κατά την οποία καταγράφηκε μεγάλη μείωση του πληθυσμού τους στην ήπειρο.
Όπως επισημαίνεται, τρεις ήταν οι πιο καταλυτικές εξελίξεις που επηρέασαν την παρουσία των εβραϊκών κοινοτήτων στην Ευρώπη μετά το 1945:
-η ίδρυση του κράτους του Ισραήλ
-η υποχώρηση των αποικιοκρατικών δυνάμεων από την Αφρική και την Ασία και
-η κατάρρευση του Ε.Σ.Σ.Δ
Τα τρία αυτά γεγονότα αποτέλεσαν, σε διαφορετικές περιόδους κρίσιμους παράγοντες που οδήγησαν στην μεγάλης κλίμακας ”εξόδου” των Εβραίων από την Ευρώπη αλλά και εισόδου, αν και στο τέλος το πρόσημο είναι αρνητικό σε ότι αφορά την μεταβολή του πληθυσμού.
Εγκατάσταση στο Ισραήλ
Μετά τον Πόλεμο και το Ολοκαύτωμα οι περισσότεροι Εβραίοι που ζούσαν σε καταυλισμούς Εκτοπισμένων του Β′ Π.Π. εγκατέλειψα την ήπειρο πρωτίστως για το Ισραήλ και δευτερευόντως για χώρες όπως ο Καναδάς, η Αυστραλία και οι ΗΠΑ. Ο μεγαλύτερος βέβαια εβραϊκός πληθυσμός, ζούσε στην Ε.Σ.Σ.Δ και δεν υπήρχαν πολλές δυνατότητες για μετανάστευση.
Την περίοδο 1948 έως 1968 εκτιμάται πως εγκατέλειψαν την Ανατολική Ευρώπη περίπου 620.000 Εβραίοι και περίπου 500.000 εξ εαυτών εγκαταστάθηκαν στο Ισραήλ. Από τους άλλους 120.000 οι περισσότεροι εγκαταστάθηκε σε χώρες εκτός Ευρώπης και η μειοψηφία αυτών στην Δυτική Ευρώπη.
Τέλος της αποικιοκρατίας και επιστροφή στην Ευρώπη
Επιστροφή στην Ευρώπη λόγω Τον Β′ Παγκόσμιο Πόλεμο ακολούθησε επίσης και η υποχώρηση ισχυρών αποικιοκρατικών δυνάμεων από περιοχές κυρίως της Αφρικής και δευτερεύοντος της Ασίας. Η εξέλιξη αυτή οδήγησε στην εμφάνιση εβραϊκών μεταναστευτικών ροών που όμως αυτή τη φορά είχαν κατεύθυνση προς την Ευρώπη. Όπως επισημαίνεται στην μελέτη, πολλοί Εβραίοι είχαν αναπτύξει επιχειρηματικές δραστηριότητες στις χώρες αυτές και ήταν οι ”μεσάζοντες” (μεταξύ αυτοχθόνων και αποικιοκρατών) σε οικονομικά και κοινωνικά θέματα. Η αποχώρηση των αποικιοκρατών κατέστησε επισφαλής τη θέση τους ενώ ”εκτός από την εχθρότητα κατά των Εβραίων, που ως κάποιο βαθμό προϋπήρχε, ένας κρίσιμος παράγοντας [σ.σ. της εγκατάλειψης των πρώην αποικιών] ήταν και η ανάφλεξη της σύγκρουσης μεταξύ αραβικών χωρών με το Ισραήλ. Οι Εβραίοι, δικαίως ή αδίκως, είχαν ταυτιστεί [σ.σ. από τους Άραβες] με το Ισραήλ και έτσι γίνονταν στόχος επιθέσεων”.
Οι μεγάλες μεταναστευτικές ροές από τις αποικίες στην Ευρώπη τις δεκαετίες του 1950 και 1960 ήταν και ο λόγος που η Γαλλία την περίοδο βρέθηκε να έχει την μεγαλύτερη εβραϊκή κοινότητα. 250.000 Εβραίοι εγκαταστάθηκαν στη χώρα την επίμαχη περίοδο, προερχόμενοι από τη Βόρεια Αφρική.
Συνολικά την περίοδο 1948-1970 ο εβραϊκός πληθυσμός στη Ευρώπη, μειώθηκε κατά 14% ενώ παρουσίασε αύξηση 8% στη Δυτική Ευρώπη και μείωση 22% στην Ανατολική.
Καταλύτης η κατάρρευση των καθεστώτων του Υπαρκτού Σοσιαλισμού
Μετά τον Πόλεμο των Έξι Ημερών το 1967 η μετανάστευση προς το Ισραήλ εντάθηκε αλλά καταλυτικής σημασίας για την εγκατάλειψη της Ευρώπης από πολλούς Εβραίους, ήταν το άνοιγμα των συνόρων μετά την πτώση του Τείχους του Βερολίνου το 1989 και συνακόλουθη πτώση της Ε.Σ.Σ.Δ.
Από τότε έως το 2020, 1,8 εκατ. Εβραίοι εγκατέλειψαν την Ανατολική Ευρώπη και εξ αυτών 1εκατ. με προορισμό το Ισραήλ, 120.000 για Γερμανία (αν και πολλοί στη συνέχεια μετανάστευσαν στις ΗΠΑ). Άλλοι 100.000 Εβραίοι μετανάστες ήρθαν στην Ευρώπη από άλλες περιοχές, μεταξύ των οποίων και το Ισραήλ.
Ωστόσο, καταγράφηκε ”μια πολύ μεγάλη μείωση στον συνολικό αριθμό των Ευρωπαίων Εβραίων”.
Πού ζουν σήμερα οι περισσότεροι Εβραίοι της Ευρώπης
Έτσι, σταδιακά την περίοδο 1970-2020, ο εβραϊκός πληθυσμός μειώθηκε κατά 59%. Στη Δυτική Ευρώπη κατά 9%, και στην Ανατολική Ευρώπη κατά 85%.
Την περίοδο αυτή, στη Γερμανία καταγράφηκε η υψηλότερη αύξηση ενώ σχετικά μικροί εβραϊκοί πληθυσμοί στην Ιβηρική (Ισπανία, Πορτογαλία και Γιβραλτάρ) αυξήθηκαν κατά 70% και στην Αυστρία κατά 25%. Σταθερή ήταν η εικόνα σε σκανδιναβικές χώρες αλλά σημειώθηκε μείωση σε Ιταλία, Γαλλία, Βέλγιο, Ολλανία, Λουξεμβούργο και Ελβετία.
Πιο ορατή ήταν η μείωση, κατά 25% στο Ηνωμένο Βασίλειο σε ό,τι αφορά τις δυτικές χώρες ενώ στην στην Ανατολική Ευρώπη, τα Βαλκάνια και στην Κεντρική-Ανατολική Ευρώπη χάθηκε το 58% του πληθυσμού, ήδη από την δεκαετία του 1970 ενώ στις πρώην σοβιετικές δημοκρατίες στην Ευρώπη ο πληθυσμός μειώθηκε κατά 82%.
Γενικά την περίοδο 1948- 2020, μόνο πέντε χώρες εμφανίζονται να είναι σταθερά στη λίστα των 10 πρώτων με τον μεγαλύτερο εβραϊκό πληθυσμό ενώ Γαλλία, Ρωσία, Ουκρανία, Ηνωμένο Βασίλειο και Ουγγαρία. Λευκορωσία, Μολδαβία, Ρουμανία, Λετονία και η Τουρκία εξαφανίστηκαν από αυτή. Χώρες που μπήκαν στην πρώτη δεκάδα είναι η Γερμανία, Ολλανδία, Βέλγιο, Ιταλία και Ελβετία.
Η έρευνα είναι είναι διαθέσιμη εδώ