«Το γράφω αυτό τα Χριστούγεννα του 2020 στο Λονδίνο, στην οδό Tier 4. Έχουν περάσει σχεδόν οκτώ μήνες από την τελευταία μου χειραψία. Προς το παρόν, είναι λογικό, δεν είναι καιρός για χειραψίες, μα όταν τελειώσει αυτή η κρίση, θα γίνω το φρικιό που όχι μόνο θα κάνει χειραψία με αγνώστους, αλλά και θα τους κρατάει σφιχτά το χέρι σε όλη τη συνάντηση. Κάποιοι περιμέναμε πολύ καιρό για τη χειραψία και περάσαμε πολύ καιρό ψάχνοντας εναλλακτικές. Σας λέω, λοιπόν, πως η χειραψία είναι ασυναγώνιστη».
Κάπως έτσι κι εμείς: Πέρυσι γράφαμε για τα Χριστούγεννα χωρίς αγκαλιά, έχοντας κλείσει μόλις οκτώ μήνες από την αρχή της πανδημίας κι εφέτος συνεχίζουμε στο ίδιο μοτίβο, έτοιμοι να υποδεχτούμε το 2022, μία ακόμη χρονιά παγκόσμιας υγειονομικής κρίσης, στην οποία θα πορευτούμε πάλι όχι μόνο χωρίς αγκαλιές, αλλά χωρίς ούτε καν την απλή, ταπεινή χειραψία. Η οποία, παρότι καθημερινή, έως τυπική συνήθεια, παραμένει η πρώτη σαφής ένδειξη διαθέσεων. Γιατί όσο εύγλωττη είναι μία ζεστή, γερή χειραψία, άλλο τόσο είναι και μία χλιαρή, άνευρη, χωρίς ίχνος ενέργειας.
Παλαιοανθρωπολόγος και εξελικτικός βιολόγος με ειδίκευση στη μελέτη των Νεάντερταλ, συνεργάτης του National Geographic, αλλά επίσης stand-up κωμικός, που χρησιμοποιεί την κωμωδία ως μέσο επικοινωνίας της επιστήμης με το ευρύ κοινό, η Έλα Αλ-Σαμάχι εξηγεί στο βιβλίο της με τίτλο «Η ιστορία της χειραψίας» (μετάφραση Ιωάννα Χονδρού, εκδόσεις Η Τέχνη της Ζωής) ότι η χειραψία δεν είναι μόνο πολιτισμικό στοιχείο αλλά και βιολογικό, βαθιά εγγεγραμμένο στο DNA μας.
Ως εκ τούτου, το βιβλίο, που κυκλοφόρησε στα ελληνικά πριν από λίγους μήνες και το θυμηθήκαμε με αφορμή την επέλαση της παραλλαγής Όμικρον «δεν είναι ο επικήδειος της χειραψίας, αλλά μια αποκαλυπτική βιογραφία της» με πολλά ενδιαφέροντα και διασκεδαστικά στοιχεία.
Όπως γράφει η Αλ-Σαμάχι «το θέμα δεν είναι αν θα επιστρέψει η χειραψία, αλλά πότε. Η χειραψία μπορεί να είναι βρόμικη, ανθυγιεινή, μέχρι και απαγορευμένη, αλλά μόλις σταματήσει η πίεση, θα επιστρέψει. Πάντα επιστρέφει. Η συνεχής ανάσταση αυτής της αναθεματισμένης χειρονομίας, η απίστευτη, τεράστια ανθεκτικότητά της, αποδεικνύουν πόσο σημαντική είναι για εμάς, πόσο ισχυρή και οικουμενική και πόσο άρρηκτα συνδεδεμένη με τη βιολογία μας».
Διαβάζουμε:
«[…] Η χειραψία είναι τουλάχιστον 7 εκατομμυρίων ετών […] Δεν είναι μόνο πολιτισμικό στοιχείο, αλλά και βιολογικό, εγγεγραμμένο στο DNA μας. Οι ρίζες της χειραψίας χάνονται στα βάθη των αιώνων, πριν από την αρχαιότητα και πιθανότατα πριν από την προϊστορία, τότε που το είδος μας δεν υπήρχε καν […] Ορισμένες απομονωμένες φυλές γνωρίζουν από τη φύση τους τι είναι η χειραψία, χωρίς να την έχουν δει ποτέ στον έξω κόσμο. Σύμφωνα με έναν κοινό μύθο, η χειραψία ανάγεται σε μια εποχή κατά την οποία οι άνθρωποι ήθελαν να καθησυχάσουν ο ένας τον άλλον ότι δεν κρατούσαν όπλο […] ήταν ένδειξη ασφάλειας και εμπιστοσύνης».
“Παραδόξως, η απλωμένη παλάμη με το σφίξιμο της σάρκας του άλλου αποτελεί την σωματική έκφραση της ιδέας που συμβολίζει το χέρι στην καρδιά”
«Φυσικά, από ιστορική και γεωγραφική άποψη, η χειραψία έχει πολλές διαφορετικές σημασίες και την αδικούμε όταν ισχυριζόμαστε ότι η μόνη λειτουργία της διαχρονικά είναι αυτή του χαιρετισμού. Αντίθετα, θα έπρεπε να τη θεωρούμε μονάδα αφής (όπως είναι η αγκαλιά ή το φιλί). Η επαφή αποτελεί έμφυτη παρόρμηση για το ανθρώπινο είδος και πιστεύω πως δεν μπορούμε να υποτιμήσουμε τη σημασία της. Η χειραψία, καθησυχαστική και μεγάλης ψυχολογικής σημασίας, είναι ένας από τους χρυσούς κανόνες των ανθρώπινων σχέσεων».
«Επομένως, δεν πιστεύω ότι η χειραψία πέθανε τον Μάρτιο του 2020· αντίθετα, είναι προσωρινά σε αποκλεισμό, σε κοινωνική αποστασιοποίηση και σε καραντίνα, αλλά δεν θα πάψει να υπάρχει, όπως και οι περισσότεροι από εμάς άλλωστε. Αυτό το βιβλίο δεν είναι ο επικήδειος της χειραψίας αλλά μια αποκαλυπτική βιογραφία της».
«Θεωρώ ότι ο καλύτερος τρόπος δημιουργίας μιας σχέσης είναι να μπορούν να μας αγγίξουν οι άλλοι. Η αφή μάς ενώνει με έναν τρόπο με τον οποίο η απόσταση δεν το πετυχαίνει. Παραδόξως, η απλωμένη παλάμη με το σφίξιμο της σάρκας του άλλου αποτελεί την σωματική έκφραση της ιδέας που συμβολίζει το χέρι στην καρδιά. Γι’ αυτό, η χειραψία είναι διαχρονική και συμβολίζει τόσα πολλά θετικά πράγματα: τη συμφωνία, την τρυφερότητα, το καλωσόρισμα, την αποδοχή και την ισότητα. Ήδη έζησα κάμποσα χρόνια προσπαθώντας να βρω εναλλακτική της χειραψίας και σας λέω πως τίποτε δεν μπορεί να τη φτάσει».
«Τους πρώτους μήνες του λοκντάουν οι περισσότεροι φίλοι μου παραδέχτηκαν δειλά ότι είχαν παραβιάσει τους κανόνες της κοινωνικής αποστασιοποίησης που ίσχυαν στο Λονδίνο, επειδή είχαν ανάγκη από παρηγοριά».
«Η αφή δημιουργεί το αίσθημα της παρηγοριάς, της σύνδεσης και της ενσυναίσθησης και οι επιδράσεις της είναι σωματικές, βιοχημικές και ψυχολογικές. Αυτό μας βοηθάει επίσης να καταλάβουμε γιατί το άγγιγμα –μια χειραψία, μια αγκαλιά ή ένα φιλί για συμφιλίωση μετά από έναν καβγά– είναι τόσο σημαντικός τρόπος επίλυσης μιας διαμάχης».
«Δεδομένου ότι η χειραψία χρησιμοποιείται σε πολλούς πολιτισμούς, και ανθρώπινους (απομονωμένους και σε επαφή με τον υπόλοιπο κόσμο) και μη, ήρθε η ώρα να σταματήσουμε να θεωρούμε ότι πρόκειται για επίκτητο πολιτισμικό στοιχείο, αλλά ότι είναι κάτι που έχει βαθιά βιολογική προέλευση, που ίσως είναι εγγεγραμμένο στο DNA μας, όπως η χρήση της γλώσσας».
“Η περιφρόνηση της χειραψίας έχει δραματική χροιά, είναι αιτία σεξουαλικής προδοσίας, διπλωματικού επεισοδίου, φόνου και απόλυτης κοινωνικής κατάρρευσης”
«Δεν ασκεί την επίδραση των άλλων δύο μονάδων αφής, του φιλιού και της αγκαλιάς (όταν έχουμε στενότερη σωματική επαφή σε μεγαλύτερη επιφάνεια και η μύτη μας είναι κοντά με τη μύτη του άλλου), αλλά η χειραψία είναι πιο γρήγορη, πιο ασφαλής, πιο πολύπλευρη και με μεγαλύτερο εύρος».
«Η αγκαλιά είναι η πιο σημαντική μονάδα αφής, ο χρυσός κανόνας […]».
«Φυσικά, υπάρχουν μη απτικοί χαιρετισμοί που δεν περιλαμβάνουν χειρονομίες. […] Για μένα είναι συναρπαστικό το γεγονός ότι ακόμα και σε αυτούς τους μη απτικούς χαιρετισμούς συχνά χρησιμοποιούνται τα χέρια, λες και η σπουδαιότητά τους και ο συμβολισμός τους είναι διαχρονικά, και σήμερα πλέον βλέπουμε το απομεινάρι ενός απτικού χαιρετισμού που βασίζεται στα χέρια».
«Είμαι πεπεισμένη ότι το όλο θέμα της χειραψίας είναι κάτι τόσο φυσικό για τους ανθρώπους και η αντίληψη της σπουδαιότητας και της αξίας της τόσο έμφυτη, που αν αρνηθούμε να την κάνουμε, ειδικά δημόσια, είναι περισσότερο σαν να κάνουμε μια ψυχολογικά και κοινωνικά σημαντική δήλωση παρά απλώς σαν να συμφωνούμε με μισή καρδιά. Επομένως, η περιφρόνηση της χειραψίας έχει δραματική χροιά, είναι αιτία σεξουαλικής προδοσίας, διπλωματικού επεισοδίου, φόνου και απόλυτης κοινωνικής κατάρρευσης».
«Και ενώ η ιδέα της χειραψίας ξεθώριασε, αποκαλύφθηκε πόσο βαθιά ριζωμένη ήταν στην κοινωνία μας».