Φλωρεντία, πλανεύτρα, ρομαντική, ένα κόσμημα. Είναι ένα αξιοθέατο από μόνη της. Το ιστορικό της κέντρο δικαίως χαρακτηρίζεται και ως το μεγαλείο της Αναγέννησης. Η επιβλητική αρχιτεκτονική, τα μνημεία, η ιστορία, η κουλτούρα τη καθιστούν έναν μοναδικό προορισμό. Ο Μάνος Στεφανίδης ως μέλος της κριτικής επιτροπής της 12ης Μπιενάλε της Φλωρεντίας βρέθηκε στον παράδεισο της τέχνης και μας ξεναγεί με την ιδιαίτερη ματιά του.
«Ιστορία από την αρχή. Ξημερώνει στο Παλέρμο - που το αεροδρόμιο του θυμίζει το αντίστοιχο του Ηρακλείου ή της Ρόδου - έπειτα τυρρηνικό πέλαγος, mare vostrum, Τοσκάνη και ... Santa Maria Novella του Alberti στην καρδιά της Φλωρεντίας. Piazza dell’ Unità» η πρώτη του ανάρτηση στο Facebook.
Και από το αεροδρόμιο για να βρεθεί στο κέντρο της πόλης πήρε το τραμ. Είναι ίδιο με το δικό μας μόνο που είναι πιο πρακτικό και λειτουργικό, όπως τα πάντα σχεδόν στη Φλωρεντία.
Ο καιρός, αθηναϊκός. Πολλές οι ομοιότητες των δύο πόλεων αλλά και τεράστιες οι διαφορές. Στη Φλωρεντία το ιστορικό με το σύγχρονο συνυπάρχουν αρμονικά. Το επίπεδο ζωής είναι υψηλό, οι πολίτες έχοντας επίγνωση που βρίσκονται και παρά την κρίση, η οποία, ναι, χτύπησε και εκεί, ξέρουν να διαχειρίζονται την καθημερινότητά τους και τον πολιτισμό τους. Το ίδιο και οι άρχοντες της πόλης. Έξυπνες λύσεις για μια ανθρώπινη καθημερινότητα.
«Οι φλωρεντινοί, κατά τ′ άλλα έχουν λύσει πολλά προβλήματα κυκλοφορίας έχοντας αποκλείσει το ιστορικό κέντρο από τα αυτοκίνητα. Το τραμ τους είναι ακριβώς ίδιο με το δικό μας μόνο που αυτό λειτουργεί χωρίς διακοπές και πηγαίνει παντού. Ακόμα και στο αεροδρόμιο».
Ο Μάνος Στεφανίδης εξαίρει τη συνύπαρξη του κλασσικού με το μοντέρνο. Εμείς ζηλεύουμε γι΄αυτό που δεν καταφέραμε να έχουμε...
«Fortezza da Basso σήμερα, Φλωρεντία. Πολύ κοντά ο Ναός της Αγίας Αικατερίνας της Αλεξανδρείας με δύο κορινθιακούς κίονες από ρωμαϊκό ναό της Αφροδίτηςπου τους κράτησαν ως σήμα του νέου κτίσματος! Δίπλα ακριβώς δωμάτιο με θέα το Ντουόμο, κτήριο του 19ου αι. με τυπικό γείσο alla Quatrocento, θεμελιωμένο σε ετρουσκικά θεμέλια. Φως ελληνικό. Οκτώβριος κυκλαδίτικος. Κι εδώ όπως και σε μας το παρόν ασφυκτιά από την πανταχού παρούσα ύπαρξη του παρελθόντος. Σε λίγο περιμένει η 12η Biennale da Firenze».
«Via Bonifacio Lupi, Firenze.
«Παντού σταθμοί για την ηλεκτρική φόρτιση των αυτοκινήτων και καθόλου κυκλοφοριακό χάος. Παράλληλα αποθέωση της αστικής αρχιτεκτονικής, με τα τριώροφα αρχοντικά της Αναγέννησης που τώρα έχουν μεταμορφωθεί σε σύγχρονα, λειτουργικά διαμερίσματα. Και πόσο ψηλοτάβανα!»
Και ενώ στην πολύπαθη πόλη μας, την Αθήνα, μια ολόκληρη κοινωνία ασχολείτο για το ποιος έδωσε την εντολή στην αστυνομία να βγάλει από την αίθουσα που παιζόταν η ταινία Jocker έναν ανήλικο, τα ερεθίσματα του κ. Στεφανίδη ευτυχώς ήταν διαφορετικά...
«Η είσοδος της Μπιενάλε Φλωρεντίας, στη Fortezza της πόλης. Χτες, όλη τη μέρα έξι κορίτσια της ακαδημίας ζωγραφικής επιδίδονταν σε μια περφόμανς γεμάτη λεσβιακά συμπλέγματα. Κι όλα αυτά εμπρός σε παιδιά και πιτσιρίκες που τραβούσαν σέλφι. Ρε που πάμε! Πού είναι η ΕΛΑΣ»;
«A propos σήμερα γύρω στις 6 το απόγευμα θα μιλήσω μαζί με άλλους συναδέλφους στην αίθουσα απονομής των βραβείων της Μπιενάλε για την παράδοση της αφαίρεσης στην ευρωπαϊκή και την αμερικανική ζωγραφική π.χ τον Burri, ή τον Afro και την τελευταία σειρά πινάκων του Mice με θέμα την Τοσκάνη. Η ομιλία θα γίνει στα αγγλικά».
Όμως η έκθεση στην ομορφιά δεν σημαίνει αποχαύνωση...
«Ο Ερντογάν είναι και εδώ. (Επάνω η εκκλησία και το μοναστήρι του San Marco όπου έζησε και δημιούργησε ο αγγελικός ζωγράφος, ο Beato Fra Angelico) »
Όταν στην Αθήνα με ευκολία κάθε τι ιερό βάλλεται, με τη δικαιολογία του αναχρονιστικού, του οπισθοδρομικού, όταν κάνουν την παράδοση να μοιάζει με λείψανο, όταν η ασχήμια επιτίθεται στο ωραίο, στη Φλωρεντία αναδεικνύεται το κάλλος.
«Σαβοναρόλα και Κοσμάς ο πρώτος των Μεδίκων. Ο ένας, γλυπτό του 19ου, μισάνθρωπος ρασοφόρος, κάπου κρυμμένος στην S. Annunziata, ο άλλος δεσπόζει σαν Ρωμαίος αυτοκράτορας στην πλατεία του San Lorenzo, έργο του Bandinelli. Στο τέλος η αγάπη για το κάλλος και η χαρά της ζωής νικούν τον όποιο σκοταδισμό. Επειδή άλλο πίστη ή θρησκεία κι άλλο παπαδοκρατία».
Και ναι, η αρχιτεκτονική είναι η ταυτότητα της πόλης και των κατοίκων της. Σχετίζεται άμεσα με το πολίτευμα και το συλλογικό όραμα.
«Ποντόρμο, σε παρεκκλήσι της SS Annunziata και το ελληνικό AΡΧΩ, το χριστόγραμμα ΧΡ και η αρχή με το τέλος ΑΩ παντού στον κήπο των νεκρών. Η ανθρωπιστική παράδοση συμφιλιώνει αρχαιότητα και χριστιανισμό.
Ή, τουλάχιστον, έτσι νομίζει. Οι ”σαλοί” δια Χριστόν άγιοι του Ποντόρμο, όλα τα λεφτά.»
«Βασιλική της Santa, Santissima Annunziata. Επιβλητικό μνημείο των ζωγράφων του Μανιερισμού. Andrea del Sarto, Pontormo, Rosso Fiorentino. Portico, Chiostro dei voti, Chiostro dei morti. Οι νεκροί, δηλαδή η ιστορία και η παράδοση, σταθερά παρόντες. Λοξή, ζωγραφική ματιά στα παραδοσιακά, θρησκευτικές θέματα. Αμφισβήτηση στα όρια της ειρωνείας. Στην μεγάλη φωτογραφία η Madonna del sacco του Sarto, του γιού του Ράφτη, που σήμερα συντηρείται. Στον εσωτερικό κήπο του μοναστηριού. Η μπαρόκ - εσωτερικά - εκκλησία που η κομψή πρόσοψη της διαμορφώνεται από την πρώιμη, ακόμη, Αναγέννηση. Εδώ η αρχιτεκτονική διαγράφει τους όρους της δημοκρατίας μέσα από την κοινωνική διαστρωμάτωση αλλά και την σύνθεση των τάξεων. Όπως στην αρχαία Αθήνα. Εξάλλου η Φλωρεντία του Quattrocento μοιάζει πολύ με την πόλη του Περικλή. Στην τελευταία φωτογραφία ο θόλος του ναού πίσω από το ιερό. Με το αλτάρι σε πρώτο επίπεδο».
Είναι αυτό το μπλε του ουρανού, αλλά προσοχή δεν είναι παντού το ίδιο. Σε Αθήνα και Φλωρεντία το πινέλο του Μεγάλου Αρχιτέκτονα είχε βουτηχτεί στο ίδιο χρώμα. Μόνο που εδώ ξεσυνηθίσαμε να κοιτάμε ψηλά.
«Η καταπληκτική πλατεία με τα προστώα που δημιουργούν η εκκλησία της SS Annunziata και του Ospedale degli Innocenti του Brunelleschi. Όλο το σκηνικό θυμίζει κλασική αρχαιότητα με τις τέσσερις στοές γύρω γύρω και τον ελεύθερο χώρο ανάμεσα».
«...Εδώ οι στοές είναι τρεις με την βορεινή να κατοικείται κανονικά (!) έχοντας δύο ορόφους, ενσωματωμένα διαμερίσματα, μπαλκόνια κλπ. Η ροή των τοξοστοιχιών δημιουργεί ένα μουσικό αίσθημα ρυθμού στον περιπατητή... Και βέβαια τα κεραμικά tondi του Ντέλα Ρόμπια στα τρίγωνα των καμαρών. Μπλε του ουρανού και μπλε του ψημένου χώματος».
Υπάρχει ο καιρός που πρέπει να είσαι επαναστάτης και ο καιρός που πρέπει να είσαι επαναστατημένος, όπως θα έλεγε και ο Καμύ, θα μπέρδευε όμως πολλούς στην πόλη μας...
«Ιστορία και Διακόσμηση
Υπάρχουν καλλιτέχνες που διακοσμούν την Ιστορία κι άλλοι που την αλλάζουν...
Στο μουσείο του Ορσαί εκτίθεται αυτό το συνταρακτικό ανάγλυφο του μεγάλου καρικατουρίστα ζωγράφου και γλύπτη, του πατέρα της σύγχρονης, πολιτικής γελοιογραφίας, του ρεαλιστή των αδύναμων, του Ονορέ Ντωμιέ. Τίτλος του έργου ”Πρόσφυγες”.
«Διακρίνεται, νομίζω, ακόμη και στην ελλειπή φωτογράφηση μου, η φιγούρα του ξεριζωμένου με τον μπόγο στη πλάτη. Πλάι σ’ένα παιδί. Ανάμεσα στο πλήθος που φεύγει. Σταθερά οικείες εικόνες και σήμερα. Εδώ, το δράμα δεν χρειάζεται δραματική εικονογράφηση αλλά απλώς κυριαρχεί η υποβολή μέσω του υλικού.
Αμέσως το μυαλό μου πηγαίνει στον Χαλεπά και στα ”μεταλογικά” έργα του. Στους ομιλούντες, σοφά πρωτόγονους, δηλαδή αδιακόσμητους, γύψους του. Έναν ολόκληρο κόσμο υπαινιγμών και οπτικών μύθων. Θαύμα. Απίστευτη συγγένεια!
Από την άλλη σκέφτομαι γιατί μετανάστες ο Ντωμιέ. Η χρονολογία με διαφωτίζει αμέσως. Πρόκειται για το 1848 ! Την χρονιά δηλαδή των αστικών επαναστάσεων στην Ευρώπη και του κομμουνιστικού μανιφέστου. Ο κόσμος μας πάλι σε αναβρασμό με την Ιστορία να ξαναγράφει τους κανόνες της με όρους παρόντος. Η ανάγκη και το επαναστατικό πνεύμα. Με τους λογής κυνηγημένους να θέλουν να μπουν από το περιθώριο στο προσκήνιο. Με κόστος τη ζωή τους την ίδια. Να γιατί τότε, να γιατί ο σαραντάχρονος Ντωμιέ πρωτοπορούσε... Αντίθετα προς τους Ζερόμ, Μπουγκρώ, Καμπανέλ, Ντελαρός κλπ. Είπαμε:
Άλλοι καλλιτέχνες διακοσμούν την Ιστορία κι άλλοι την αλλάζουν. Διαλέξτε!»
«Στις μικρές φωτογραφίες το σπίτι που έζησε τα τελευταία, ευτυχισμένα, χρόνια της ζωής του ο Γιαννούλης Χαλεπάς, στην οδό Δαφνομήλη της Νεάπολης. Κάτω απ’τον αρχετυπικό, γλυπτικό σκούφο του Λυκαβηττού!»
«Η χθεσινή βράβευση με το μεγάλο βραβείο του Λαυρέντιου του Μεγαλοπρεπούς από την κριτική επιτροπή του διεθνούς καλλιτέχνη και ιδρυτή του Μουσείου Osten Mice Jankulovski στην 12η Biennale Φλωρεντίας. ο ίδιος καλλιτέχνης τιμήθηκε το καλοκαίρι με το μεγάλο βραβείο της Βiennale Λάρνακας στην Κύπρο».
«Υπενθυμίζεται πως στο τέλος Νοεμβρίου και στο πλαίσιο της Αρτ Θεσσαλονίκη 4 θα παρουσιαστεί η έκθεση Unexpected Dialogue με έργα το Πικάσο και του Jankulovski.
Με τον πανύψηλο Mice, τιμώμενο καλλιτέχνη με το μεγάλο βραβείο της 12ης Μπιενάλε Φλωρεντίας, έξω από τον εντυπωσιακό San Lorenzo με την αδρή, ανάγλυφη τοιχοποιία της πρόσοψης - stile rustico - τους τάφους των Medici και την αποθέωση του Michelangelo».
«Συμπέρασμα: Μόνο διπλό σ′ έναν πανύψηλο φαίνεται πραγματικά το ύψος ενός ψηλού. Δοκιμασμένα πράγματα».
Την Τετάρτη 24 Οκτωβρίου ένα εξαιρετικό άρθρο του κ. Μάνου Στεφανίδη με τίτλο «Ιστορίες ειπωμένες με εικόνες» η ξενάγηση στη Φλωρεντία συνεχίζεται...