Τον Μάνο Χατζιδάκι δεν τον γνώρισα προσωπικά. Τον γνώρισα μέσα από τις αφηγήσεις του πατέρα μου, ο οποίος τον μνημονεύει να του φωνάζει: «Βαγγέλις, έλα εδώ γήγογα», στα λατινικά το όνομα και με τσεβδό το ρο. Ο Μάνος Χατζιδάκις συστήθηκε στην γενιά μου μέσα από το έργο του. Μας έδειξε την Οδό ονείρων, την Ρωμαϊκή Αγορά, την Λαϊκή μέχρι και την Πέμπτη Λεωφόρο της Νέας Υόρκης. Η ιδιοφυία του πάντρεψε την λόγια κλασική μουσική με την ελληνική λαϊκή παράδοση, αφαιρώντας το στίγμα της «μουσικής του υποκόσμου» από είδη όπως το ρεμπέτικο. Η παρακαταθήκη του όμως δεν περιορίζεται μονάχα σε φαντασιακές περιηγήσεις μουσικών δρόμων, και πεντάγραμμα προορισμένα για αποστειρωμένες ωδειακές αίθουσες. Μέσα από το έργο του, τον βίο του και τις παρεμβάσεις του, εξέθεσε τα προβλήματα και τις παθογένειες της νέας ελληνικής κοινωνίας, χωρίς να φορέσει τον μανδύα καμίας ιδεολογίας, όπως κάνανε πολλοί σύγχρονοί του.
Στις αρχές του 1990, η Ορχήστρα των Χρωμάτων -την οποία έχει ιδρύσει ο ίδιος- οργανώνει συναυλία κατά του νεοναζισμού. Στο πρόγραμμα του κονσέρτου είναι τυπωμένο το πολύ γνωστό του κείμενο «Ο νεοναζισμός δεν είναι οι άλλοι», στο οποίο παραθέτει τις σκέψεις του για τα αντιανθρώπινα φαινόμενα του φασισμού και του ρατσισμού. Ο μόνος τρόπος αντιμετώπισης του «κτήνους» (άλλοτε «τέρας»), είναι η παιδεία:
«Η αληθινή παιδεία και όχι η ανεύθυνη εκπαίδευση και η πληροφορία χωρίς κρίση και χωρίς ανήσυχη αμφισβητούμενη συμπερασματολογία. Αυτή η παιδεία που δεν εφησυχάζει ούτε δημιουργεί αυταρέσκεια στον σπουδάζοντα, αλλά πολλαπλασιάζει τα ερωτήματα και την ανασφάλεια».
Αμφισβήτηση και ανασφάλεια λοιπόν - δύο ουσιαστικά με αρνητικό πρόσημο στην νέα ελληνική- είναι οι στόχοι της παιδείας που οραματίστηκε ο Μάνος Χατζιδάκις. Αυτό βέβαια έρχεται σε αντίθεση με ότι μαθαίνουμε στο σχολείο: πειθαρχία και γνώση αδιαμφισβήτητη, προϊόν προς αποστήθιση και σερβιρισμένη ως προαιώνια αλήθεια. Πώς είναι δυνατόν να λειτουργήσει ένα σύνολο χωρίς πειθαρχία στους κανόνες που το ορίζει, και πως άραγε τα μέλη του συνόλου θα ακολουθήσουν τους κανόνες, αν δεν είναι σίγουρα για την εγκυρότητά τους;
Η αμφισβήτηση δεν υπονοεί την έλλειψη σεβασμού προς τους κανόνες, δεν είναι συνώνυμη της αταξίας ή του χάους και δεν υποθάλπει αντικοινωνικές συμπεριφορές. Αντίθετα, μας προστατεύει από απλοϊκά συμπεράσματα ή αόριστες συμπερασματολογίες και προάγει τον διαρκή διάλογο καθώς εμπεριέχει το στοιχείο της μόνιμης βελτίωσης. Όμοια, η ανασφάλεια είναι η αντιβίωση για κάθε μορφή φανατισμού, τα αντισώματά της οποίας δεν αφήνουν το υποκείμενο να θεωρεί δεδομένη την αλήθεια των πιστεύω του.
Θυμηθείτε την απάντηση του Μπερτράντ Ράσελ σε σχετική ερώτηση: «Όχι, δεν θα πέθαινα για τα πιστεύω μου, μπορεί να είναι λάθος». Ο εθνικιστής είναι σίγουρος για τις ιδέες του, είναι σίγουρος για την ανωτερότητα μιας φυλής πιθανότατα μπάσταρδης ή μιας ιδέας γεμάτη εύκολες αλήθειες και αδιάψευστη πληροφορία. Ο οπαδός και ο ιδεολόγος ξέρει, δεν αναρωτιέται. Κάθε ακραία συμπεριφορά κανονικοποιείται και υποκινείται από την ψευδαίσθηση ύπαρξης μιας απόλυτης αλήθειας, την οποία ο εκάστοτε θιασώτης οφείλει να υπηρετήσει ακόμα και με κόστος την ζωή του (στην περίπτωση της σύγχρονης ελληνικής ακροδεξιάς με κόστος την ζωή τρίτων, καθώς είμαστε Έλληνες εθνικιστές αλλά εντάξει, έχουμε και μια ζωή να ζήσουμε, μην τα παίρνετε και όλα της μετρητής!).
Από την στιγμή που η παιδεία θα πάψει να αποτελείται από σκέτη πληροφορία, τεχνική γνώση και εξειδίκευση με μόνο σκοπό την επαγγελματική αποκατάσταση, ο άλλοτε απλά εξασφαλισθέντας θα αρχίσει να αποκτά τα χαρακτηριστικά ενός ελεύθερου και ανυπότακτου ανθρώπου.
*Το κείμενο είναι γραμμένο στην μνήμη του αυτόχειρα Μπάμπη Λιωδάκη, επιστήθιο φίλο του Μάνου Χατζιδάκι και του πατέρα μου.