Ένα κύριο χρονίζων χαρακτηριστικό του ελληνικού εμπορικού ισοζυγίου είναι ότι αυτό βρίσκεται συνεχώς σε μία ελλειμματική κατάσταση. Το εμπορικό ισοζύγιο της Ελλάδος δεν έχει καταφέρει από το 1960 έως και σήμερα να γίνει πλεονασματικό, παρά μόνο σε ορισμένες περιόδους κατάφερε να αμβλύνει την διαφορά μεταξύ των εισαγωγών και εξαγωγών και έτσι να επιτύχει ένα μικρότερο εμπορικό έλλειμμα κοντά στο μηδέν όπου και θα ισοσκέλιζε το εμπορικό ισοζύγιο. Στην εν λόγω δημοσίευση εξετάζεται η περίοδος 2000-2021 όπου μας επιτρέπει να παρατηρήσουμε το πώς εξελισσόταν το εμπορικό ισοζύγιο πριν την οικονομική κρίση και μετέπειτα στα χρόνια των μνημονίων.
Αρχικά η περίοδος 2000-2004 επί κυβερνήσεως ΠΑ.ΣΟ.Κ και πρωθυπουργού Κωνσταντίνου Σημίτη το εμπορικό ισοζύγιο ευρίσκετο τα πρώτα 3 χρόνια σε μία σταθερή αλλά αρνητική και διαρκώς διευρυμένη ελλειμματική κατάσταση. Τα 2 τελευταία χρόνια της κυβερνητικής περιόδου 2003-2004 το εμπορικό έλλειμμα από τα -15,65 δισεκατομμύρια δολάρια του 2002 εκτινάσσεται το 2003 στα -22,46 δισεκατομμύρια και το 2004 μειώνεται ελαφρώς στα -20,44.
Οι λόγοι που διεύρυναν το εμπορικό έλλειμμα συνίστανται στο ότι η χώρα βρισκόταν στην προπαρασκευαστική περίοδο των Ολυμπιακών Αγώνων όπου έπρεπε να υλοποιήσει ορισμένα προγράμματα πχ υλικο-τεχνικά όπου δεν διέθετε την απαραίτητη γνώση και υποδομή και έπρεπε να τα εισάγει μαζί και πρώτες ύλες που σχετίζονταν με τον όλο προγραμματισμό. Παράλληλα η σταδιακή παρακμή του πρωτογενούς τομέα της Ελλάδος σε συνδυασμό και με τις προτιμήσεις των καταναλωτών για ξένα αγαθά συνέβαλλαν στην αύξηση του ελλείμματος του εμπορικού ισοζυγίου.
Αυτό διότι στην πρώτη περίπτωση όταν μία χώρα δεν παράγει βασικά είδη διατροφής ή τεχνολογίας αναγκάζεται εκ των πραγμάτων να τα εισάγει με πολύ υψηλό κόστος για την εξασφάλιση της διαβίωσής της. Καθώς και οι προτιμήσεις των καταναλωτών σε ξένα αγαθά προκαλούν εκροή συναλλάγματος, μείωση της ανταγωνιστικότητας της ελληνικής οικονομίας, αλλά και ανεργία σ’ ένα βαθμό διότι όταν οι πολίτες μίας χώρας προτιμούν να αγοράσουν αγαθά μίας άλλης χώρας τότε μέσω αυτού ενισχύουν την αγορά της άλλης χώρας και διατηρούν στο ίδιο χαμηλό επίπεδο ή και μειώνουν την ανεργία της άλλης χώρας. Ο λόγος είναι ότι αφού η άλλη χώρα, λόγω των αυξημένων εξαγωγών της χρειάζεται περισσότερα άτομα στην παραγωγή τότε προσλαμβάνει άτομα καθώς και δύναται λόγω του πλεονάσματος που έχει, και λόγω των αυξημένων εσόδων της μπορεί να αυξήσει και τους μισθούς των πολιτών της, οπότε παρατηρείται άνοδος και της αγοραστικής δύναμης των πολιτών αυτών.
Σ’ αντίθεση με όλα αυτά οι πολίτες της εισαγωγού χώρας που δεν προτιμούν εγχώρια προϊόντα αποδυναμώνουν την εγχώρια παραγωγή και βιομηχανία. Αποτέλεσμα να παρατηρείται ανεργία λόγω αυξημένων εξόδων των επιχειρήσεων αυτών, μείωση εσόδων τους, μείωση αγοραστικής δύναμης των πολιτών και αύξηση των εισαγωγών λόγω ελλείψεως προϊόντων.
Στην περίοδο 2004-2009 επί κυβερνήσεως Ν.Δ και πρωθυπουργού Κώστα Καραμανλή το εμπορικό ισοζύγιο εκτινάσσεται. Συγκεκριμένα το 2004 το εμπορικό έλλειμμα ανερχόταν σε -20,44 δισεκατομμύρια δολάρια και το 2008 εκτοξεύεται στα -44,87. Το αποτέλεσμα αυτής της διεύρυνσης δεν είναι παρά μία αντανάκλαση της προηγούμενης οικονομικής περιόδου 2000-2004 η οποία και αυτή είναι επίσης αντανάκλαση της προηγούμενης κ.ο.κ.
Συνεπώς αυτό το αποτέλεσμα έχει τις ρίζες του σε προηγούμενα χρόνια όπου σιγά σιγά συσσωρευόταν ολοένα και μεγαλύτερο εμπορικό έλλειμμα, ενώ σε παράλληλο χρόνο ο εξαγωγικός προσανατολισμός της χώρας έπαψε να υπάρχει. Παράλληλα αποσαθρώθηκε και ο πρωτογενής τομέας όπου οδήγησε στην έκρηξη αυτή μέσω και της εμφάνισης του προβλήματος του χρέους της ελληνικής οικονομίας.
Το εμπορικό έλλειμμα σε μία χώρα εκπέμπει πολλά μηνύματα ως προς την εσωτερική οικονομική δύναμη, που διαθέτει και ποιοτικά και δομικά χαρακτηριστικά αυτής (χαμηλή εγχώρια παραγωγή, ανεργία, εύθραυστη οικονομία, ισχυρή οικονομική εξάρτηση από ξένες χώρες). Στην όλη αυτή κατάσταση προστέθηκε και η διεθνής χρηματοπιστωτική κρίση του 2008 με επίκεντρο τις ΗΠΑ όπου και αυτό οδήγησε με τη σειρά του στην ανασφάλεια των οικονομικών αγορών. Αυτός ο παράγοντας συνέβαλε στην περαιτέρω αύξηση του ελλείμματος του ελληνικού εμπορικού ισοζυγίου.
Την περίοδο 2009-2011 επί κυβερνήσεως ΠΑ.ΣΟ.Κ και Γιώργου Παπανδρέου το εμπορικό έλλειμμα ευρίσκεται στα -32,40 δισεκατομμύρια και το 2011 μειώνεται ακόμα πιο πολύ στα -16,57 δισεκατομμύρια. Οι γενικοί λόγοι μείωσης του εμπορικού ελλείμματος αυτήν περίοδο είναι ότι η Ελλάδα υιοθέτησε, λόγω του μνημονίου του 2010, μέτρα δημοσιονομικής προσαρμογής και εξυγίανσης καθώς και από το μεσοπρόθεσμο πρόγραμμα του 2011 οικονομικά μέτρα, τα οποία οδήγησαν στην μείωση του εμπορικού ελλείμματος μέσω περικοπών εισαγωγών( επιβολή επιπλέον φόρων επί των εισαγωγών).
Σημειωτέων ότι ένα αυξημένο εμπορικό έλλειμμα παρουσιάζει μία χώρα όπου έχει σοβαρά οικονομικά προβλήματα, και κυρίως παραγωγικά και δομικά καθώς και για το μοντέλο οικονομικής ανάπτυξης που έχει υιοθετήσει, ενώ παρουσιάζει και την ιστορική εξέλιξη και μετασχηματισμό της οικονομίας από παραγωγό-εξαγωγό χώρα σε χώρα εισαγωγό και στην μετάβασή της σε μία οικονομία υπηρεσιών. Δηλαδή μία οικονομία δίχως παραγωγή όπου στηρίζεται σε επαγγέλματα και δομές εύθραυστες εάν προκύψουν σοβαρά διεθνή και οικονομικά προβλήματα.
Ο παράγοντας που συνετέλεσε εν πολλοίς στην διαχρονική αύξηση του εμπορικού ελλείμματος είναι και ότι δεν υπάρχουν διαχρονικά στην Ελλάδα παραγωγικές επενδύσεις με στρατηγικό και αναπτυξιακό προσανατολισμό μακράς πνοής.
Η υιοθέτηση των μνημονίων από τις ελληνικές κυβερνήσεις εκείνης της περιόδου, αλλά και μετέπειτα μέχρι και το 2019, οδήγησαν σε μειώσεις των εισοδημάτων των πολιτών όπου αυτό οδήγησε αναγκαστικά τους πολίτες σε μείωση της αγοράς προϊόντων από το εξωτερικό λόγω του υψηλού οικονομικού κόστους και την μερική στροφή προς την εγχώρια παραγωγή και κατανάλωση ελληνικών προϊόντων εξ’ου και η μείωση στο εμπορικό έλλειμμα.
Την περίοδο 2011-2012 και επί κυβερνήσεως συνεργασίας ΠΑ.ΣΟ.Κ, Ν.Δ και ΛΑ.Ο.Σ και πρωθυπουργό τον Λουκά Παπαδήμο η χώρα εντάσσεται πλέον στους μηχανισμούς στήριξης των μνημονίων. Aκολουθεί μνημονιακές πολιτικές και ως προς το εμπορικό ισοζύγιο από το 2011 που παρέλαβε -16,57 δισεκατομμύρια το 2012 το μειώνει σε -11,08 δισεκατομμύρια.
Την περίοδο 2012-2015 επί κυβερνήσεως συνεργασίας Ν.Δ και ΠΑ.ΣΟ.Κ με πρωθυπουργό τον Αντώνη Σαμαρά, το εμπορικό ισοζύγιο πετυχαίνει ιστορικά χαμηλά που είχε η χώρα κατά την δεκαετία του 1970. Πιο συγκεκριμένα το εμπορικό έλλειμμα μειώνεται από τα -11,08 δισεκατομμύρια στα -2,00 δισεκατομμύρια το 2015. Η μείωση του ελλείμματος γενικά βοηθά ποικιλοτρόπως μία χώρα καθώς εξοικονομεί πόρους και έσοδα για το κράτος, βελτιώνει την ανταγωνιστικότητά του καθώς συντελεί στην αναβάθμιση του ρόλου των εγχωρίων επενδύσεων στην εγχώρια οικονομία.
Η περίοδος 2015-2019 επί κυβερνήσεως συνεργασίας ΣΥ.ΡΙΖ.Α και ΑΝ.ΕΛ και πρωθυπουργό τον Αλέξη Τσίπρα το εμπορικό ισοζύγιο κυμαίνεται σε χαμηλά επίπεδα με μικρές αυξήσεις του ελλείμματος όπου το 2015 ήταν στα -2,00 δισεκατομμύρια και το 2019 ανήλθε στα -3,42 δισεκατομμύρια.
Η περίοδος 2019-2021 με κυβέρνηση Ν.Δ και πρωθυπουργό τον Κυριάκο Μητσοτάκη από - 3,42 δισεκατομμύρια δολάρια το 2019 το έλλειμμα το 2021 ανέρχεται στο εμπορικό ισοζύγιο στα -16,57 δισεκατομμύρια. Παρατηρείται μία μεγάλη αύξηση και πάλι του εμπορικού ελλείμματος που όμως οφείλεται περισσότερο στην γενική χαλάρωση των μέτρων (δημοσιονομικών, νομισματικών) που εισηγήθηκαν οι θεσμοί προς την κυβέρνηση λόγω της χρόνιας οικονομικής κόπωσης αλλά και της μεγάλης προσπάθειας της ελληνικής κοινωνίας από το 2010-2018. Επιπρόσθετα, η αύξηση αυτή οφείλεται και στην έλευση της Covid-19 και των υγειονομικών μέτρων που ακολουθήθηκαν από πάρα πολλές χώρες του κόσμου όπου επηρέασαν αρνητικά το διεθνές εμπόριο.
Κλείνοντας θα πρέπει να αναφερθεί πως το εμπορικό ισοζύγιο αποτελεί θεωρητικά και ένα εργαλείο οικονομικής διείσδυσης μία χώρας σε μία άλλη όχι μόνο για την επίτευξη οικονομικού κέρδους αλλά και για γεωπολιτικούς συσχετισμούς.
Συμπεράσματα: Το ελληνικό εμπορικό ισοζύγιο α) αποτελεί -αφού αυτό είναι ελλειμματικό- μία χρόνια παθογένεια της ελληνικής οικονομίας, β) χρειάζεται η δημιουργία ενός νέου παραγωγικού και αναπτυξιακού μοντέλου με εξαγωγικό προσανατολισμό για την επίτευξη πλεονασματικών εμπορικών ισοζυγίων και γ) παραγωγικές επενδύσεις με στόχο την δημιουργία βάσης στρατηγικών επενδύσεων και οικονομικού κλίματος φιλικού προς τις εξαγωγές.
Ωστόσο κρίσιμο για την όλη κατανόηση της ιστορικής πορείας του εμπορικού ισοζυγίου είναι να διαπιστωθεί εάν η ελληνική οικονομία πορευόταν καλύτερα ως προς το εμπορικό ισοζύγιο με την δραχμή ή το ευρώ όπου ο γράφων παραθέτει ένα σχετικό συγκριτικό διάγραμμα.
Εν κατακλείδι, το οικονομικό συμπέρασμα που αναφύεται είναι ότι οι ελληνικές κυβερνήσεις διαχρονικά θα μπορούσαν να είχαν λάβει οικονομικά μέτρα αλλά και μοντέλα οικονομικής στρατηγικής για το εμπορικό ισοζύγιο ώστε να διατηρούνταν σε μικρό ελλειμματικό επίπεδο ή και πλεονασματικό και να είχαν αποφύγει την εκτίναξη του εμπορικού ελλείμματος χωρίς να χρειαζόταν η μεσολάβηση των μνημονίων για την μείωση του εμπορικού ελλείμματος του ισοζυγίου.
1 Τα στατιστικά δεδομένα σταχυολογήθηκαν από τον ηλεκτρονικό σύνδεσμο : https://www.macrotrends.net/countries/GRC/greece/trade-balance-deficit , ελληνικό εμπορικό ισοζύγιο σε δισεκατομμύρια δολλάρια 1960-2023, τα διαγράμματα-γραφήματα της δημοσιεύσεως δημιουργήθηκαν από τον γράφοντα ενώ τα στατιστικά στοιχεία που χρησιμοποιήθηκαν σε αυτά είναι από τον ηλεκτρονικό σύνδεσμο, προσπέλαση 11/06/2023