Η πρόβα έγινε με την πανδημία και στέφθηκε με σχετική επιτυχία. Το ιδεολόγημα της ατομικής ευθύνης δεν είναι απλώς μια επικοινωνιακή τακτική μιας κυβέρνησης που επικεντρώνεται αποκλειστικά στα καθήκοντα αστυνόμευσης και καταστολής υπέρ του κεφαλαίου, ενώ από την άλλη, αποποιείται στο όνομα ενός ψευδεπίγραφου αντικρατισμού τις ευθύνες της που αφορούν τις δημόσιες δομές κοινωνικής μέριμνας και αλληλεγγύης.
Είναι και το zeitgeist, το πνεύμα μιας ολόκληρης εποχής νεοφιλελεύθερου διεθνοποιημένου καπιταλισμού. Μιας κοσμοθεωρίας που μεταθέτει στο άτομο το βάρος για την εξεύρεση λύσεων σε προβλήματα που πηγάζουν από τις θεσμοποιημένες κοινωνικές σχέσεις και απ′ τον τρόπο με τον οποίο αυτές είναι οργανωμένες.
Το βλέπουμε αυτό και στον τρόπο που ο μηχανισμός προπαγάνδας των συστημικών ΜΜΕ αναπαριστά τα καταστροφικά γεγονότα που εκτυλίσσονται αυτές τις ώρες με τις πυρκαγιές που κατακαίνε τη νότια Ελλάδα. Υπεύθυνος είναι ο εμπρηστής μας λένε.
Μα ο εμπρηστής δεν είναι παρά ένα εκτελεστικό όργανο. Το άβουλο υποχείριο του κεφαλαίου που επιθυμεί την επέκταση του με κάθε τίμημα. Είτε αναλαμβάνοντας έργα όπως η κατασκευή αιολικών πάρκων, το “άγιο δισκοπότηρο” μιας “αειφόρου” καπιταλιστικής ανάπτυξης η οποία τελικά φαίνεται ότι βλάπτει το περιβάλλον πολύ περισσότερο απ′ οσο το προστατεύει. Ή εκαθαρίζοντας εν μία νυκτί τεράστιες δασικές εκτάσεις, προκειμένου να εκμεταλλευτεί τα “απελευθερωμένα” από το πράσινο εδάφη για να επιδοθεί στην ανέγερση ξενοδοχείων, τουριστικών συγκροτημάτων και πάει λέγοντας.
Η φύση έχει αξία για το κεφάλαιο μόνο όταν εντάσσεται στα κυκλώματα αναπαραγωγής του, σαν πρώτη ύλη, ή σαν αδρανές σκηνικό εν μέσω του οποίου στήνεται μια πολυτελής ξενοδοχειακή μονάδα. Από μόνη της συνιστά απλώς ανόργανη ύλη, μια τροχοπέδη για την ανεμπόδιστη δραστηριότητα του κεφαλαίου που καταβροχθίζει τα πάντα στο όνομα της αλόγιστης κερδοφορίας του.
Άλλοι εστιάζουν στις δυσχερείς και πρωτόγνωρες καιρικές συνθήκες που κάνουν πιο δύσκολο το έργο της αποτελεσματικής κατάσβεσης της πυρκαγιάς. Και πραγματικά, όταν ολόκληρος ο κόσμος έχει μετατραπεί σε ένα πελώριο θερμοκήπιο λόγω της ανόδου της θερμοκρασίας παγκοσμίως, είναι εύκολο να γίνει η ανάφλεξη της σπίθας και πολύ δύσκολο να σβήσει.
Παρ′ όλα αυτά, και η υπερθέρμανση του πλανήτη είναι απόρροια της δραστηριότητας των μεγάλων βιομηχανιών του “ανεπτυγμένου” κόσμου. Είναι ακόμα αποτέλεσμα των ρύπων που προκαλεί ένα εν πολλοίς παράλογο, διεθνοποιημένο οικονομικό σύστημα, που απαιτεί να διακινούνται και να μεταφερονται καθημερινά εκατομμύρια τόνοι εμπορευμάτων σε όλο τον πλανήτη, προκειμένου το σύστημα να λειτουργήσει ικανοποιητικά και να μην στερηθούν τις αμετροεπείς καταναλωτικές συνήθειες τους τα στρώματα της νέας μπουρζουαζίας του διεθνοποιημένου καπιταλισμού.
Υπάρχει τέλος και ο ιδεολογικός μύθος των “ανίκανων”, των “ανοργάνωτων” , ακόμα και των “προδοτών” που δεν αγαπούν αυτή τη χώρα. Στο επίπεδο του απλού ανθρώπου, ο μύθος βρίσκει την αρχετυπική ενσάρκωση του στη γραφική φιγούρα του μικρονοϊκού χωριάτη ή του ξεμωραμένου ηλικιωμένου, που στους 45 βαθμούς κελσίου και με τους ανέμους να πνέουν με 7 μποφόρ, αισθάνεται μια ανεξήγητη, αλλά πάντοτε ακαταμάχητη ανάγκη να κάψει σκουπίδια ή ξερόχορτα στο δάσος.
Πανταχού παρόντες κάθε καλοκαίρι αυτοί οι επικίνδυνοι ηλίθιοι, υποχρεώνουν τους νεομπουρζουάδες των πόλεων να διαπιστώνουν περίλυποι ότι , “τι να γίνει, αφού ως λαός δεν έχουμε παιδεία”. Λες και οι κάτοικοι της υπαίθρου που περνούν τη ζωή τους ζώντας και δουλεύοντας μέσα στη φύση, δεν γνωρίζουν τους τρόπους για να συνυπάρξουν αρμονικά μαζί της. Ούτε ξέρουν ποια πράγματα να μην κάνουν προκειμένου να μην βάλουν σε κίνδυνο τα σπίτια τους, τις οικογένειες τους, τα ζώα, τα χωράφια τα δικά τους και των διπλανών τους.
Αλλά και στο επίπεδο των πολιτικών διαχειριστών του συστήματος αναπαράγεται το ίδιο ιδεολογικό μοτίβο. Το λαϊκό θυμικό αναλώνεται πιστεύοντας πως φταίει η “ανικανότητα” των κυβερνώντων , λες και από κάποια μαγική σύμπτωση, διακόσια χρόνια τώρα που υπάρχει ο καπιταλισμός, τυχαίνει στις θέσεις ευθύνης να αναρριχώνται μόνο άτομα που είναι μειωμένης αντίληψης, ανεπαρκείς σε ικανότητες ή και τα δύο. Όπως όμως κι ο τελευταίος απλός άνθρωπος γνωρίζει, σύμπτωση που επαναλαμβάνεται παύει να είναι σύμπτωση. Σε αυτή την περίπτωση , κάτι διαφορετικό συμβαίνει.
Κάποιος σταθερός, αντικειμενικός παράγοντας ευθύνεται για τη συστηματική προώθηση και ανάδειξη ανθρώπων που είναι ακατάλληλοι για τα καθήκοντα που συνεπάγεται η διακυβέρνηση σε υψηλά κυβερνητικά και κρατικά αξιώματα. Η μηδαμινότητα των επαγγελματιών πολιτικών αντανακλά την γενικότερη απονοηματοδότηση και υποβάθμιση της πολιτικής ως δραστηριότητας μετασχηματισμού της κοινωνίας. Την καταθλιπτική τυποποίηση και την έλλειψη οράματος που επιφέρει η πρόσδεση της πολιτικής ως φτωχού συγγενή, στο άρμα της κυριαρχίας του μεγάλου κεφαλαίου.
Με τα παραπάνω δεν εννοούμε ότι μέσα στον καπιταλισμό δεν νοείται η έννοια της ατομικής ευθύνης. Εκείνο που εννοώ είναι ότι δεν έχει νόημα να επικαλούμαστε μια ατομική ευθύνη που φέρει ισομερώς ο καθένας /καθεμία από εμάς, τη στιγμή που ζούμε συλλογικά και συνυπάρχουμε μέσα στο θεσμικό πλαίσιο ενός ιεραρχικού πολιτικού και οικονομικού συστήματος που κατοχυρώνει, τυπικά ή και άτυπα, ακριβώς την άνιση κατανομή της δύναμης στις κοινωνικές μονάδες που το απαρτίζουν.
Στην περίπτωση αυτή εκείνο που χρειάζεται είναι το ακριβώς αντίθετο από αυτό που προβλέπει το ιδεολόγημα της ατομικής ευθύνης.
Χρειάζεται μαζική συσπείρωση όλων των εξατομικευμένων συνειδήσεων για να τεθεί με συλλογικούς, κινηματικούς όρους το αίτημα για την υπεράσπιση της φύσης, για την προστασία της ίδιας της ζωής μας. Για να μπορέσουμε συνδυάζοντας την πενιχρή πολιτική και οικονομική δύναμη που κατέχει ο καθένας / καθεμία από εμάς, να συγκροτήσουμε μια ενιαία συλλογική βούληση που θα αποτελέσει το αντίβαρο στην δυσανάλογη δύναμη που έχουν συσσωρεύσει οι ελίτ του συστήματος και την οποία, όπως δυστυχώς αποδεικνύεται ξανά και ξανά, δεν έχουν κανέναν ενδοιασμό να τη χρησιμοποιούν σε βάρος μας όταν πρόκειται να υπερασπίσουν τα συμφέροντα τους.